نظرسنجی انتخابات ۱۴۰۰ تا چه حد دقیق بودند؟

عباس عبدی | بنده و آقای گودرزی به عنوان یک اقدام حرفه‌ای پذیرفتیم که نظرسنجی‌های موسسه ایسپا را تجزیه و تحلیل و به سفارش ستاد همتی برای آن‌ها تهیه کنیم. کار ما یک اقدام حرفه‌ای است و نه سیاسی. ما داده‌های نظرسنجی را صرفا از موضعی تخصصی و با در نظر گرفتن معیار‌های علمی تفسیر می‌کردیم و تعلقات یا گرایش‌های خود را در تفسیر داده‌ها یکسره کنار می‌گذاشتیم.

قصد ما تفسیر داده‌ها بود و نه کنش سیاسی به همین خاطر هم به شدت منتقد کاربرد نظرسنجی به عنوان ابزاری برای تبلیغات و کمپین بودیم و هستیم. حتی بنده نسبت به سیاست‌های انتخاباتی اصلاح‌طلبان منتقد بودم و هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای برای رای دادن هم پیدا نکردم.

طی ۱۰ روز ۲۲ گزارش تحویل دادیم که جزییات مهم این گزارش‌ها را به زودی منتشر خواهیم کرد. در اینجا با استناد به آخرین گزارش خود که ساعات پایانی پنجشنبه ارسال کردیم به دو موضوع میزان مشارکت و آرای احتمالی نامزد‌ها پرداخته می‌شود. این گزارش پس از آخرین نظرسنجی تلفنی ایسپا و با جمع‌بندی از همه نظرسنجی‌های قبلی ارایه شده است.

مشارکت- براساس نتایج نظرسنجی میزان مشارکت احتمالی ۴۵ درصد ذکر شده است. گزاره مربوط در گزارش به این شرح است: براساس تجربیات علمی و برآورد‌های قبلی رقم ۵۲ درصد فعلی (اظهارات مستقیم پاسخگویان) واجد بیش‌اظهاری است و احتمالا میزان مشارکت حدود ۴۵ درصد خواهد بود. ا

لبته این روند ممکن است تا فردا نیز تغییر کند. البته ایسپا میزان مشارکت را ابتدا ۴۲ سپس با اصلاح ۲ درصد افزایش ۴۴ درصد برآورد کرده بود. شخصا نیز در همان روز پنجشنبه و در کانال تلگرامی خود شرح مفصلی دادم که چرا باید نتایج مشارکت را با احتیاط پذیرفت.

۴ علت را برای بی‌ثباتی نتایج ذکر کردم. براساس این یادداشت عوامل زیر در بی‌ثباتی و کاهش دقت پیش‌بینی رفتار‌های این انتخابات موثر است. در انتخابات اخیر به چند دلیل باید نسبت به پیش‌بینی‌ها قدری محتاط بود. این انتخابات با سال ۱۳۹۶ فرق دارد و نباید الگو‌های تحلیلی آن انتخابات را به مورد اخیر تعمیم داد.

اول به دلیل آنکه برای بخش بزرگی از مردم، انتخابات کنونی یا معنایی متفاوت از معنای انتخابات در دوره‌های گذشته دارد یا فاقد معنای روشن است. به عبارت دیگر برای بخشی از مردم روشن نیست که به چه چیزی و چرا رای می‌دهند و نامزد مورد نظر آن‌ها نماد چه چیزی است.

در چنین وضعیتی ممکن است بخشی از پاسخگویان تحت تاثیر یک حادثه یا خبر به این یا آن جهت تغییر نظر دهند. این خصلتی است که پیش‌بینی را سخت می‌کند. این امر موجب می‌شود که آرا کم عمق و ثبات نظرات ابراز شده در نظرسنجی‌ها کم و به راحتی دچار تغییر شود. ثبات رای در معناداری و قدرت و استحکام آن است.

دوم به علت وجود کروناست. پاسخ‌های مردم در نظرسنجی‌ها برحسب شرایط عادی است ولی هنگامی که از مردمی که می‌خواهند رأی بدهند، پرسیده می‌شود که آیا به دلیل کرونا ممکن است از رأی دادن پشیمان شوید تا حدود ۱۰ درصد این را محتمل دانسته‌اند حتی اگر نصف این مقدار هم رخ دهد به معنای کاهش ۲ درصدی (۵ درصد از ۴۲ درصد برآورد نرخ مشارکت) در مشارکت است.

سوم، تلاقی دو انتخابات شورا‌ها و ریاست‌جمهوری است. این تلاقی در گذشته هم بود ولی اثر انتخابات ریاست‌جمهوری بر شورا‌ها بیشتر بود، در حالی که در این دوره اکنون معکوس شده است. این ویژگی شاید در شهر‌ها و روستا‌های کوچک‌تر بیشتر بروز کند. به علت پایین بودن مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری ممکن است انتخابات شورا‌ها بر انتخابات ریاست‌جمهوری اثر افزایشی بگذارد.

۹ درصد مردم از کسانی هستند که گفته‌اند در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت نمی‌کنند ولی در شورا‌ها شرکت می‌کنند. دقیقا نمی‌دانیم چقدر احتمال دارد که این افراد هنگام حضور در شعبه اخذ رأی، انگیزه شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری را نیز پیدا کنند.

بعید نمی‌دانم که تا ۳ درصد بر مشارکت ریاست‌جمهوری اثر مثبت بگذارد؛ و بالاخره عامل چهارم، حضور فعال‌تر گروه‌ها و بخش‌هایی از اصلاح‌طلبان در روز‌های آخر است که ممکن است تا حدی موجب افزایش مشارکت شود.

در نهایت نتیجه گرفتم که با توجه به این ۴ عامل گمان می‌کنم که پیش‌بینی ایسپا اگرچه براساس یافته‌های نظرسنجی و تجربه‌های به لحاظ علمی و قبلی و درست است ولی باید با احتیاط تلقی کرد. به گمان من ممکن است ±۵ درصد نیز کم یا زیاد شود.

به عبارت دیگر کف و سقف پیش‌بینی مشارکت میان ۳۶ تا ۴۶ است. چند ساعت بعد از نوشتن این یادداشت و با اصلاحیه ایسپا که مشارکت را دو درصد بیشتر اعلام کرد من نیز ارزیابی خود را با فاصله ۳۸ تا ۴۸ درصد به روز کردم.

آنچه رخ داده به شرح زیر است:

تعداد کل آرای اعلامی ۹/۴۷ درصد واجدین حق رأی است ولی با توجه به بالا بودن زیاد آرای باطله این رقم بسیار نامتعارف است. در سال ۱۳۹۶ درصد آرای سفید و باطله ۹/۲ درصد بود. اگر همین مقدار را برای امسال نیز متعارف فرض کنیم فقط وجود ۸۴۰ هزار رأی باطله متعارف است و ۴/۳ میلیون آن اضافه است که باید از کل مشارکت‌کنندگان کاسته شود.

در این صورت میزان مشارکت ۴۳ درصد می‌شود که با قدری اختلاف به اندازه میانگین پیش‌بینی شده در نظرسنجی ایسپاست و نیز در وسط بازه پیش‌بینی شده بنده قرار می‌گیرد (۳۸ تا ۴۸ درصد) که کاملا قابل قبول است. نظرسنجی‌ها امکان سنجش آرای باطله را ندارند مگر بر حسب ارقام متعارف گذشته.

پیش‌بینی ما درباره آرای نامزد‌ها به صورت زیر بود: برای اعتبار بیشتر این پیش‌بینی با حذف آرای سفید و باطله و فقط به نسبت آرای ۴ نامزد صورت گرفته است که البته با اضافه کردن آرای باطله درصد‌های رسمی فرق خواهد کرد.

همچنان که مشاهده می‌کنید، تفاوت‌ها بسیار اندک است. در ارقام پایین نیز به علت ناپایداری نتایج احتمال افزایش خطای پیش‌بینی بیشتر است ولی کلیت ساختار پیش‌بینی شده هیچ تفاوتی با واقعیت رخ داده ندارد و این همه چیزی بود که اصلاح‌طلبان نباید چشم خود را بر آن می‌بستند.