کتاب باورهای عامیانه مردم ایران

فرادید | باور‌ها بنیادی‌ترین مبانی جهان‌بینی انسان را با خود به همراه دارند و از اینرو اهمیت ویژه‌ای دارند.

با تحول باورها، فرهنگ نیز گرایش و سمت و سوی دیگری به خود میگیرد؛ بنابراین با شناخت تحولات رخ داده در باور‌های اقوام، به فرهنگ آن قوم میتوان پی برد. این شناخت ما را به دیگر تحولات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی و فکری رهنمون خواهد کرد. این پژوهش با توجه به چنین ضروراتی انجام شده است؛ یعنی یکجا کردن باور‌های مشترک قومی راه مطالعه را بر ما آسان و امکان مطالعات تطبیقی را ممکن می‌سازد.

دکتر حسن ذوالفقاری کوشیده است باور‌های مردم ایران را از قرن‌ها پیش واکاوی کند. حاصل این مطالعات در کتابی با عنوان باور‌های عامیانه مردم ایران گردآوری و منتشر شده است.

به گزارش فرادید؛ باور‌های مردم در میان اقوام مختلف با فرهنگ آنان ارتباط مستقیم دارد؛ بنابراین شناخت باور‌های مردم، تاثیر بسزایی در آشنایی هرچه بیشتر با تحولات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی و فکری آن اقوام دارد. دکتر حسن ذوالفقاری در کتاب باور‌های عامیانه مردم ایران کوشیده است تا باور‌های عامه را در شعر شاعران، امثال فارسی، سفرنامه‌ها، متون ادبی و تمامی آثار مربوط به فرهنگ مردم، بازتاب دهد. بدین ترتیب مشخص می‌شود آن‌چه امروز در مناطق مختلف ایران رواج دارد، قرن‌ها پیش باوری رایج میان مردم بوده است.

کتاب «باور‌های عامیانه‌ی مردم ایرام» شامل ۶۵۰ مدخل و یازده هزار باور و بسامد رواج آن در مناطق مختلف ایران است. مولا کوشیده تا آنجا که ممکن باشد بازتاب باور‌های عامّه را در شعر شاعران، امثال فارسی، سفرنامه ها، متون ادبی، خواب نامه‌ها و تمامی آثار مربوط به فرهنگ مردم جست وجو کند و نشان دهد. همچنین ذیل هر عنوان با دسته بندی و طبقه بندی باور‌ها کوشیده نظمی منطقی به باور‌های هر مدخل دهد.

برای نشان دادن گستره‌ی جغرافیایی باور‌ها و منطقه‌ی رخداد آن، نام شهر یا منطقه آمده است. منابع این کتاب شامل بیش از هزار کتاب و مقاله و پایان نامه است. برخی از مدخل‌های این فرهنگ عبارت اند از: آب، آتش، آسمان، آل، آهو، آیینه، ابلیس، اتاق، اجاق، ازدواج، اژدها، اسب، انار، انجیر، باران، بَخْتَک، برادر، برف، برنج، بلبل، بهشت، بینی (دماغ)، پادشاه (شاه)، پارچه، پرستو، پرنده، پروانه، پری، پلنگ، پنیر، پوست، پول، پیشانی، ترازو، تریاک (تریاق)، تسبیح، توت، توتون، تهمت، جارو، جبرییل، جگر جوجه تیغی (خارپشت) جوراب، جهنم (دوزخ) چارقد (روسری) چاقو، چانه (فک) چاه، چشمه، چلچله، چهل کلید (چل کلید)، حمام، حنا، خار، خرزهره و…

مطالعه کتاب باور‌های عامیانه مردم ایران را به علاقمندان به تاریخ و فرهنگ ایران زمین پیشنهاد می‌کنیم.

معانی نمادین آب را می‌توان در سه مضمون اصلی خلاصه کرد: ۱. چشمه حیات؛ ۲. وسیله تزکیه؛ ۳. مرکز زندگی دوباره. «آب مبدأ جهان آفرینش و مبنای تجلّی کاینات است؛ زیرا همیشه نامیه است و در برگیرنده همه صور بالقوه و پیوند با آب، همواره متضمن تجدید حیات است.» (الیاده، ۱۸۹) از این‌رو آب مورث ولادت است.

آب اغلب در اساطیر، نماد زن است؛ از این‌رو عنصر باروری و حاصل‌خیزی تلقی می‌شود که زندگی می‌بخشد، به‌طور دقیق همان کاری که زنان می‌کنند. «در زبان سومری a به معنای آب بود، امّا بارگیری و زادوولد نیز معنی می‌داد و در نقوش حکاکی‌شده بر سنگ که از ناحیه بین‌النهرین به دست آمده است، آب و رمز ماهی علامت باروری و بارگیری و آبستنی‌اند.» (همان، ۱۹۰)

در ایران باستان، ایزدبانوی آب، آناهیتا، ایزدی قدرتمند، برازنده و محبوب بود. «شاید بتوان گفت پرستش این ایزد مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد است و آیین این ایزدبانو به‌عنوان "نه‌نه‌یی"۷۵ تا دوران پارت‌ها ادامه یافته است. "نه‌نه‌یی" نام سامی مادر ایزد بزرگ۷۶ است که در روزگار باستان آیینش از کرانه‌های مدیترانه تا سواحل دجله و فرات و دره سند و مرز‌های خاوری ایران بزرگ گسترده بود و با نام‌های آرتمیس، آناهید، ایشتر و نه‌نه‌یی میان یونانیان، بابلیان، لودی‌ها و مردم آسیای صغیر پرستیده می‌شد.» برای مطالعه‌ی جمله‌های بیشتری از کتاب باور‌های عامیانه مردم ایران، بخش نمونه کتاب را رایگان دانلود کنید.»

بخش مهمی از فرهنگ و فولکلور باور‌های مردم است. این باور‌ها در زندگی مردم به شکل عملی گاهی تعیین‌کننده است یعنی گاهی براساس یک باور - چه درست و چه غلط - انسان‌ها در زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند که کاری را انجام بدهند یا انجام ندهند. گاهی این باور مسیر زندگی‌شان را عوض می‌کند به همین دلیل یکی از اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین مباحث مربوط به جهان‌بینی انسان است.

باور عامیانه مردم تا حدی مهم است که می‌توانیم بگوییم زیرساخت فولکلور، همین باورهاست. اگر بتوانیم باور‌های یک قوم را خوب بشناسیم، می‌توانیم به فرهنگ آن قوم دست پیدا کنیم. پایه خیلی مسائل دیگر هم همین باور‌ها هستند و با استفاده از آن‌ها می‌توان مسائل را کشف کرد؛ به عنوان نمونه تحولات فکری، اجتماعی، سیاسی و...

قوم ایرانی از اقوام کهنسال است. با توجه به قومیت‌ها و تنوع فرهنگی‌ای که ما داریم، این باور‌ها رنگارنگ هم می‌شوند و در جا‌هایی اشتراکات و در جایی دیگر اختلافاتی دارند. مجموعه این‌ها در سراسر ایران از شرق تا غرب، از لر تا بلوچ، از ترک تا اقوام شرق ایران همه باور‌هایی دارند که نیاز بود در یک مجموعه جمع شود. این مجموعه در واقع بر همین اساس و با همین نیت جمع‌آوری شده که ما بتوانیم یک جا - البته نه به همه باور‌ها - دسترسی داشته باشیم.

برای ادامه کار اگر فرصتی برای کار تحقیق میدانی پیش بیاید حتماً انجام می‌دهیم. اما اگر بخواهیم به کار کتابخانه‌ای بسنده کنیم، ادامه نمی‌دهم، زیرا این کتاب سقف کاری است که می‌توان در کتابخانه انجام داد و اگر بخواهیم کار میدانی انجام دهیم به حمایت نیاز داریم.

این کار تاکنون با سختی و بدون کمک انجام شده است. فرهنگنامه‌نویسی هزینه بالایی دارد. باید افراد مختلف را در جای‌جای کشور با زمینه فرهنگی خاص خودشان داشته باشیم تا این باور‌ها را از زبان مردم جمع‌آوری کنند؛ به دلیل این‌که سازمان‌های حامی چنین حرکت‌هایی وجود ندارند و مؤسسه و سازمانی برای چنین حرکت‌هایی تعریف نشده است، اگر هم تعریف شده، به دلیل نبود زمینه یا میزان هزینه و مشکلات دیگر، امکان همکاری ندارند، بنابراین ادامه راه کمی مشکل است.