تبعات ازدواج در سن کودکی

طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال در مهرماه سال گذشته به مجلس ارسال شد این بدان معنا است که حتی با حکم دادگاه هم ازدواجی نمی‌تواند صورت پذیرد.

در تبصره این طرح نیز حداقل سن ازدواج دختران ۱۶ و پسران ۱۸سال تعیین شده بود و ازدواج میان سنین ۱۳ تا ۱۶ سال برای دختران و ۱۶ تا ۱۸ سال برای پسران با رعایت شروطی امکانپذیر است؛ شرط اول اذن ولی، دوم رعایت مصلحت و دیگری تشخیص دادگاه به شرط صحت جسمی برای تزویج با نظر پزشکی قانونی. البته این طرح در نهایت به دلیل مخالفت کمیسیون حقوقی - قضایی مجلس شورای اسلامی رد شد و در اسفند ماه سال ۱۳۹۷ به صورت لایحه به دولت ارسال شد.

بهمن کشاورز با نگاه متفاوت تری به اهمیت لزوم وجود این طرح پرداخته و می‌گوید: در عقد نکاح مانند سایر عقود موضوع قصد و رضا کاملاً مطرح و مهم است و عقد ازدواج واقع نمی‌شود مگر در صورت وجود و احراز این دو شرط.

قصد عبارت از این است که کسی که تعهدی را به عهده می‌گیرد یا عقدی منعقد می‌کند دقیقاً بداند که چه می‌کند و آنچه انجام می‌دهد چه آثار و نتایجی دارد و در درازمدت چه به بار خواهد آورد؛ رضا عبارت از آن است که فردی که قبولی خود را نسبت به عقد قراردادی اعلام می‌کند تحت تأثیر فشار یا اجبار و اکراه نباشد، گول نخورده باشد و اشتباه نکرده باشد. در صورتی که هریک از این شرایط وجود نداشته باشد آن عقد یا تعهد برحسب مورد باطل یا غیرنافذ خواهد بود.

به گفته این وکیل دادگستری، در نظام اقتصادی و قضایی ما قانونی به نام قانون راجع به رشد متعاملین وجود دارد که به موجب آن کسانی که به سن ۱۸ سال تمام نرسیده‌اند خواه دختر باشند یا پسر نمی‌توانند معاملاتی را انجام دهند که آثار و تبعات مالی دارد. البته این قانون نکاح و طلاق را استثنا کرده، اما این استثنا ناچار شامل مواردی است که نکاح و طلاق مقدمات یا آثار مالی نداشته باشد.

او به روی دیگر قانون اشاره کرده و توضیح می‌دهد: از طرفی قانون دیگری مصوب سال ۱۳۸۴ داریم به نام قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، قانونگذار در این قانون هر فردی را که زیر ۱۸ سال داشته باشد بدون توجه به جنسیت او کودک فرض کرده و در این قانون برای کسانی که به هر نحوی از انحا کار‌هایی کنند که به کودکان لطمات جسمی، روحی، عصبی، روانی یا اخلاقی وارد شود مجازات حبس و جزای نقدی پیش‌بینی و ضمناً تصریح کرده است که کودک‌آزاری جرم عمومی است و نیاز به شاکی خصوصی ندارد.

حال باید این سؤال را مطرح کنیم که آیا وقتی دختر ۹ ساله را به عقد مرد ۴۰ ساله یا حتی جوان ۲۰ ساله درمی‌آوریم او را در معرض هیچ لطمه و ضربه روحی، جسمی و اخلاقی قرار نمی‌دهیم و باید سؤال کرد که آیا چنین دختری می‌تواند قصد و رضای سالم در برقراری عقد نکاح داشته باشد؟

به گفته این حقوقدان، اگر کسانی ادعا دارند که پاسخ این پرسش مثبت است خوب است ادله خود را بیان کنند تا ما هم یاد بگیریم.

«کودک همسری» طرحی که روی زمین نخواهد ماند
حسین رضازاده نایب رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی درباره دلایل رد طرح مذکور به «ایران» می‌گوید: با وجود اینکه رأی مخالف دادم، اما معتقدم با پاره‌ای تغییرات می‌توان دوباره روی این طرح کار کرد. وضعیت موجود جامعه و تغییراتی که در بلوغ نوجوانان اتفاق افتاده سبب شده پسران دیرتر از سال‌های گذشته مشغول به کار شوند و سن ازدواج در پسران افزایش پیدا کند.

به اعتقاد او، با رعایت مسائل شرعی می‌توان طرح را ساماندهی کرد. بدین صورت که چنانچه قبل از سن قانونی، ازدواجی بخواهد صورت بگیرد با اجازه سختگیرانه دادستانی در شرایط خاص این اتفاق بیفتد، زیرا بعد از صورت گرفتن عقد ازدواج، باطل کردن و ممنوع کردن آن عملی نیست.

لزوم تطابق سن بلوغ جسمی و فکری در مقوله ازدواج
برخی مخالفان طرح ممنوعیت کودک همسری معتقدند که اسم طرح کاملاً انحرافی است، زیرا سن کودک کاملاً مشخص است. این در حالی است که به اعتقاد موافقان، دختر ۱۳ ساله یا پسر ۱۵ سال هنوز ممکن است به رشد عقلی برای ایجاد یک زندگی مشترک نرسیده باشد.

حسن نوروزی، نایب رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی درباره طرح مذکور به «ایران» می‌گوید: کودک همسری اصطلاحی انحرافی است، کودک یعنی بچه ۵ ساله و ۸ ساله، در بحث ازدواج یک بعد قضیه در نظر گرفتن نظرات کارشناسان دینی و مسلمان است و بعد دیگر نظری است که با بیان آن می‌توان غربی‌ها را خوشحال کرد در این خصوص ما باید مبنای اسلام را در نظر بگیریم از اوایل انقلاب هم در زمینه سن ازدواج نظر اسلام مورد توجه قرار گرفت. در قانون اسلام سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری و در پسران ۱۵ سال تمام قمری دانسته شده است.

به این معنا که اگر به حسب اجبار یا به هر دلیلی فردی در این سنین یا کمتر از آن ازدواج کند یعنی دختری به عنوان مثال ۱۱ ساله ۱۲ یا ۱۴ ساله بخواهد ازدواج کند مجرم نیست و ممنوعیتی ندارد فقط ثبت سند باید در دفترخانه انجام شود. هیچ مرجعی ازدواج در سن بلوغ را ممنوع نمی‌داند.

کارشناسان هم معتقدند در بحث طلاق و مرگ و میر اصولاً زنان در سنین بالا بیشتر در معرض خطر بودند یعنی در سنین بالای ۳۰ سال این خطرات بیشتر اتفاق می‌افتد، در این سنین عدم توازن در زندگی بیشتر وجود داشته، ولی در سنین پایین‌تر زندگی‌ها بهتر و منظم‌تر بوده و آرامش بیشتری دیده می‌شود. با نظریه مطرح شده مرکز پژوهش‌ها، مرکز تحقیقات اسلامی در قم، نظر کمیسیون حقوقی هم تا کنون مخالف بوده است. البته آن جایی که سن بلوغ جسمی و فکری مطابقت ندارد ازدواج نباید صورت بگیرد.

مسأله را سیاسی نکنید!
طرح کودک همسری، با بررسی‌های کارشناسی و فقهی، حقوقی به دلیل مخالفت‌های برخی نمایندگان کمیسیون حقوقی، قضایی مجلس نافرجام ماند، اما موافقان هنوز پیگیر طرح هستند و امیدوارند در آینده‌ای نزدیک این طرح به مرحله اجرا برسد.

پروانه سلحشوری که از جمله نمایندگان موافق طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال است در این زمینه می‌گوید: ما به دنبال حل یک معضل اجتماعی هستیم و نباید این مسأله را سیاسی کرد، چون با این کار نمی‌توان مشکلات اجتماعی همچون کودک همسری را حل کرد.

به گفته او، ازدواج در سنین پایین به روح و روان فرد آسیب می‌زند و در این حوزه لازم است فرهنگسازی صورت گیرد؛ صداو سیما و آموزش و پرورش و نهاد‌های اجتماعی نقش ویژه‌ای در حل این معضل اجتماعی دارند و ما هم به نوبه خود در حوزه قانونگذاری تلاش می‌کنیم تا هر چه سریعتر طرح به مرحله عمل و اجرا برسد. متأسفانه مخالفت‌های زیادی با این طرح شده، ولی ما همچنان امیدوار هستیم که بتوانیم با همکاری نهاد‌های مرتبط در کوتاه‌ترین زمان ممکن مشکلات را از میان برداریم.

تبعات ازدواج در سنین پایین
هدف طرح جلوگیری از ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال، حذف آسیب‌های اجتماعی ناشی از ازدواج در سنین پایین است. به گفته متخصصان و کارشناسان، ازدواج در سنین کودکی، می‌تواند پیامد‌هایی از جمله طلاق، مشکلات و آسیب‌های جسمی ناشی از بارداری‌های زودهنگام، بازماندن از تحصیل و مشکلات عدیده روانی را به دنبال داشته باشد.

رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در این زمینه معتقد است: تبعات ازدواج در سنین پایین تا اندازه‌ای بود که برخی نمایندگان مجلس و فعالان این حوزه خواستار لزوم بازنگری و اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی شدند.

به گفته فریده اولاد قباد یک کودک به‌عنوان یک مادر یا همسر ممکن است نتواند از عهده وظایف اصلی خود برآید و در نهایت هم به زنی پرخاشگر تبدیل شده و نتواند برای کودکان خود مادری کامل و برای همسر خود، زنی مناسب باشد کما اینکه از سنین پایین به دلیل ترک تحصیل و بهره‌مند نشدن از نظام آموزشی با حقوق شهروندی خود نیز آشنا نبوده و در معرض بیشترین آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرد.

ازدواج با اکراه معقول نیست
با ارسال لایحه حذف تبصره ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال به دولت شواهد و قرائن و نظرات کارشناسان حقوقی و اجتماعی در این حوزه نشان می‌دهد که تصمیمات جدی‌تری در جهت متوقف کردن «کودک همسری» در جریان است. اگر چه برخی مخالفت‌های صورت گرفته در این خصوص سبب کند شدن روند اصلاح قانون شد، ولی این روز‌ها آخرین بیانات روشنگرانه مقام معظم رهبری نیز مبنی بر اینکه واداشتن دختران کم سن و سال به ازدواج، حرکتی در جهت تضعیف زن و نادیده گرفتن حقوق اوست و قانون باید با آن مقابله کند، در رسانه‌های مختلف در حال بازنشر است و در نهایت همه این شواهد نشان از به‌نتیجه رسیدن فعالان این حوزه پس از کش و قوس‌های فراوان دارد.

اشرف گرامی زادگان، مشاورحقوقی معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه معاونت مزبور در دو دوره ۱۱ و ۱۲ در زمینه اصلاح قانون مدنی گام‌های متعددی برداشته به «ایران» می‌گوید: در دو نوبت طرح «کودک همسری» متوقف شد. از یک سو اصلاحاتی که قوه قضائیه با استفاده از اساتید باید انجام می‌داد و دیگری در رابطه با نمایندگان مجلس در زمینه اصلاح ماده ۱۰۴۱ بود.

در نهایت تصور نمی‌کردیم که مجلس طرح را مسکوت نگه داشته و رد کند، اما پس از این اتفاق معاونت، مجدداً مطالعات قبلی را کنترل کرده و متن لایحه نوشته شد. به گفته او، در تاریخ ۱۳۹۷/۱۲/۴ لایحه اصلاح ماده ۱۰۴۱ اصلاحی مصوب ۱۳۸۱/۴/۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام ناظر بر تعیین حداقل سن ازدواج که آخرین اصلاح آن در مجلس ششم انجام شده بود و سن ازدواج از ۹ سال تمام شمسی به ۱۳ سال تمام شمسی ارتقا یافته بود، به دولت رفت، گفتنی است لایحه جدید نیز ناظر بر آخرین اصلاحیه است.

او درباره چگونگی پیشرفت و اینکه چه مدت زمانی طول می‌کشد تا لایحه به نتیجه برسد توضیح می‌دهد: تصویب هیأت وزیران به این امر بستگی دارد که چه مصوباتی در دست کار است، چون اصولاً امور در هیأت وزیران به نوبت انجام می‌شود، اما ما به نوبه خود همه تلاش خود را می‌کنیم که لایحه فوق در اولویت قرار بگیرد در نهایت هم امیدوارم نمایندگان به مدد آمده و سرعت عمل بیشتری به پیشبرد کار ببخشند.

گرامی زادگان در ادامه خاطرنشان کرد: در سنین ۱۳ سالگی والدین وظیفه آموزش و پرورش کودک را به عهده دارند، آنچه که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است این نکته است که ازدواج قراردادی است که ایجاب و قبول دارد و طرفین باید موافق باشند و ازدواج با اکراه قطعاً معقول نیست.

منبع: روزنامه ایران