تریگوه لی؛ اولین دبیر کل سازمان ملل

مرتضی میرحسینی | سال ۱۹۶۴ در چنین روزی دبیرکل سازمان نوبنیاد ملل شد و تا پاییز ۱۹۵۲ در این مسوولیت باقی ماند. تریگوه لی (Trygve Lie) متولد اسلو (آن زمان کریستیانیا) و وزیر خارجه دولت تبعیدی نروژ در سال‌های جنگ دوم جهانی بود.

هنوز به ۶ سالگی نرسیده بود که پدرش خانواده را رها کرد و به امریکا رفت و دیگر خبری از او نشد. تریگوه همراه مادرش در فقر زندگی کرد و از همان سال‌های نوجوانی با فرودستان و طبقات کارگر هم‌نشین بود.

پیش از ورود به دانشگاه عضو حزب کارگر کشورش شد سپس در دانشگاه اسلو رشته حقوق خواند، چون سوسیالیستی مومن بود حامی انقلاب روسیه هم شد، به آن کشور رفت و در مسکو با لنین دیدار کرد. دلگرم از حوادث روسیه و امیدوار به تغییر جهان بر شالوده‌ای نو به نروژ برگشت.

نزدیک به ۲ سال از ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۱ سردبیر مجله‌ای متعلق به چپ‌های نروژ به نام «قرن بیستم» بود تا ۱۹۳۵ بیشتر به کار‌های حزبی اشتغال داشت و بعد از آن یکی از مردان دولت نروژ شد. مدتی وزیر دادگستری و چندی هم وزیر بازرگانی بود تا اینکه آتش جنگ دوم جهانی شعله کشید و زبانه‌های آن دامن نروژ را هم گرفت.

بعد از حمله آلمان، دولت قانونی نروژ به تبعید رفت و برای ادامه کار در انگلیس (یعنی در خانه دشمن آلمان) مستقر شد. بعد از شکست آلمان و پایان جنگ، نماینده کشورش در مذاکرات صلح بود، اما در توافقی میان قدرت‌های فاتح، نقش مهم‌تری به او پیشنهاد کردند و او را برای دبیرکلی سازمان ملل مناسب دیدند.

سوسیالیستی بود که با قدرت‌های غربی روابط گرمی داشت که یعنی- حداقل به ظاهر- هم شوروی تحملش می‌کرد و هم ایالات متحده امریکا با اوکنار می‌آمد. مردی خودساخته و عملگرا بود و مدام از برقراری صلح در همه جای جهان سخن می‌گفت.

اما با حمایت از تشکیل و تقویت اسراییل، خشم دولت‌های اسلامی غرب آسیا و شمال آفریقا را برانگیخت. خیلی‌ها به عملکرد ضعیف او در ماجرای تجزیه آلمان به دو بخش شرقی و غربی هم انتقاد داشتند. البته در موضوع خروج نیرو‌های شوروی از خاک ایران نقش‌آفرینی موثری داشت همچنین در برقراری آتش‌بس در کشمیر و برپایی کشور مستقل اندونزی هم مداخله کرد.

احتمالا می‌توانست مدت بیشتری دبیرکل سازمان ملل باقی بماند، اما حکومت شوروی به تداوم کارش معترض بود و همین اعتراض و مخالفت هم سرانجام زمینه‌ساز استعفای او شد. زیرا او به‌زعم آنان در ماجرای جنگ کره به جای ایفای درست نقش حقوقی خود، مهره بازی امریکایی‌ها شده بود. بعد از کناره‌گیری از دبیرکلی سازمان ملل به نروژ برگشت و دوباره، چند سالی به دولت کشورش خدمت کرد.

چند کتاب نوشت که مهم‌ترین‌شان «به انگیزه صلح» نام دارد و روایت او از دوران حضورش در سازمان ملل است. تریگوه لی یک بار همان سال‌های جوانی ازدواج کرد و صاحب ۳ فرزند دختر شد. همسرش را سال ۱۹۶۰ بعد از حدود ۴۰ سال زندگی مشترک از دست داد و خودش هم سال ۱۹۶۸ بر اثر حمله قلبی از دنیا رفت.

برخی می‌گویند، چون کارنامه لی چندان پربار نیست او را باید یکی از ضعیف‌ترین دبیران‌کل سازمان محسوب کرد، هرچند برخی دیگر تا این اندازه سخت‌گیر نیستند و توسعه تشکیلات سازمان ملل را که در زمان او انجام شد، دستاورد مهمی می‌دانند.