زندگی و زمانه «چنگیز جلیلوند»؛ صدای ماندگار مارلون براندو

«چنگیز جلیلوند» متولد ۱۳۱۹ شیراز بود. او با پایان بردن تحصیلات متوسطه، فعالیت گویندگی خود را در ۱۳۳۸ خورشیدی و همزمان با ابوالحسن تهامی چهره سرشناس و دانای دوبلاژ کار دوبله را آغاز کرد. او در ۱۳۳۹ خورشیدی در فیلم «سگ و مادر زن» برای نخستین‌بار در نقش اول فیلم صحبت کرد.

اما بعد از وقوع انقلاب اسلامی با نگرانی بابت این که دوبلور ثابت ستاره‌های پیش از انقلاب بوده، از ایران رفت.
نگرانی او با توجه به ممنوع‌الکاری برخی بازیگرانی که مردم با صدای جلیلوند می‌شناختند -ملک‌مطیعی، وثوقی و محمدعلی فردین- کاملاً قابل‌درک به نظر می‌رسید. اما وقتی در جریان دگرگونی‌های دوره اصلاحات، برخی از سفرکرده‌های فضای فرهنگی به امید امکان کار دوباره بازگشتند، جلیلوند نیز در سال ۷۷ از آمریکا به تهران برگشت و دریغ خود در طول سال‌های دوری از دوبله را در چندین گفتگو بازگو کرد.

این‌جاست که می‌توانیم به فروتنی او بازگردیم و ببینیم با آن خودباوری همیشگی، تضادی نداشت: در مقطع اخیر فعالیت او طی بیست و دو سال اخیر، بار‌ها در جلسات سخنرانی یا گفتگو‌های تصویری، یاد نقش‌های مشهورش در سال‌های پیش از انقلاب را با ادای دیالوگ‌های آنان زنده می‌کرد. لحن‌های هر کدام، با تیپ‌سازی همراه بود و معمولاً دیالوگ‌هایی را دوباره می‌گفت که طنز و شوخی در دل خود داشت؛ بنابراین هدفش شادمانی مخاطب بود و همان گونه که در «نامبر وان» دانستن خودش تعارف نمی‌کرد، در این که مثلاً صدای خودش در هر دو نقش وثوقی و ملک‌مطیعی در «طوقی» را بازآفرینی کند، هیچ رواداری و تعارفی نداشت.

تیپ سازی خلاقانه و ایده پردازی در نقش گوینده اصلی فیلم‌ها از دیگر کار‌های این هنرمند ماندگار بود. او در حدود ۱۵۰۰ فیلم خارجی و ۸۰۰ فیلم ایرانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی را صداپیشگی و به گفته خودش با تمام بازیگران هم ذات پنداری کرده است.

دوبله و مدیریت دوبلاژِ آثاری مثل «کسی آن بالا مرا دوست دارد، گربه‌ای روی شیروانی داغ، بیلیارد باز، آسمان خراش جهنمی، زنده باد زاپاتا، اتوبوسی به نام هوس، در بارانداز و شیر‌های جوان» در کارنامه جلیلوند ثبت شده است.

او ۱۳ بار هم به جای ریچارد برتون حرف زده و ۱۴ بار به جای سلمان خان و ۱۴ بار به جای شان کانری صداپیشگی کرده است و البته صدایش را به جای این بازیگران را نیز شنیده ایم: کرک داگلاس، کلینت ایستوود، جان وین، گری گوری پک، رابرت دنیرو، کلارک گیبل و ...

آنگونه که «چنگیز جلیلوند» می‌گوید او فعالیت هنری خود را با بازیگری تئاتر را زمان تحصیلات راهنمایی  و متوسطه آغاز کرده است. چنانچه او سال های قبل گفته بود: "من در زمان نوجوانی با تئاتر وارد کار هنری شدم. دلم هم می‌خواست در تئاتر ماندگار شوم اما متاسفانه به خاطر پایین بودن سطح کیفی تئاتر در آن زمان که با کنسرت‌ها و پیش‌پرده‌خوانی‌هایی مخلوط شده بود، از این هنر دور شدم. روز به روز از ارزش تئاتر کم می‌شد و کار به جایی رسید که دیگر نمی‌دانستیم چه اسمی رویش بگذاریم؛ بالاخره هم آن تئاتری که ما انتظارش را داشتیم، نابود شد."

 

اما این پایان فعالیت او در تئاتر نبود. جلیلوند بار دیگر با نمایش «پدر» بعد از چند دهه بار دیگر گام بر صحنه تئاتر گذاشت. نمایش پدر نوشته فلوریان زلر نویسنده جوان فرانسوی است که مورد توجه کارگردانان ایرانی قرار گرفت و برای ۲ بار روی صحنه تئاتر رفت. مخاطب در این نمایش با روزگار احتضار پیرمردی مبتلا به آلزایمر مواجه است که هرچه از نمایش می‌گذرد بر شدت بیماری و فراموشکاری‌اش افزوده می‌شود تا در نهایت نام خودش را هم از یاد می‌برد. شخصیت اصلی داستان همواره با آشفتگی های ذهنی ببینده همراه است.

 

جلیلوند در نقش پدر تمام تلاش خودش را برای بازنمایی صحیح آنچه نویسنده و کارگردان از او طلب می‌کنند به کار می بندد، صدایی که خاطرات دیداری و نوستالژیک سینمای جهان را برای مخاطب زنده می‌کند و این ویژگی تنها موتور پیش برنده اجرای بازیگری همچون جلیلوند بود.

 

گویندگی

بازیگری