تغییرات قیمت دلار در تاریخ معاصر؛ روزگار دلار در ایران

تغییرات قیمت دلار در تاریخ معاصر؛ روزگار دلار در ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ۵۷، قیمت دلار از هفت تومان به ۱۰ تومان رسید و به این ترتیب نخستین شوک ارزی کشور با حدود ۴۰ درصد افزایش به وقوع پیوست. این نوسانات همچنان تا یک سال قبل از پایان جنگ تحمیلی ادامه داشت تا اینکه نرخ دلار در سال ۶۷ به حدود ۱۰۰ تومان رسید.

کد خبر : ۵۹۴۴۷
بازدید : ۶۷۹۸
روزگار دلار در ایران چگونه گذشت؟
چشم هایتان را ببندید و روزی را تصور کنید که دلار حدود هزار تومان بوده است. خیلی‌ها چنین روز‌هایی را به یاد دارند. داریم درباره سال‌های اخر دهه ۸۰ حرف می‌زنیم.
آن موقع برای محاسبه قیمت کالا‌های خارجی و تبدیل نرخ دلار کار سختی در پیش نداشتیم و می‌شد با اضافه کردن سه تا صفر جلوی قیمت جهانی هر محصولی، بهای تقریبی آن را در داخل کشور به دست آورد.
اگر می‌خواهید آه بلند بکشید، باید بگویم همین دلار روز و روزگاری در این مملکت هفت تومان بوده است. بله درست خواندید! هفت تومان ناقابل! اگر می‌خواهید در دورهمی بعدی، در گفت و گو با دوستان و همکاران آدم مطلعی به نظر بیایید، این نوشته را که بخشی از مقاله بلند داود مهدیان، عضو هیات مدیره آرین بانک افغانستان، مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل بانکی است را بخوانید. این نوشته تنها بخش‌های آماری این گزارش را انتخاب کرده است.
دهه اول؛ از پیروزی انقلاب اسلامی تا قبل از پایان جنگ تحمیلی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ۵۷، قیمت دلار از هفت تومان به ۱۰ تومان رسید و به این ترتیب نخستین شوک ارزی کشور با حدود ۴۰ درصد افزایش به وقوع پیوست. این نوسانات همچنان تا یک سال قبل از پایان جنگ تحمیلی ادامه داشت تا اینکه نرخ دلار در سال ۶۷ به حدود ۱۰۰ تومان رسید.
در همین سال، کشور با یک شوک متفاوت ارزی مواجه شد و نرخ رسمی ارز برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب برای مدت کوتاهی با کاهش مواجه شد. بهبود تدریجی درآمد‌های نفتی با نزدیک شدن به پایان جنگ توام با کاهش تقاضا برای ارز در این سال از دلایل عمده نخستین شوک ارزی منفی در اقتصاد ایران دانسته شده است.
در طول دهه اول، نرخ رسمی دلار افزایشی نداشته بلکه با کاهش هم مواجه شده در حالی که نرخ دلار غیررسمی در مجموع حدود ۹۰۰ درصد رشد داشته است.
لازم به ذکر است که در این دوران، سید ابوالحسن بنی صدر (۱۵ بهمن ۵۸ لغایت ۳۱ خرداد ۶۰)، محمد علی رجایی (۱۱ مرداد لغایت هشت شهریور ۶۰) و آیت الله سیدعلی خامنه‌ای (۱۷ مهر ۶۰ لغایت ۱۲ مرداد ۶۸) به ترتیب ریاست قوه مجریه کشور را به عهده داشتند.
دهه دوم؛ از پایان جنگ تحمیلی تا آغاز دولت اصلاحات (۷۶-۶۷)
دوره ۱۰ ساله بعد از پایان جنگ که به «دوران سازندگی» شهرت دارد، دوره اوج گیری تورم در اقتصاد ایران بود. در این دوره تورم تا ۴۹، ۴ درصد در سال ۷۴ افزایش یافت و تا سال ۷۶ کماکان در حدود ۲۰ درصد باقی ماند. البته در این سال ها، نرخ ارز آزاد نیز تقریبا متناسب با نرخ توره افزایش پیدا کرد.
در سال‌های ۷۰ و ۷۱ به دلیل تورم بالای ۲۰ درصدی، سیاستگذاران پولی با تزریق ارز به بازار درصدد کنترل و تثبیت نرخ ارز برآمدند در چنین شرایطی سیاست جدید ارز تک نرخی در فروردین ماه ۱۳۷۱ از طرف بانک مرکزی اعلام شد و نرخ رسمی دلار با افزایش حدود ۲۳۰۰ درصدی از قیمت شش تومان به حدود ۱۴۵ تومان رسید.
با تشدید روند افزایشی قیمت‌های داخلی و نرخ تورم، نرخ ارز غیر رسمی نیز به ناگهان در سال‌های ۷۳ و ۷۴ جهش بی سابقه‌ای را تجربه کرد و به این ترتیب اولین شوک عمده افزایشی در نرخ ارز پس از شوک اولیه در سال ۵۷ در این دوره پدید آمد. نرخ غیر رسمی ارز در سال ۷۳ با حدود ۴۷ درصد افزایش نسبت به دوره مشابه سال قبل به حدود ۲۶۶ تومان رسید و در سال ۷۴ نیز با افزایش حدود ۵۳ درصدی از مرز ۴۰۰ تومان گذشت.
از سال ۷۳ به بعد و همزمان با وقوع شوک تورمی، با تکمیل بازسازی‌ها و تعدیل‌های صورت گرفته در اقتصاد کشور، دولت مجددا اقدام به «تثبیت نرخ ارز مرجع» کرد.
از سال ۷۳ تا ۸۰ نرخ ارز رسمی بانک مرکزی هیچ تغییری نکرد و ثابت ماند. در حالی که نرخ ارز در بازار آزاد تا سال ۷۶ به مرز ۴۸۰ تومان رسید. در طول دهه دوم، نرخ رسمی دلار مجموعا حدود ۲۸۰۰ درصد و نرخ غیر رسمی دلار حدود ۳۹۵ درصد افزایش داشته است.
در طول این دوره، تا ۱۲ مرداد ۷۶ علی اکبر هاشمی رفسنجانی به مدت دو دوره ریاست قوه مجریه را به عهده داشتند.
دهه سوم؛ از آغاز دولت اصلاحات تا دولت عدالت و آزادی (۸۶-۷۷)
در آغاز دهه سوم و بین سال‌های ۷۷ تا ۱۸۰ سیاست «تثبیت نرخ ارز مرجع» ادامه پیدا کرد و نرخ رسمی ارز در این سال‌ها هیچ تغییری نکرد.
در حالی که نرخ ارز در بازار آزاد در طول این سال‌ها تا مرز ۸۰۰ تومان رسید. در سال ۸۰ نیز مشابه سال ۷۰، شکاف موجود در سیستم چندنرخی و فاصله میان نرخ رسمی و غیررسمی به اندازه‌ای بود که سیاستگذاران پولی را به تعدیل نرخ ارز رسمی واداشت. در سال ۸۰ قیمت دلار در بازار آزاد بیش از ۵، ۴ برابر نرخ رسمی بود.
به این ترتیب در سال ۸۱ در پی نابسامانی بازار ارز و رانت‌های گسترده ناشی از چند نرخی بودن ارز، بانک مرکزی برای افزایش نرخ ارز رسمی و رساندن آن به سطح ۷۹۵ تومان اقدام کرد. با اجرای سیاست تک نرخی شدن ارز در سال ۸۱، ثبات به بازار ارز برگشت و تا سال ۸۹ و بازگشت دوباره تحریم‌های بین المللی علیه ایران همچنان ادامه داشت.
در طول این دهه، نرخ رسمی دلار مجموعا حدود ۴۱۰ درصد و نرخ غیر رسمی حدود ۹۳ درصد رشد داشته است. در طول این دوره، سیدمحمد خاتمی (۱۲ مرداد ۷۶ لغایت ۱۲ مرداد ۸۴) و محمود احمدی نژاد (۱۲ مرداد ۸۴ لغایت ۱۲ مرداد ۸۸) ریاست قوه مجریه را عهده دار بودند.
دهه چهارم؛ از دولت عدالت و آزادی تا دولت تدبیر و امید (۹۶-۸۷)
در اوایل دهه چهارم نیز مشابه سال‌های آخر دهه سوم ثبات و آرامش بر بازار ارز حاکم بود تا اینکه از سال ۸۹ و همزمان با تشدید زمزمه‌ها مبنی بر اعمال تحریم‌های جدید علیه نظام بانکی کشور به دلیل برنامه هسته‌ای و محدود شدن درآمد‌های نفتی، افزایش نرخ ارز حالتی شتابان به خود گرفت. نرخ غیررسمی دلار در پایان ۸۹ حدود ۱۰۴۰ تومان بود که در پایان اسفند سال بعد، تا مرز ۱۹۰۰ تومان بالا رفت.
در واقع، نرخ غیررسمی دلار در سال ۹۰ با رشد حدود ۸۰ درصدی مواجه شد. در پی این التهابات، بانک مرکزی نسبت به افزایش نرخ رسمی اقدام و در بهمن ماه سال ۹۰ نرخ دلار رسمی را ۱۲۲۶ تومان اعلام کرد. همچنین در تابستان سال ۹۰، بانک مرکزی به منظور ساماندهی و کنترل معاملات ارزی در صرافی ها، نسبت به راه اندازی سامانه نظارت ارزی» بانک مرکزی موسوم به «سنا» اقدام کرد که براساس آن کلیه صرافان کشور موظف به ثبت تمامی معاملات ارزی در سامانه مذکور شدند.
شوک ارزی سال ۹۰ در سال بعدی نیز ادامه یافت، به طوری که در تابستان ۹۱ نرخ ارز از حدود ۱۸۰۰ تومان در تیرماه به حدود ۲۳۰۰ تومان در پایان شهریورماه رسید. افزایش ناگهانی بعدی در مهرماه همان سال رخ داد و در این ماه نرخ ارز با تقریبا ۹۰۰ تومان افزایش به مرز ۳۲۰۰ تومان رسید.
در این سال، دامنه نوسانات نرخ ارز بسیار زیاد بود و دلار در بازار آزاد قیمت چهار هزار تومان را هم تجربه کرد، ولی در پایان سال در مرز ۳۶۰۰ تومان متوقف شد. پس از برگزاری انتخابات در ۲۴ خرداد ۹۲ واعلام پیروزی حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور، روند افزایش قیمت دلار به سرعت تغییر کرد و درست یک روز پس از برگزاری انتخابات، نرخ دلار در بازار آزاد ۱۳۰ تومان پایین آمد و به قیمت ۳۴۷۰ تومان رسید.
این روند کاهشی تا زمان تنفیذ حکم ریاست جمهوری (۱۲ مرداد ۹۲) با شدت بیشتری ادامه یافت، به طوری که در این تاریخ، قیمت دلار تا ۳۲۸۰ تومان هم پایین آمد.
در واقع، از زمان اعلام نتایج انتخابات تا آغاز به کار دولت یازدهم، دلار حدود ۳۲۰ تومان پایین آمد و رشد آن نسبت به ابتدای سال به حدود منفی ۹ درصد رسید. در همین سال نرخ رسمی دلار با حدود ۱۰۴ درصد افزایش نسبت به دوره مشابه سال قبل به ۲۵۱۰ تومان رسید.
نیمه اول سال ۹۳ نیز به آرامی و با کمترین نوسان سپری شد، ولی در آذرماه ۹۳ قیمت ارز مجددا دچار شوک شد که البته با مداخله بانک مرکزی و عرضه مناسب ارز در بازار، نوسانات مدیریت شد. پس از تمدید دوباره مذاکرات هسته‌ای در اوایل آذر ۹۳، قیمت دلار به یکباره دچار افزایش شد و تا مرز ۳۶۰۰ تومان بالارفت، ولی پس از آن قیمت‌ها روند کاهشی در پیش گرفت و متوسط قیمت دلار در اسفند ۹۳ به حدود ۳۳۹۰ تومان رسید که حدود ۵، ۶ درصد بالاتر از اسفند ۹۲ بود.
در سومین سال فعالیت دولت یازدهم (سال ۹۴)، بالاخره پس از چند سال مذاکره متمادی، توافق نهایی با ۱+۵
تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» در تیر ماه ۹۴ امضا شد. در این سال، وضعیت بازار ارز با سال ۹۳ تفاوت چندانی نداشت و سیر طبیعی خود را طی کرد.
رشد ارز به نسبت سال ۹۳ محدودتر شد و به حدود دودرصد رسید. در واقع، متوسط قیمت غیر رسمی دلار در اسفند ۹۴ به ۳۴۶۰ تومان رسید که تنها ۷۳ تومان بالاتر از نرخ آن در دوره مشابه سال قبل بود.
در این سال نرخ رسمی دلار با حدود هشت درصد افزایش به ۳۰۲۴ تومان رسید. در آخرین سال کاری دولت یازدهم یعنی سال ۹۵، دلار غیررسمی کار خود را با قیمت حدود ۳۴۶۰ تومان آغاز کرد.
تا آبان همان سال، قیمت با شیب ملایمی در مسیر افزایشی قرار داشت تا اینکه از اوایل آذر ماه رشد قیمت تندتر شد. قیمت دلار که تا آخرین روز آبان ماه تا ۳۶۸۰ تومان بالا آمده بود، در کمتر از ۴۰ روز تا ۴۲۰۰ تومان بالارفت. البته به جز این مقطع زمانی، در دیگر ماه‌های سال ۹۵ فضای بازار ارز آرام و کم نوسان بود.
پس از نوسانات افزایشی آذر ماه، مجددا نرخ ارز در مسیر کاهشی قرار گرفت و تا کانال ۳۷۰۰ تومان پایین آمد و در نهایت یک روز مانده به آخرین روز کاری بازار در سال ۹۵، دلار روی قیمت ۳۷۵۵ تومان قرار گرفت که نشان دهنده رشد حدود ۹ درصدی نسبت به همین نقطه زمانی در سال ۹۴ بود.
در این سال نرخ رسمی دلار با حدود هفت درصد افزایش به ۳۲۴۲ تومان رسید. از ابتدای سال ۹۶ تا زمان برگزاری انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری و حتی تا دو ماه پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور، آرامش و ثبات در بازار ارز حاکم بود، به طوری که حتی در بعضی مقاطع قیمت دلار تا ۳۷۳۰ تومان نیز کاهش پیدا کرد.
اما از تیر ماه به بعد، نرخ ارز دوباره در مسیر افزایشی قرار گرفت و قیمت دلار در شهریور ماه به ۳۹۰۰ تومان و در آبان ماه به ۴۱۳۰ تومان افزایش پیدا کرد. به این ترتیب، در نیمه دوم سال ۹۶ دور تازه‌ای از نوسانات و بی ثباتی در بازار ارز شروع شد که دقیقا مشابه جریان سال‌های ۹۰ و ۹۱ بود.
از آذر ماه سال ۹۶ افزایش قیمت دلار شتاب بیشتری گرفت و به تدریج تا مرز ۴۸۵۰ تومان در بهمن ماه افزایش یافت. نوسانات بازار ارز در ماه‌های پایانی سال ۹۶ به اندازه‌ای بود که مداخله مجلس، دولت و بانک مرکزی و همچنین راهکار‌های ارائه شده در این زمینه، از جمله راه اندازی سامانه نیما، پیش فروش سکه و افتتاح سپرده ریالی مبتنی بر ارز و... موثر واقع نشد و بالاخره دلار در آخرین روز‌های کاری سال ۹۶ در مرز ۴۸۰۰ تومان متوقف شد.
در همین سال نرخ رسمی دلار با حدود ۱۶ درصد افزایش به ۳۷۶۹ تومان رسید. در طول این دهه، نرخ رسمی دلار در مجموع حدود ۳۲۰ درصد و نرخ غیر رسمی حدود ۴۲۰ درصد رشد داشته است. در طول این دوره، محمود احمدی نژاد (۱۲ مرداد ۸۸ لغایت ۱۲ مرداد ۹۲) و حسن روحانی (۱۲ مرداد ۹۲ تا ۱۲ مرداد ۹۶) ریاست قوه مجریه را عهده دار بودند.
سه ماهه اول سال ۹۷؛ تک نرخی شدن ارز و خروج آمریکا از برجام
در اولین سال دهه پنجم پس از پیروزی انقلاب و همزمان با شروع به کار بازار ارز در روز‌های آغازین سال ۹۷ (هفته دوم تعطیلات نوروزی)، بازار ارز با افزایش قیمت مواجه شد و قیمت دلار تا ۵۱۰۰ تومان افزایش پیدا کرد. روند افزایشی قیمت دلار بعد از تعطیلات ادامه پیدا کرد تا اینکه که طبق تصمیم دولت مبنی بر تک نرخی کردن ارز، بانک مرکزی نرخ دلار را در ۲۰ فروردین ۹۷، مبلغ ۴۲۰۰ تومان تعیین و خرید و فروش بیش از این قیمت را قاچاق اعلام کرد.
برخورد قضایی و انتظامی و محدودیت‌های ارزی ایجاد شده توسط دولت بعد از تک نرخی شدن ارز توام با جنگ روانی ناشی از خروج آمریکا از برجام به وخامت بیشتر اوضاع بازار ارز در ایران دامن زد و در کمتر از دو ماه، قیمت دلار در پایان خرداد ماه ۹۷ از مرز ۷۵۰۰ تومان عبور کرد.
منبع: روزنامه هفت صبح
۰
نظرات بینندگان
اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    سایر رسانه ها
    تازه‌‌ترین عناوین
    پربازدید