راهنمای ژانرهای سینمایی
شناخت ژانر در سینما (و همچنین ادبیات) یکی از الزامات نقد هنری محسوب میشود، ابزاری مطمئن برای پرداختن به سوژه (اینجا فیلم و سینما)، در راستای بررسی و تحلیل محتوا و فرم آن
به گزارش فرادید؛ شناخت ژانر در سینما (و همچنین ادبیات) یکی از الزامات نقد هنری محسوب میشود، ابزاری مطمئن برای پرداختن به سوژه (اینجا فیلم و سینما)، در راستای بررسی و تحلیل محتوا و فرم آن. اثبات چنین ادعایی چندان دشوار نیست، کافی است نگاهی بیندازیم به چگونگی شکل گیری ژانرها: «ژانرهای سینمایی در ابتدای پیدایش خود ناظر به قراردادی نانوشته بین استودیوهای فیلمسازی و مخاطبان بوده اند به این صورت که انتظارات تماشاگران از فیلمها و استقبال آنها از آثار مشخص فیلمسازان و تهیه کنندگان را به سمت تولید آثاری با قواعد امتحان پس داده سوق میدادند تا با تکرار آن قواعد راهی برای بازگشت و تامین سرمایه بیابند» (ص ۱۵ راهنمای ژانر)
درواقع اول فیلمها ساخته شدند و از دل اشتراکات آنها دسته بندی ژانری شکل گرفت و در مرحله بعد شناخت این ژانرها و ویژگی هایشان به یکی از روشهای بررسی و تحلیل فیلمها بدل شد. البته این بخش از ماجرا بیشتر توسط منتقدان انجام شده که به دنبال روشهایی برای دسته بندی و تحلیل فیلمها بوده اند؛ بنابراین ژانرها به عنوان ابزاری برای تفکیک و دسته بندی فیلمها بستر مناسبی را در اختیار ما قرار میدهند تا نخستین گامها را برای تحلیل و شناخت فیلمها برداریم، به این ترتیب که با استفاده از ویژگیهایی که برای هریک از این دستههای شناسایی شده، فیلم مورد نظر خود را مورد بررسی و سنجش کیفی قرار دهیم.تشخیص ژانرهای سینمایی شاید به ظاهر ساده به نظر برسند، اما وقتی از آنها به عنوان بستری برای تحلیل ویژگیها و ارزشهای سینمایی (هنری) یک فیلم استفاده شود، بسیار پیچیده خواهند بود. چرا که ژانرهای گوناگون هریک به نوعی از پشتوانهی غنی تاریخی برخوردارند که با گذر زمان پوست انداخته و تغییر میکنند، ویژگیهایی از آنها حذف شده و ویژگیهایی تازه به آنها افزوده میشود؛ بنابراین برخورداری از ماهیتی این چنین که در حال دگرگونی و تغییر است باعث میشود ژانر نسبتی با زمانه برقرار کند که در تحلیلهای ژانری از اهمیت ویژهای برخوردار است. (برای نمونه تفاوت ژانر وسترن در دهه پنجاه میلادی با ژانر وسترن در دهه نود را در نظر بگیرید)
با توجه به آنچه گفته شد میتوان حدس زد که تا چه اندازه ژانرها و شاخصه هایشان وابسته به خاستگاه جغرافیایی و به تبعیت از آن فرهنگ و تاریخ آن جغرافیاست. فرهنگی که با رسوخ در زندگی فردی و اجتماعی در فیلمها نیز منعکس شده و نهایتا سر از ژانرها در آورده است. به نظر ژانر وسترن نمونه بسیار خوبی برای درک این ویژگی مهم است. ژانری که خاستگاه آن سینمای امریکاست (البته به دلیل قدمت و قدرت سینمای امریکا اغلب ژانرها به نوعی از دل سینمای امریکا برخاسته اند) ژانر وسترن به لحاظ محتوایی با تاریخ و فرهنگ غرب امریکا گره خورده است، بسیاری از شاخصههای بصری و محتوایی آن از دل این فرهنگ بیرون آمده است؛ که تکرار آنها در نخستین تولیدات این فیلمها به تدریج ویژگیهای این ژانر را شکل داده است. اما در همین ژانر که به شدت متکی به خاستگاه خود است نیز میتوان ویژگیهایی یافت که در نظامهای فرهنگی و اجتماعی دیگر نیز قابل مشاهده است.
در همین زمینه در پیشگفتار کتاب راهنمای ژانر نیز از زبان حسین معززینیا آمده: «جایگاه، تعریف و اهمیت ژانر در سینمای ما همیشه مسئلهای مبهم و سوءتفاهم برانگیز بوده. هرچهقدر در حوزهی تولید ابهام داریم، در تعریف و تحلیل مبانی ژانر نیز دچار آشفتگی هستیم. به آرشیو مطبوعات و کتابهای سینماییمان که سر بزنید، از دهههای دور تا سالهای اخیر، بهندرت متن خوب و جامعی در تعریف مفهوم ژانر و دامنههای آن مییابید ... در نتیجه، بسیاری از جوانهای سینمادوست و آنها که تازه به مطالعات سینمایی علاقهمند شدهاند، از همان ابتدا با اطلاعات غلط و تعاریف ناقصی مواجه میشوند که آنها را دربارهی مفهوم و کارکرد ژانر دچار گمراهی میکند». (ص۱۴)
باید پذیرفت که با وجود رشد چشمگیر کتابهای تئوریک در حوزه سینما هنوز جای کتابهایی جامع در حوزه بررسی و شناخت ژانرهای سینمایی با توجه به اهمیت بسیار این حوزه خالی ست؛ بنابراین تا حد زیادی این ادعای نویسنده کتاب را میتوان پذیرفت که «راهنمای ژانر؛ معرفی و بررسی ده گونهی سینمایی»، تلاش شده در قالب یک اثر کاربردی مسیر این شناخت هموار شود.
خوانندگانی که پیش از این مجبور بودند دانش سینمایی خود را در زمینهی ژانرها با رجوع به منابع پراکنده و محدود افزایش دهند حالا مجموعهای مفصل در اختیار دارند که قرار است تصویر دقیقی از ده ژانر اصلی سینمایی برایشان ترسیم کند.» کتاب راهنمای ژانر که به کوشش یحیی نظری و توسط نشر چشمه منتشر شده، در واقع حاصل مجموعه پروندههایی ست که چندی پیش در مجله ۲۴ منتشر میشد. پروندههایی موضوعی که بخشی از آنها به معرفی ژانرهای سینمایی اختصاص داشتند؛ مجموعه مطالبی ساده و آموزشی که به نیت شرح مبانی اولیه سینما گرد آوری (ترجمه و تالیف شده بودند). یحیی نطنزی با کنارهم قرار دادن این پرونده ها، بازنگری و افزودن مقالاتی به آن مجموعه حاضر را گرد آورده که نباید آن را با یک کتاب جامع در حوزه ژانر اشتباه گرفت که خود اثر نیز چنین ادعایی را ندارد بلکه معطوف به معرفی و بررسی ده گونه سینمایی از جمله علمی-خیالی، وحشت، فانتزی، انیمیشن، کمدی، تاریخی، نوآر، جنگی، وسترن و ملودرام است.
از جمله ویژگیهای قابل اشاره کتاب که آن را از دیگر آثار مشابه متمایز میسازد بخشهایی ست که به بررسی و تبیین شاخصههای این ژانرهای دهگانه در سینمای ایران پرداخته است و کوشیده نسبت سینمای ایران با این ژانرها را روشن ساخته و از این منظر به دلایل فقدان برخی ژانرها در سینمای ایران نیز بپردازد.
با این حال کتاب حاضر آنقدر مطلب خواندنی و ارزنده در خود جمع کرده است که بتوان به علاقمندان سینما پیشنهاد کرد که در خواندن آن تردید نکنند. البته باید توجه داشت راهنمای ژانر اثری نیست که آن را یکبار خواند و از آن را کنار گذاشت، بلکه ماهیت کتابی مرجع را دارد که علاقمندان سینما به مناسبتهای مختلف میتوانند به سراغ آن بروند.