خطرناک‌ترین اهداکنندگان خون!
فکر می‌کنند با مراجعه به مراکز اهدای خون می‌توانند تشخیص بیماری هپاتیت بی، هپاتیت سی و ایدزشان را بگیرند، در‌حالی‌که چنین اتفاقی نمی‌افتد، زیرا وقتی ویروس وارد بدن می‌شود، حدود سه، چهار ماه طول می‌کشد تا در بدن تکثیر شود و سیستم دفاعی بدن شروع به دفاع کند، در واقع پس از سه تا چهار ماه می‌توان این بیماری را تشخیص داد و آزمایش‌ها نمی‌تواند این را نشان دهد، اما متأسفانه بسیاری از افراد پس از یک رابطه پرخطر به مراکز ما مراجعه می‌کنند، این‌ها خطرناک‌ترین اهداکنندگان ما هستند. بخشی را هم همکاران پزشک ما ترویج می‌دهند، وقتی فردی به آن‌ها مراجعه می‌کند و مشکوک به ایدز یا هپاتیت است، می‌گویند به مراکز انقال خون مراجعه کن و خون بده، آنجا آزمایش هپاتیت و ایدز را انجام می‌دهند.
کد خبر :
۶۴۱۱۸
بازدید :
۱۰۳۱
سمیرا حسینی | «تعداد زیادی از اهداکنندگان بار اولی پس از یک رابطه پرخطر برای اینکه بدانند به بیماری اچ‌آی‌وی یا ایدز مبتلا شده‌اند، به سازمان انتقال خون مراجعه می‌کنند این در حالی است که اگر هم بیمار شده باشند، تا سه الی چهار ماه آزمایش‌ها نمی‌تواند آن را نشان دهد»
این را علی‌اکبر پورفتح‌الله، مدیرعامل سازمان انتقال خون می‌گوید. در این مصاحبه مفصل با پورفتح‌الله درباره بحث‌ها و شایعات و اخباری که درباره اهدای خون در کشور وجود دارد، مانند خرید‌و‌فروش خون، شایعه نگرفتن خون از ساکنان شهر‌های دارای آلودگی، گروه‌های خونی رایج در ایران و میزان اهدای خون در کشور پرسیدیم. آنچه در پی می‌آید، مشروح این گفتگو است:
در بسیاری از کشور‌ها مثل آمریکا، سازمان انتقال خون از مردم خون را خریداری می‌کند و سنت اهدای خون ندارند. در کشور‌های دنیا کدام‌یک رایج‌تر است، خرید خون یا اهدای داوطلبانه؟
در همه دنیا سازمان بهداشت جهانی پیگیری می‌کند و اهدای خون داوطلبانه و بدون چشمداشت است. در آمریکا که اشاره کردید، اهدای داوطلبانه و بدون چشمداشت از سوی صلیب سرخ و مرکز انتقال خون ایالات‌های آن صورت می‌گیرد. آن‌چیزی که شما به آن اشاره کردید، مراکز جمع‌آوری پلاسماست. در آمریکا به بخش خصوصی اجازه ورود به جمع‌آوری پلاسما برای دارو‌های مشتق از پلاسما را داده اند؛ یعنی شرکت‌هایی که دارو‌های مشتق از پلاسما را تولید می‌کنند اجازه دارند برای ظرفیت‌های خالی یا صادراتی خود کار جمع‌آوری پلاسما را انجام دهند. این شرکت‌ها برای جمع‌آوری پلاسما مبالغی را پرداخت می‌کنند. همین مسئله هم روی کیفیت خون آن‌ها اثر گذاشته است؛ وقتی شما میزان شیوع عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون را در اهداکنندگان آمریکایی و اروپایی مقایسه می‌کنید، متوجه خواهید شد که در آمریکا شیوع این بیماری‌ها بیشتر است.
در بسیاری از کشور‌ها مثل آمریکا، سازمان انتقال خون از مردم خون را خریداری می‌کند و سنت اهدای خون ندارند. در کشور‌های دنیا کدام‌یک رایج‌تر است، خرید خون یا اهدای داوطلبانه؟
در همه دنیا سازمان بهداشت جهانی پیگیری می‌کند و اهدای خون داوطلبانه و بدون چشمداشت است. در آمریکا که اشاره کردید، اهدای داوطلبانه و بدون چشمداشت از سوی صلیب سرخ و مرکز انتقال خون ایالات‌های آن صورت می‌گیرد. آن‌چیزی که شما به آن اشاره کردید، مراکز جمع‌آوری پلاسماست. در آمریکا به بخش خصوصی اجازه ورود به جمع‌آوری پلاسما برای دارو‌های مشتق از پلاسما را داده اند؛ یعنی شرکت‌هایی که دارو‌های مشتق از پلاسما را تولید می‌کنند اجازه دارند برای ظرفیت‌های خالی یا صادراتی خود کار جمع‌آوری پلاسما را انجام دهند. این شرکت‌ها برای جمع‌آوری پلاسما مبالغی را پرداخت می‌کنند. همین مسئله هم روی کیفیت خون آن‌ها اثر گذاشته است؛ وقتی شما میزان شیوع عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون را در اهداکنندگان آمریکایی و اروپایی مقایسه می‌کنید، متوجه خواهید شد که در آمریکا شیوع این بیماری‌ها بیشتر است.
در ایران هم خرید و فروش می‌شود؟
خیر فرایند خون‌گیری به‌طور متمرکز در سازمان انتقال خون صورت می‌گیرد، اما از سال ۸۱ به مراکز خصوصی نیز اجازه داده شد پلاسمای خون را جمع‌آوری کنند. برای تأمین دارو‌های مشتق از پلاسما، به شرکت‌هایی که قصد زدن پالایشگاه در ایران را داشتند اجازه جمع‌آوری پلاسما داده شد. اولین شرکتی که ایجاد شد، شرکت بایودارو بود که همچنان فعال است. ۵۱ درصد سهام آن برای شرکت بیوتست آلمان و ۴۹ درصد برای تأمین اجتماعی بود. این شرکت‌ها موظف به ایجاد پالایشگاه در کشور هستند، اما به دلایلی مثل تغییرات مدیریتی در کشور، این شرکت‌ها به تعهداتشان عمل نکردند، اما نزدیک یک سال است که از شرکت‌ها خواسته‌ایم به تعهدات خود عمل کنند. در‌حال‌حاضر حدود هشت مرکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما در کشور وجود دارد که پلاسما‌ها را به شرکت‌های آلمانی ارسال می‌کنند و دارو‌های مشتقات خونی را وارد کشور می‌کنند.
چه میزان خون به این شرکت‌ها ارسال می‌شود؟
به‌هیچ‌وجه خونی که به سازمان منتقل می‌شود، پلاسمی آن به‌منظور تولید دارو برای خارجی‌ها استفاده نمی‌شود؛ یعنی تمام پلاسما‌های جمع‌آوری‌شده زیر نظر سازمان غذا‌و‌دارو تبدیل به دارو می‌شوند و دارو به کشور بازمی‌گردد. سال گذشته حدود ۲۰۰ هزار لیتر ظرفیت پلاسمای مازاد بر مصرف را به این کشور‌ها ارسال کردیم و ۲۰۰ هزار لیتر نیز از آن هشت مرکز خصوصی به آلمان ارسال شد. دو سال پیش سازمان بهداشت جهانی با انتشار یک گزارش از برنامه سازمان انتقال خون ایران تقدیر کرد.
وقتی خون کامل اهدا می‌کنید، اگر در بیمارستان مصرف درست انجام شود، به ازای هر پنج گلبول قرمز یک واحد پلاسما مصرف می‌کنیم؛ یعنی بعد از اهدای خون که به فراورده تبدیل می‌شود نسبت یکسانی بین گلبول قرمز و پلاسما وجود ندارد؛ این به آن معناست که ما حجم بالای پلاسمای مازاد بر تولید داریم که در همه کشور‌های در حال توسعه جزء ضایعات تولید حساب می‌شود، اما ما توانسته‌ایم در سال گذشته حدود ۲۰۰ هزار لیتر پلاسما را که مصرف بیمارستانی نداشته اند، به دارو‌های مشتق از پلاسما تبدیل کنیم. این میزان پلاسما برای یک میلیون از اهداکنندگان ما بود. با این کار قیمت ارزی ۱۸ میلیون دلاری را به ارمغان آورده است؛ یعنی دارویی که با پلاسمای ایرانی تأمین می‌شود، حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد ارزش داروی پلاسماست و از این طریق باعث کاهش در قیمت‌ها و دسترسی بیماران شده است.
در حال حاضر چه میزان ذخیره خونی داریم؟
ما در کشور دو میلیون و ۱۰۰ هزار اهداکننده سالانه داریم؛ یعنی ۲۷ واحد خون به ازای هر هزار نفر داریم. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی میزان اهدای خون در کشور‌های با شاخص رشد بالا یعنی کشور‌های صنعتی ۳۳ واحد به ازای هر هزار نفر جمعیت است. در کشور‌های با شاخص رشد متوسط که ما در آن قرار داریم، ۱۴ واحد به ازای هر هزار نفر جمعیت است؛ یعنی ما چیزی حدود دوبرابر کشور‌های در سطح خودمان اهدای خون داریم. براساس گزارش سال گذشته سازمان بهداشت جهانی کل اهدای خون در جهان ۱۲۰ میلیون بود که ما سهم ۲.۱ میلیونی را از اهدای خون دنیا داریم؛ یعنی ۱.۸ درصد دنیا بود این در حالی است که ما یک درصد جمعیت کل دنیا را داریم. همیشه مراکز استانی هفت‌برابر مصرف روزانه استان ذخیره خونی دارند؛ البته این استاندارد را امسال به پنج‌برابر مصرف روزانه رسانده ایم علت آن هم این بود که می‌خواستیم ضایعات کمتری داشته باشیم. در حال حاضر کمتر از یک درصد از خون ما جزء ضایعات است. به همین دلیل ما در بحران‌ها هیچ‌وقت دچار کمبود نبودیم.
در زلزله کرمانشاه هم دچار کمبود نشدید؟
خیر. بعد از زلزله کرمانشاه به دلیل ذخیره خوبی که داشتیم، تقاضا کردیم افرادی که گروه خونی O. منفی دارند، مراجعه کنند؛ علت هم این بود که برنامه‌ای برای مدیریت پیش‌بیمارستانی انتقال خون داشتیم، چون این گروه خونی، دهنده بسیار خوبی است و اگر این گروه خونی را در اختیار مصدومان حوادث قرار دهیم، می‌توانیم باعث نجات این افراد پیش از رسیدن به بیمارستان شویم. این برنامه نزدیک به هشت سال پیش در اروپا پس از انفجار تروریستی در مادرید آغاز شد، در آن حادثه هر ۱۳ مجروح در حال انتقال به بیمارستان‌ها در آمبولانس‌ها فوت شدند، پس از آن این بحث مطرح شد که انتقال خون وارد اورژانس پیش‌بیمارستانی شود. ما هم از سال گذشته این برنامه را آغاز کردیم. بعد از آن تعداد اهداکنندگان گروه خونی O. منفی افزایش پیدا کرد.
بیشترین گروه خونی در ایران O. است، آیا دلیل مشخصی دارد؟
در ایران گروه خونی O. بیشتر از گروه‌های خونی دیگر است که بیشتر آن‌ها هم O. مثبت هستند. حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد گروه خونی O. داریم که از این میزان بیش از ۹۲ درصد O. مثبت هستند و هشت درصد O. منفی.
آیا به دلیل خاصی این گروه خونی در ایران زیاد است یا در کل دنیا چنین نسبتی وجود دارد؟
خیر چنین نسبتی در همه دنیا نیست و این به ساختار ژنتیکی بستگی دارد که در طول زندگی شکل گرفته است.
زمانی شایعه شده بود در مناطقی مانند عسلویه یا خوزستان که آلودگی هوا زیاد است، خون‌گیری صورت نمی‌گیرد، آیا آلودگی هوا بر کیفیت خون تأثیر می‌گذارد؟
خیر، چنین مسئله‌ای اصلا صحت ندارد، آلودگی هوا تأثیری بر کیفیت خون نخواهد داشت، علت هم آن است که شما عملا در انتقال یک کیسه خون ۴۵۰ سی‌سی به فردی تزریق می‌کنید که حداقل پنج لیتر خون در بدنش دارد، بنابراین حتی اگر آلودگی سرب هم داشته باشد، به‌شدت رقیق می‌شود و در هیچ‌جای دنیا چنین محدودیتی در این زمینه وجود ندارد؛ اما ما براساس رخداد موارد مثبت هپاتیت و ایدز تصمیم می‌گیریم برخی از مراکز خود را تعطیل کنیم و برخی مراکز را گسترش دهیم.
ما برای ایجاد مراکز خود ابتدا از نظر جغرافیایی آن منطقه را بررسی می‌کنیم و در مناطقی که میزان بیماران مبتلا به هپاتیت و ایدز بالا باشد، کار اهدای خون را در آنجا به‌دلیل سلامت خون به حداقل می‌رسانیم یا قطع می‌کنیم. نکته‌ای که وجود دارد این است که برخی افراد برای ارزیابی سلامت به مراکز ما مراجعه می‌کنند و طبیعتا با این نگاه تمایل نداریم افراد برای نفع شخصی مراجعه کنند، در برخی از مناطق به‌دلیل اینکه غلظت خون بالاست، افراد برای سلامت خودشان به این مراکز مراجعه می‌کنند، باید این رویه را در کشور کاهش دهیم.
اهدای خون باید به طرف اهدای خون داوطلبانه و بدون چشمداشت برود، به این علت که در مقال بسیاری از پاتوژن‌های نوظهور ما بدون سلاح هستیم، مثل همان اتفاقی که سال‌ها پیش درخصوص بیماری ایدز افتاد. اگر بیماری نوظهوری به وجود بیاید، تا زمانی که آزمایش آن طراحی می‌شود و سیستم بتواند آن را تشخیص دهد، فقط اهداکننده می‌تواند با دادن اطلاعات صحیح، به کاهش انتقال آن از طریق اهدای خون به ما کمک کند. به‌همین‌دلیل جمعیت اهداکنندگان را به سمت اهداکنندگان مستمر می‌بریم، این اهداکنندگان آموزش می‌بینند و با فرایند ما آشنا هستند و معمولا سالی دو بار خون اهدا می‌کنند.
یعنی این افراد به‌صورت ثابت هر سال برای اهدای خون به شما مراجعه می‌کنند؟
سه دسته اهداکننده در کل دنیا تعریف شده‌اند که ما هم طبق همان عمل می‌کنیم.
اهداکنندگان مستمر یعنی کسانی که حداقل دو بار در سال به مراکز برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، دسته دوم اهداکنندگان باسابقه ما هستند، این افراد سابقه اهدای خون دارند، اما مراجعاتشان منظم نیست، دسته سوم اهداکنندگان بار اولی هستند. نزدیک ۹۰ درصد رخداد مثبت‌شدن آزمایش‌های هپاتیت بی، هپاتیت سی و اچ‌آی‌وی ما در اهداکنندگانی است که برای اولین‌بار مراجعه کرده‌اند، به‌همین دلیل برنامه‌ای داریم که جمعیت اهداکنندگان بار اول را به حداقل برسانیم، براساس همین هم برای اهداکنندگان بار اول برنامه آزمایش و غربالگری را شروع کردیم. اولین‌بار دو سال پیش این برنامه را در استان کردستان آغاز کردیم، در این استان حدود ۲۱ هزار واحد اهدای خون داشتیم که هفت هزار واحد آن برای اهداکنندگان بار اول بود؛ در این برنامه اهداکنندگان بار اولی که مراجعه می‌کردند، امکان اهدای خون نداشتند، اما تمام فرایند‌های اهدا مثل مصاحبه و آگاهی اهداکنندگان طی می‌شد، اما نمونه فقط برای آزمایش دریافت می‌شد و بعد از چهار ماه اگر نتیجه آزمایش‌ها مناسب بود، برای اهدای خون با فرد تماس گرفته می‌شد. نتیجه نشان داد با این کار هزینه آزمایش افزایش پیدا می‌کند و کار ما سنگین‌تر می‌شود، حتی از این تعداد ۵۰ درصد برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، اما خون دریافتی سلامت کامل دارد، پس از آن این برنامه را در ۱۴ استان دیگر اجرا کردیم.
در بخشی از صحبت‌هایتان به افرادی اشاره کردید که برای ارزیابی سلامت خود به این مراکز مراجعه می‌کنند. این افراد چه کسانی هستند؟
متأسفانه بسیاری از افراد به‌دلیل اینکه آگاه نیستند، فکر می‌کنند با مراجعه به مراکز اهدای خون می‌توانند تشخیص بیماری هپاتیت بی، هپاتیت سی و ایدزشان را بگیرند، در‌حالی‌که چنین اتفاقی نمی‌افتد، زیرا وقتی ویروس وارد بدن می‌شود، حدود سه، چهار ماه طول می‌کشد تا در بدن تکثیر شود و سیستم دفاعی بدن شروع به دفاع کند، در واقع پس از سه تا چهار ماه می‌توان این بیماری را تشخیص داد و آزمایش‌ها نمی‌تواند این را نشان دهد، اما متأسفانه بسیاری از افراد پس از یک رابطه پرخطر به مراکز ما مراجعه می‌کنند، این‌ها خطرناک‌ترین اهداکنندگان ما هستند. بخشی را هم همکاران پزشک ما ترویج می‌دهند، وقتی فردی به آن‌ها مراجعه می‌کند و مشکوک به ایدز یا هپاتیت است، می‌گویند به مراکز انقال خون مراجعه کن و خون بده، آنجا آزمایش هپاتیت و ایدز را انجام می‌دهند.
به خاطر هزینه‌های این آزمایش به مراکز اهدای خون مراجعه می‌کنند یا دلیل دیگری دارد؟
متأسفانه سطح آگاهی‌شان پایین است و محدودیت‌های علم را نمی‌دانند، علم نمی‌تواند دوره پنجره آزمایشگاهی را تشخیص دهد مگر با تست‌های دقیق‌تری که عملا در ساختار ما امکان‌پذیر نیست. در کشور ما به‌خاطر نظام خونی که سازمان انتقال خون دارد و استاندارد‌هایی که اعمال می‌شود، خون ما یکی از سالم‌ترین خون‌های دنیاست، این را هم براساس شعار نمی‌گویم، براساس شواهد می‌گویم.
در ۱۰ سال گذشته چیزی حدود پنج میلیون پلاسمای اهدایی را برای شرکت‌های آلمانی ارسال کرده‌ایم، در این چند سال ما حتی یک رخداد اچ‌آی‌وی نداشته‌ایم، تعداد هپاتیت سی، شش مورد و هپاتیت بی ۱۵ مورد بوده است که اگر این را به درصد تبدیل کنیم، یک رقم نزدیک به صفر است؛ در مقایسه با کشور‌های اروپایی سطح ایمنی پلاسمای ما مشابه کشور‌های اروپایی است و حتی بهتر از آمریکا، در آمریکا میزان هپاتیت و اچ‌آی‌وی بالاتر از اروپاست؛ اما اینکه آیا صد درصد ایمن است، باید بگویم خیر در هیچ‌جای دنیا هم این‌طور نیست.
قبل از اهدای خون به فرد اهداکننده مشاوره می‌دهید؟
پزشک با اهداکننده مصاحبه می‌کند، بعد از اینکه از فرد خون‌گیری شد، در مرحله نهایی باز هم خود فرد باید تصمیم بگیرد که خونش انتقال پیدا کند یا خیر، اگر پاسخ منفی بود، قبل از ارسال به بیمارستان، خون معدوم می‌شود؛ به این دلیل این مرحله را قرار دادیم که اگر بنا به هر دلیلی اهداکننده در مصاحبه به سؤال پزشک ما پاسخ اشتباه داده باشد، در یک سیستم کاملا محرمانه خون معدوم شود و با تزریق آن فرد دیگری بیمار نشود، چون بسیاری از بیماری‌ها نه‌تنها در ایران بلکه در کل دنیا با آزمایش‌ها مشخص نمی‌شود، مثل فردی که پس از یک رابطه پرخطر به مراکز ما مراجعه می‌کند، اگر این فرد دچار بیماری ایدز یا هپاتیت باشد، به‌دلیل اینکه هنوز چند روز از ورود این ویروس به بدنش نگذشته است، ما نمی‌توانیم آن را تشخیص دهیم.
۰
