عصر ناصری از نگاه دوهوسه؛ نقاش فرانسوی

لوئیژ امیل دوهوسه در روز ۱۸ آوریل ۱۸۲۳ در زمان سلطنت لوئی هجدهم در پاریس چشم به جهان گشود و در ۱۹ سالگی وارد یکی از مدارس نظام شد و در ۲۱ سالگی با درجه افسری وارد خدمت ارتش فرانسه شد.

اطلاعات مختصری که از زندگی شخصی و اداری او در دست است معلوم می‌دارد که سربازی استثنایی بوده و مانند یک سرباز زندگی صحرایی را دوست داشته و از جنگ و شکار احساس لذت و نشاط می‌کرده است.

در علم اسب‌شناسی دارای تخصص بوده و تا آخر عمر نسبت به این حیوان دوستی عمیقی داشته است، ولی چون زندگی ارتشی تنها را یکنواخت یافته، تلاش خود را به هنر و علم که در آن ایام مورد توجه روشنفکران بوده معطوف ساخته است و در این رشته‌ها نه‌تن‌ها به تماشا و حظ نفس اکتفا نکرده، بلکه تا جایی‌که خدمات افسری به او اجازه می‌داده است شخصا و عملا به اصطلاح وارد گود شده است.

دو هوسه سربازی بوده با فکر مستقل و دانش‌پژوه که آن را با روح هنرمندی و احساسات عالیه توام ساخته است.

تاجایی‌که اطلاعات موجود نشان می‌دهد تنها در ایران بود که استعداد‌های مختلف دوهوسه شکوفا شد. چون در ۳۶سالگی که عازم ایران شد نیرو‌های فکری و بدنی او در اوج ترقی بود و ظاهرا در پی میدانی می‌گشت که خلاقیت خویش را در آن به منصه ظهور بگذارد و خود را مشهور کند.

در ایام جوانی که دو هوسه با سمت ستوانی در لشکر‌کشی ناپلئون‌سوم به ایتالیا شرکت داشت به او ماموریت داده شد که در ترسیم جزئیات تابلوی یاد بود «محاصره روم» به «هوراس ورنه» کمک کند و بدین سان استعداد هنری او آشکار شد و هنگامی که بنا به درخواست ناصر‌الدین‌شاه یک هیات نظامی از افسران فرانسه تشکیل شد که توپخانه ارتش ایران را به سبک فرانسه نوسازی کند، دو هوسه هم که در آن زمان درجه سروانی داشت به عضویت این هیات انتخاب شد.

اضافه بر سمت مشاور نظامی دوهوسه ماموریت داشت که راجع‌به اسب و شتر ایران هم بررسی‌هایی کرده یادداشت‌هایی بردارد و همچنین طرح نوینی برای لباس متحدالشکل ارتش ایران تهیه کند. ولی دو هوسه دیدگاه وسیع‌تری داشت و خود را به‌خوبی آماده ساخته بود.

بدین‌سان دوهوسه وقتی رسما به سمت یک افسر و معلم فنون نظامی عضو هیات فرانسوی تحت‌ریاست یک سرهنگ توپخانه به ایران آمد در واقع عنوان نقاش، مردم‌شناس و روز‌نامه‌نویس را هم داشت.

آن‌ها در روز ۲۹ سپتامبر ۱۸۵۸ وارد ایران شدند. از مرز تا تهران از کوه‌های لخت و دشت‌های خشک عبور می‌کردند که یکنواخت و خسته‌کننده بود، ولی دوهوسه همواره دفترچه‌ای با خود داشت و برای آنکه یکنواختی سفر را آسان کند لحظه‌ای بیکار نمی‌ماند و گاه با شوق و گاه به اجبار نقاشی می‌کرد و هنوز به تهران نرسیده بود که تعداد طرح‌های ترسیم شده او به ۶۰۰ عدد رسید. او در اوقاتی که به سواری و نقاشی نمی‌پرداخت مشاهدات خود را یادداشت می‌کرد.

بالاخره در روز ۱۵ نوامبر ۱۸۵۸ هیات فرانسوی به تهران رسید و دو هوسه با شگفتی مسرت‌آمیزی متوجه شد که عده زیادی از مردم شهر فرانسه حرف می‌زنند و در مجامع آنان از افسران فرانسوی به گرمی پذیرایی می‌شود.

منبع: سفر به ایران، مجموعه‌ای از نقاشی‌های لوئی‌امیل دوهوسه از مردم و مناظر ایران. ۱۲۳۸-۱۲۳۶، از مجموعه منوچهر فرمانفرمائیان، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. بی‌تا.

جامعه ایرانی از نگاه دوهوسه

زن ایرانی با قلیان در دست

تصویردوهوسه که ناصرالدین شاه ترسیم کرده است

تصویر ناصرالدین شاه که دوهوسه ترسیم کرده است