دموکراسی الکترونیکی با شهروندان اینترنتی

ونوس بهنود | سال‌ها قبل زمانی که گوگل و بعد‌ها فیس‌بوک تولیدات خود را به این سطح گسترده نکرده بودند، گمان نمی‌رفت که اینترنت تا به این حد در تمامی ابعاد زندگی انسان‌ها نفوذ و رسوخ داشته باشد. امروز، اما زندگی بدون اینترنت برای بشر نه تنها غیر قابل تصور بلکه دلهره‌آور است.

مطابق تحقیقات صورت گرفته امروز یکی از قابلیت‌های اینترنت و آموزش صحیح کاربر زمینه‌ساز تحقق دموکراسی اینترنتی است. به این معنی که کاربران می‌توانند در بستر نت، مشارکت گسترده در سطح جامعه و آحاد مختلف آن داشته باشند که به بررسی آن خواهیم پرداخت.

دموکراسی الکترونیکی چیست؟

در پاسخ به این سوال تمرکز نخست ما روی مقوله دموکراسی است. واژه دموکراسی از لفظ یونانی دموکراتیا گرفته شده است. این اصطلاح از دو واژه دموس به معنای مردم و کراتوس به معنای حکومت کردن، تشکیل شده است. بدین‌ترتیب دموکراسی از نظر لغت به معنای حکومت به وسیله مردم (حکومت مردم بر مردم) است.

دموکراسی که از آموزه‌های یونانی وارد ادبیات سیاسی شده است، امروزه یکی از ارکان موفقیت جوامع تلقی می‌شود. مشارکت دادن مردم در آحاد مختلف و جلب نظر آن‌ها با نظرخواهی گسترده اصل نخست دموکراسی است.

اما در شرایطی که شبکه‌های اجتماعی، روابط مجازی و بستر الکترونیک بر تمامی روابط و تعاملات مردم سایه انداخته است، مقوله دموکراسی الکترونیکی به این موضوع اشاره دارد که بتوان جلب نظر عمومی را در بستر الکترونیک انجام داد.

میلاکویچ در تحقیقی که پیرامون اینترنت و افزایش مشارکت شهروندان در دولت انجام داده است، به مقوله دموکراسی الکترونیکی به عنوان رای‌گیری الکترونیکی، فعال‌سازی و مشارکت الکترونیکی توجه دارد. در دموکراسی اینترنتی ما به دنبال این هستیم که در بستر زیرساخت‌های الکترونیک بتوانیم جلب مشارکت عمومی را رقم بزنیم.

موضوعی که به صورت محدود در مقوله دولت الکترونیک به آن توجه می‌شود و دولت برای تسریع، کاهش هزینه و بهبود کیفی، خدمات خود را در بستر الکترونیک ارایه می‌دهد. اما نه تنها دولت بلکه تمامی ارکان جامعه می‌تواند در راستای خدمت‌رسانی الکترونیک گام بردارد.

مانند سامانه «ثنا» در قوه قضاییه که با هدف کاهش مراجعات حضوری و تسریع در رسیدگی به پرونده‌های قضایی راه‌اندازی شد. واقعیت این است که نمونه دیگری از تحقق دموکراسی الکترونیکی در موسم انتخابات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مثال‌هایی از بهره‌گیری اوباما در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری در تحقیقات میلاکویچ آمده است. اما در خود کشور نیز سال‌هاست که ما انتخابات در بستر الکترونیک داشته و هر چند به صورت ۱۰۰ درصد عملیاتی نشده است، اما بخشی از پایش، دسته‌بندی و اعلام نتایج در بستر الکترونیک انجام می‌شود.

مزایا

خیل تبادل اطلاعات و خدمات از شکل مکتوب و فیزیکی به سمت مجازی گام برمی‌دارد. بخش قابل توجهی از مراودات اجتماعی ما در بستر الکترونیک است و به همین دلیل برای تحقق آرمان‌های دموکراسی نمی‌توان به مقوله بستر الکترونیک و وب بی‌توجه بود.

کیفیت خدمات به واسطه کاهش واسطه‌ها افزایش می‌یابد. در جامعه الکترونیک شما با یک کلیک به بسیاری از خدمات دست می‌یابید و می‌توانید از درگاه‌های الکترونیکی در کمترین زمان هرگونه خدماتی دریافت کنید. استفاده از بستر الکترونیک منجر به کاهش هزینه‌ها می‌شود. در واقع با استفاده از بستر الکترونیک شما می‌توانید بسیاری از رفت و آمد‌ها و هزینه‌های دریافت خدمات را کاهش دهید.

بستر الکترونیک منجر به اطلاع‌رسانی دقیق‌تر همراه با دانش می‌شود. به دلیل اینکه نهاد‌های اجرایی همه چیز را در درگاه‌های خود مکتوب می‌کنند، تغییر اطلاعات امکان‌پذیر نیست و صحت و سقم و درستی آن نیز لازمه پذیرش است. به همین دلیل بستر الکترونیک می‌تواند به نیاز اطلاعات صحیح که بخشی از الزامات دموکراسی است، پاسخ دهد.

ویژگی‌های رفتاری شهروندان

شهروندان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا بتوانند در راستای پیاده‌سازی دموکراسی الکترونیک نقش سازنده ایفا کنند؟ آیا شهروندی که از الفبای رسانه، زیرساخت‌های الکترونیک و وب اطلاعی ندارد، می‌تواند در تحقق دموکراسی الکترونیک موثر عمل کند؟

آیا شهروندی که از اولیه‌های سواد رسانه‌ای اطلاع ندارد و حتی در رصد اطلاعیه‌ها و اخبار نهاد‌های اجرایی دچار مشکل می‌شود، می‌تواند نسبت به پیاده‌سازی این مقوله موثر عمل کند؟

بی‌شک پاسخ به این دو سوال منفی است و ما را به الزام تربیت شهروندان الکترونیک و دیجیتالی می‌رساند. تا مدت‌ها موضوع دولت الکترونیک تحت تاثیر میزان دانش و توان مردم برای بهره‌گیری از این خدمت بود. جالب آنکه همچنان با این معضلات مواجه هستیم.

حال باید به این سوال پرداخت که شهروند دیجیتالی کیست؟ در تعاریف جدید سواد، توانایی ایجاد تغییر به عنوان برخورداری فرد از سواد قلمداد می‌شود. در واقع افراد در صورتی که قادر به همسویی با تحولات روز نباشند، بی‌سواد محسوب می‌شوند.

شهروند دیجیتالی شهروندی است که بتواند اطلاع جامعی از زیرساخت‌های الکترونیک داشته و برای پیشبرد امور زندگی خود از امکانات الکترونیک استفاده بهینه و موثر داشته باشد. بی‌شک چنین شهروندانی قادر خواهند بود در تحقق دموکراسی الکترونیک موثر بوده و حتی دولت‌ها را تشویق به تعریف هر چه بیشتر خدمات در بستر الکترونیک کنند.