تاثیرات اجتماعی افزایش قیمت سکه

حمیدرضا خالدی | روی اول سکه: ١٠ سال قبل برادرم موقع عروسی‌ام به من یک سکه تمام‌بهار آزادی هدیه داد. حالا که وقت عروسی او شده توان خرید یک سکه و دادن چنین هدیه‌ای به او را ندارم.

روی دوم سکه: «از من می‌شنوی یک جور برو سروته قضیه را هم بیار و ناز خانومت رو بکش تا برگرده سرخونه زندگی‌اش. آخه الان که وقت طلاق نیست... با سکه ٣ میلیونی که نمی‌تونی زن طلاق بدی رفتی درخواست طلاق دادی!» این دیالوگ، درددلی است بین عمویی دنیا‌دیده با محاسن سپید و جوانی حدود ٣٠ ساله... سخنانی که شاید در نگاه اول بیشتر به طنز شباهت داشته باشد، ولی در حقیقت، یکی از مهم‌ترین چالش‌های خانواده‌ها و زن و شوهر‌هایی است که به هر دلیل با یکدیگر تفاهم ندارند و می‌خواهند از یکدیگر طلاق بگیرند.

داریوش یکی دیگر از مراجعین به دادگاه خانواده است که به قول خودش دیگر تمایلی برای ادامه درخواست طلاقش ندارد: «والله وقتی قیمت‌ها این‌طوری بالا رفته، ترجیح می‌دهم کمی تحمل کنم تا ببینم چه می‌شود. آخر من کارمندی که هنوز دغدغه افزایش بهای کرایه خانه‌ام را در سال جدید دارم، چطور می‌توانم از پس ٤٠٠-٣٠٠ میلیون مهریه برآیم؟!»

او ادامه می‌دهد: چاره‌ای نیست. مجبورم تحمل کنم... باید غرغر‌ها و زخم زبان‌ها را تحمل کنم و دم نزنم. اصلا باید جهنم تو خانه را تحمل کنم تا ببینم بالاخره فرجی می‌شود یا نه.

اینها، قصه بسیاری از هموطنانی است که این روز‌ها قصد طلاق و جدایی دارند. قصه‌ای که شخصیت اصلی آن مرد است و این زنان هستند که این‌بار برخلاف همیشه، یکه‌تاز میدان هستند. زهره ٣٨ ساله یکی از آن زنانی است که به سبب شرایط کنونی و بالا رفتن قیمت سکه خوشحال است.

«چرا ناراحت باشم؟ تا دیروز شوهرم تا حرف می‌زدم می‌گفت: برویم طلاق بگیریم. حالا که آمده‌ایم پای طلاق، حق ندارد جا بزند! یعنی این‌بار من کوتاه نمی‌آیم. هم طلاقم را می‌گیرم و هم تا قران آخر مهریه‌ام را می‌گیرم.»

به همان نسبت، اما بالا رفتن قیمت سکه باعث ترس جوانان برای ازدواج شده است: «چند سال است که دارم پول جمع می‌کنم تا ازدواج کنم. می‌خواستم بالاخره امسال و در ٣٠ سالگی ازدواج کنم. اما با این افزایش نجومی قیمت‌ها و به خصوص طلا و سکه دیگر زورم به ازدواج نمی‌رسد.

یعنی فکر کنم با این شرایط دیگر باید قید ازدواج را بزنم. چون تاریخ ثابت کرده که بعید است دیگر قیمت‌ها پایین بیایند.» این‌ها نیز بخشی از درد‌دل‌های حسین است که این روز‌ها به قول خودش افسرده شده است. حسین، اما تنها نمونه‌ای از هزاران جوانی است که دیگر امیدی به ازدواج ندارند.

گرچه آمار و ارقام چندان موید این نظریه‌ها نیست. به گفته رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و بر اساس آمار ثبت شده در این سازمان، در سه ماهه اول سال ١٣٩٧ تعداد ١٦٠ هزار و ٥٩٢ واقعه ازدواج با رشد ٢ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ١٣٩٦ در کشور ثبت شده است. ضمن آنکه در همین بازه زمانی ٣٩ هزار و ٩٦٧ واقعه طلاق با کاهش ٣ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته در دفاتر رسمی طلاق کشور به ثبت رسیده است.

با این وجود مطرح‌کنندگان تئوری کاهش ازدواج و طلاق به خاطر افزایش قیمت طلا و سکه، معتقدند که این آمار مربوط به زمانی است که قیمت طلا افزایش پیدا نکرده بود و اگر می‌خواهیم تحلیل درستی در این زمینه داشته باشیم باید آمار خرداد به بعد را بررسی کنیم. ضمن اینکه این گروه معتقدند که آمار‌های طلاق و ازدواج ثبت شده، از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی شده یا وقت دادگاه داشته‌اند و تصمیمی نیستند که به تازگی گرفته شده باشند.

اما این پایان داستان نیست. در مقابل این گروه، گروه دیگری بر این باورند که افزایش قیمت‌ها به‌خصوص افزایش طلا و سکه باعث کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق خواهد شد. به عبارتی آن‌ها نیز مانند گروه اول بر این باورند که افزایش قیمت‌ها، باعث کاهش آمار ازدواج می‌شود، ولی در عوض باعث می‌شود تا آمار طلاق افزایش پیدا کند.

«علی‌اصغر کیهان‌نیا» روانشناس و مشاور خانواده افزایش قیمت سکه را باعث انصراف از ازدواج بین مردانی خوانده که تمایل چندانی نیز به ازدواج نداشته‌اند. امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس نیز پیش‌بینی کرده است که افزایش قیمت طلا و سکه در ماه‌های اخیر، کاهش شدید ازدواج را در پی دارد و ایران به زودی با بحران ازدواج روبه‌رو خواهد شد. این جامعه شناس کاهش ازدواج‌های رسمی و افزایش ازدواج‌های موقت را از دیگر تاثیرات افزایش قیمت طلا و سکه عنوان کرده و گفته است: «بر خلاف تصور، گرانی سکه سبب افزایش آمار طلاق در جامعه می‌شود.»

این نظریه بین قضات نیز طرفداران پروپاقرصی دارد. در همین زمینه علی توکلی، رییس دادگستری کرمان نیز دلیل افزایش پرونده‌های خانواده در ماه‌های اخیر را افزایش بی‌رویه قیمت سکه دانسته و گفته است: «همین دلیل باعث شده مرد‌ها تقاضای تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارایه کنند.» به همان طریق؛ سیدعلی نبوی، دادستان بردسکن همچنین با اشاره به نوسانات ارزی و قیمت طلا هشدار داده که اگر قیمت طلا و سکه کاهش پیدا نکند شاهد افزایش طلاق و مطالبات مهریه‌ها در کشور خواهیم بود که می‌طلبد متولیان امر تدابیر لازم را اتخاذ کنند.

در کنار مقوله طلاق
اما آثار گرانی طلا و سکه در ایران، تنها روی آمار طلاق و ازدواج جوانان تاثیر ندارد بلکه بطن ارتباطات خانوادگی را نیز نشانه رفته است. پری، زن ٥١ ساله‌ای است که ٣٠ سالی از ازدواجش می‌گذرد و ٢ دختر بزرگ دم بخت دارد. ولی گلایه‌های او رنگ و بوی دیگری دارد: از همین الان کابوس می‌بینم که چطور باید برای دخترانم جهیزیه تهیه کنم.

وی که شوهرش، مغازه ساندویچی در یکی از خیابان‌های شرق تهران دارد ادامه می‌دهد: واقعا الان خرج و دخل‌مان باهم نمی‌خواند. گرانی اینقدر به مردم فشار آورده که به گفته شوهرم، مردم حتی کمتر ساندویچ می‌خرند. خب در چنین شرایطی معلوم است که زندگی همه سخت می‌شود.

با این شرایط ترجیح می‌دهم دخترانم را که اتفاقا یکی از آن‌ها خواستگاری سمج هم دارد را، شوهر ندهم. چون حتی اگر تمام زندگی‌ام را نیز حراج کنم، در شرایط کنونی نمی‌توانم از پس تهیه جهیزیه آن‌ها برآیم.

بخوانید: مشکلات اشتغال دختران رضوان نیز از زاویه دیگری مساله را به چالش می‌کشد. وی با اشاره به موضوع رسم ورسوم‌های ایرانی‌ها در سرسفره عقد و مراسم‌های بعد از آن می‌گوید: در خانواده ما هم مثل بسیاری دیگر از خانواده‌های ایرانی رسم بر این است که طرف هر چقدر برای خودتان یا فرزندان‌تان در هنگام ازدواج، سکه هدیه داده، شما هم باید به همان نسبت سکه بدهید. من ٣ سال پیش ازدواج کرده‌ام. امسال ٤-٣ تا از دختران و پسران نزدیک خانواده از جمله برادر خودم می‌خواهند ازدواج کنند. از همین الان ماتم گرفته‌ام که چطور برای هر کدام یک سکه ٣ میلیونی بخرم؟! شاید باور نکنید، ولی برای همین مساله در به در دنبال وام هستم!

تاثیر منفی در قوام خانواده
دکتر «ناصر قاسم‌زاد»، روانشناس از جمله کارشناسانی است که معتقد است که افزایش نرخ سکه و طلا و بالا رفتن قیمت‌ها، فقط روی آمار ازدواج تاثیردارد و باعث کاهش آن می‌شود و تاثیری در کاهش آمار طلاق ندارد: اگر هم آمار طلاق کاهش پیدا کرده باشد دلیلش گرانی سکه و طلا نیست، بلکه بطور طبیعی وقتی که ازدواج کاهش پیدا کند، طلاق هم کاهش پیدا خواهد کرد.

وی در تشریح استدلال خود می‌گوید: براساس قانون، مقدار مهریه قانونی ١١٠ سکه است. یعنی هر چقدر هم که مهریه بالا باشد در نهایت مرد در صورت طلاق فقط باید ١١٠ سکه بپردازد. ثانیا، معمولا هنگام طلاق، مردان از دادگاه درخواست عسر و حرج می‌کنند و برای اینکه توان پرداخت مهریه را ندارند، درخواست تقسیط مهریه یا حتی کاهش آن را می‌کنند... یعنی به هر حال دادگاه شرایط را به گونه‌ای تعیین می‌کند که وی بتواند از عهده پرداخت آن برآید.

قاسم زاد درعین حال معتقد است که گرانی‌های امروز، تاثیرات بسیار مخربی روی ارتباطات زناشویی و سست شدن کانون خانواده‌ها دارد: اصولا گرانی باعث می‌شود تا زندگی خانواده‌ها با اختلالی جدی مواجه شود و به همان نسبت روابط زناشویی و افسردگی و حتی بیماری‌های جسمی و روانی در بین خانواده‌ها افزایش پیدا کند.

این روانشناس با اشاره به وظایف دولت‌ها برای تامین سلامت اجتماعی جوامع می‌گوید: براساس قوانین بین‌المللی و سازمان بهداشت جهانی، دولت‌ها مکلف هستند به تامین مواردی چون: سلامت اجتماعی و امنیت اجتماعی و آزادی بیان و... در کشور‌های خود. روی همین اصل است که در بسیاری از کشور‌های جهان از جمله در اروپا و کانادا کلیه هزینه‌های درمانی رایگان است، ولی در عوض در کشور ما تعدادی از دارو‌ها از لیست بیمه‌ها خارج می‌شوند.

از سویی امنیت شغلی در ایران بسیار سست است؛ ضمن آنکه به هیچ عنوان دخل و خرج اکثر خانواده‌های ایرانی با هم نمی‌خواند. در چنین شرایطی طبیعی است که خانواده‌های ایرانی زیر بار فشار‌های اقتصادی خرد بشوند وحتی از پس آیین‌ها و رسم و رسوم‌های خانوادگی و ازدواج و... برنیایند.

وی با هشدار نسبت به ادامه وضعیت کنونی می‌گوید: اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند و مسوولان فکری برای ثبات اقتصادی و بالا بردن توان خرید اقشار کم درآمد نکنند باید منتظر بروز بحران‌هایی جدی در سطح خانواده‌ها و حتی از هم پاشیدگی سیستم کنونی خانواده‌ها و در نهایت اضمحلال جامعه باشیم.

آیا گرانی با کاهش طلاق رابطه دارد؟
دکتر مصطفی تبریزی، روانشناس، هم با وجودی که معتقد است گرانی‌ها، باعث تزلزل شدید در کالبد خانواده‌ها شده و می‌شود، ولی در عین حال براین باور است که برای بررسی ارتباط گرانی با کاهش طلاق باید بررسی‌های بیشتری انجام شود: اصولا زندگی و اجزای آن نیز مانند اجزای بدن کاملا به هم مرتبط هستند.

یعنی اگر عضوی دچار اختلال شود بقیه اعضا نیز دچار اختلال خواهند شد. وی می‌افزاید: در مورد گرانی‌ها نیز بدون تردید می‌توان گفت: فاکتور‌های اقتصادی ارتباط مستقیمی با رضایت زناشویی و زندگی مشترک و تقویت بنیاد خانواده‌ها دارد، ضمن آنکه هم از بعد روانی و هم از بعد جسمانی نیز اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

دکتر تبریزی، ولی در عین حال تاکید می‌کند: البته من نمی‌توانم به طور قاطع، ارتباط بین گرانی سکه و سایر کالا‌ها با کاهش آمار طلاق را تایید کنم، چون این موضوعی است که احتیاج به پژوهش‌هایی دقیق و کارشناسی دارد. به بیانی ده‌ها فاکتور دیگر در طلاق موثر است که گرانی تنها یکی از آنهاست.

وی تصریح می‌کند: به هر حال اینکه گرانی‌ها باعث ایجاد اختلال در ارتباطات خانوادگی می‌شود شکی نیست و موضوعی اثبات شده است. حتی از بعد سلامت جسمانی خانواده نیز این مساله قابل بررسی است. وقتی که قیمت گوشت و برنج و بسیاری دیگر از اقلام خوراکی در عرض چند روز چندین برابر می‌شود، به همان نسبت یکسری از مردم دیگر توان خرید این مواد و تغذیه کامل خود را ندارند.

در چنین وضعیتی خانواده‌ها با فقر غذایی و به دنبال آن با انواع اختلالات روانی و روحی مواجه می‌شوند که باعث پایین آمدن سطح تحمل اعضای خانواده‌ها وبروز درگیری بین زن و شوهر و فرزندان می‌شود. این استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی با ذکر اینکه تاثیر افزایش گرانی بر کاهش آمار ازدواج‌ها چنان بدیهی است که لازم به صحبت در مورد آن نیست، می‌گوید: معتقدم باید دولتمردان ما هرچه زودتر و قبل از اینکه دیر شود فکری برای گرانی‌ها و کاهش سطح زندگی شهروندان داشته باشند و هشدار‌های دلسوزانه وعلمی کارشناسان را جدی بگیرند، چرا که ادامه این وضعیت، می‌تواند حتی به بحرانی اجتماعی برای کشور بدل شود.

«در خانواده ما هم مثل بسیاری دیگر از خانواده‌های ایرانی رسم بر این است که طرف هر چقدر برای خودتان یا فرزندان‌تان در هنگام ازدواج، سکه هدیه داده، شما هم باید به همان نسبت سکه بدهید. من ٣ سال پیش ازدواج کرده‌ام.

امسال ٤-٣ تا از دختران و پسران نزدیک خانواده از جمله برادر خودم می‌خواهند ازدواج کنند. از همین الان ماتم گرفته‌ام که چطور برای هر کدام یک سکه ٣ میلیونی بخرم؟! شاید باور نکنید، ولی برای همین مساله در به در دنبال وام هستم!»