سینما بدون توقف

پولاد امین | هفته گذشته بالاخره بعد از مدت‌ها کشمکش و کش‌وقوس اجرای درجه‌بندی سنی فیلم‌ها بر اساس دستورالعمل ابلاغ‌شده توسط سازمان سینمایی برای تمام سینما‌های ایران الزامی شد؛ اتفاقی که از همان ابتدا واکنش‌های متفاوتی را به‌بار آورد. در شرایطی‌که بسیاری از منتقدان و کارشناسان سینما از ابلاغ درجه‌بندی سینما استقبال کرده و آن را -در صورت اجرای درست- میخی بر تابوت سانسور و توقیف نامیدند، کارشناسانی نیز بودند که آن را مقدمه‌ای دانستند بر پرده‌دری‌های بیشتر در فیلم‌ها.

به باور گروه اول این طرح با محدودکردن مخاطبان و به نوعی با ایجاد مخاطبان هدف دست سینماگران را در پرداخت به موضوعات ملتهب بازتر گذاشته و موجب می‌شود سرمایه‌گذاری در سینما امنیت بیشتری داشته باشد.

گروه مخالفان درجه‌بندی سنی فیلم‌ها، اما عقیده دارند که در شرایطی که حتی با وجود سد‌ها و موانعی، چون سانسور و توقیف باز هم شماری از سینماگران دست به ساخت فیلم‌های پرده‌در و هتاک می‌زنند، از میان برداشته‌شدن این موانع بلند و ایجاد سدی کوتاه، چون درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی درنهایت به نفع این گروه تمام خواهد شد و اینان با دست بازتری فیلم‌هاشان را اکران خواهند کرد که این نظرات البته به‌خصوص در فضای مجازی واکنش‌های تندوتیزی را موجب شد و کاربران پرشماری نوشتند که «در روز و روزگاری که توقیف و سانسور در بیش از ٩٠درصد کشور‌ها تبدیل به امری قبیح شده، دفاع از این دو غول مهیب که هم جلوی خلاقیت را می‌گیرد و هم سلامت و امنیت سرمایه‌گذاری را اتفاقی عجیب است»!

درجه‌بندی سنی فیلم‌ها چیست؟
سال‌هاست در سینمای دنیا درجه‌بندی سنی فیلم‌ها به عنوان راهی بدیل سانسور و توقیف شناخته می‌شود. این امر به‌خصوص در آمریکا که از سال ١٩٦٨ در این کشور آغاز شده، به شکل سختگیرانه‌ای دنبال می‌شود.

درجه‌بندی سنی فیلم‌ها در آمریکا در پاسخ به فشاری که از طرف مردم برای شناخت فیلم‌های خانوادگی وارد می‌آمد، ایجاد شد و طبق آن سینماداران موظف شدند درجه سنی فیلم‌هایشان را به مخاطبان فیلم‌ها اطلاع دهند. در این کشور البته از دهه ١٩٣٠ به این‌سو برخی فیلم‌ها با محدودیت‌هایی از نظر مخاطبان کم سن‌وسال مواجه بودند، اما در سال ١٩٦٨ بود که نظامی جامع برای درجه‌بندی تمام فیلم‌ها ابلاغ شد.

حالا درست نیم قرن بعد از شکل‌گیری این درجه‌بندی -که در ادامه به یک استاندارد سینمایی تبدیل شد- این ماجرا در ایران نیز لازم‌الاجرا عنوان شده است. طرحی که با این هدف تنظیم شده که نمایش برخی فیلم‌ها را برای تماشاگران کم‌سال ممنوع کند.

آیا درجه‌بندی سنی ضمانت اجرایی دارد؟
در آیین‌نامه ابلاغ‌شده؛ در سه گروه سنی اول تنها و تنها به «توصیه نمی‌شود» اشاره شده و به این معناست که اجرای این رده‌بندی سنی در سینما‌ها ضمانت اجرای چندانی ندارد. اما برای فیلم‌هایی که با درجه‌بندی ۱۸+ رده‌بندی شده‌اند، مدیران سینما مکلف هستند از ورود افراد زیر ۱۸ سال به سالن سینما جلوگیری کنند و در صورت سهل‌انگاری مدیر سینما در اطلاع‌رسانی صحیح و کامل رده‌بندی سنی اعلامی در پروانه نمایش کارت فعالیت مدیر سینما به مدت ٦ ماه تعلیق می‌شود.

نکته مهم و جالب دیگر این‌که رده‌بندی سنی بالا در سینمای دنیا به معنای بهره‌مندی از تعداد سالن‌های کم است و به این دلیل تهیه‌کنندگان هر کاری می‌کنند که فیلم‌شان رده زیر هفده یا حتی زیر سیزده نگیرند؛ چون این درجه به این معنا خواهد بود که فیلم باید در سینما‌های خاصی اکران شود. اما آیا این قضیه در سینمای ایران هم صادق خواهد بود؟

با دست‌های بسته در میان دریا
بسیاری بر این باورند که اجرای رده‌بندی سنی می‌تواند سینمای ایران را از نظر اقتصادی متحول کند. به باور این افراد این درجه‌بندی سنی می‌تواند باعث شود که فیلم‌هایی مانند رحمان ١٤٠٠ و حتی هزارپا که در زمان اکران‌شان با انتقادات پرتعدادی مواجه شدند، امکان بهتری برای ادامه حیات سینمایی پیدا کنند.

اشاره موافقان طرح از این نظر ناظر به این واقعیت است که شوخی پنجره‌ای مهم در سینمای کمدی است؛ شوخی‌هایی که حتی کمدی‌های کلاسیکی، چون فیلم‌های جری لوییس و نورمن ویزدم و لورل و هاردی هم از آن‌ها بهره‌مند بوده‌اند و درجه‌بندی سنی می‌تواند تابوبودن این نوع فیلم‌ها را در سینمای ما نیز بشکند.

در پاسخ منتقدانی که این نوع نگاه به کمدی‌هایی از جنس رحمان ١٤٠٠ را به رواج پرده‌دری تعبیر می‌کنند، بسیاری اعتقاد دارند که شاید کنترل کامل سینما در شرایطی‌که سازمان‌های مرتبط از حمایت‌های عمومی از فیلم‌ها دست کشیده و حمایت‌ها را معطوف تنها چند فیلم در سال کرده‌اند، به معنای بستن دست فیلم‌ها و انداختن‌شان به دریای رقابت باشد.

درواقع از این نظر اگر قرار است فیلم‌ها روی پای خودشان بایستند، پس باید موانع پیش پای فیلم‌ها را هم از میان برداشت تا امکان رقابتی عادلانه وجود داشته باشد.

سینمای ایران مدافع درجه‌بندی است
درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی همان‌قدر که موافق دارد، مخالف هم دارد؛ اما به شکل عجیبی تعداد موافقان این طرح در بدنه سینمای ایران به مراتب بیشتر است.

سیروس تسلیمی، تهیه‌کننده باسابقه سینمای ایران، قانون درجه‌بندی سنی فیلم‌ها را به نفع خانواده‌ها می‌داند، البته به شرطی که درست‌وحسابی اجرا شود. تسلیمی می‌گوید که «پیش از این برای چند فیلم درجه‌بندی سنی لحاظ شده، ولی سینماداران آن را اجرا نکرده‌اند، چون حوصله درگیری با تماشاچی را ندارند و از سوی دیگر هم همه‌چیز برای‎شان تا آن‌جا مهم است که به‌درد فروش فیلم‌شان بخورد.»

به عقیده سیروس تسلیمی «درجه‌بندی سنی تاکنون بیشتر نقش تبلیغی را برای یک‌سری از فیلم‌ها داشته»؛ «اما در آمریکا وقتی قانونی اعلام می‌شود همه از قانون تبعیت می‌کنند و سودش را هم می‌برند».

حسین فرحبخش دیگر تهیه‌کننده و کارگردان موافق این طرح است: در یک عبارت می‌توانم بگویم که رده‌بندی سنی فیلم‌ها از این رو که می‌تواند بهانه لازم را از دست عده‌ای در بیاورد، اتفاق مثبتی است. عده‌ای سیاسی‌کار البته به حرف‌ها و انتقادات خودشان اعتقاد ندارند و صرفا برای دست‌یافتن به خواسته‌های سیاسی‌شان با بهانه‌هایی، چون بدآموزی و... فیلم‌ها را زیر سوال می‌برند و برای چنین افرادی این رده‌بندی می‌تواند عاملی بازدارنده باشد و فشار را از سینمای ایران کم کند.

مصایب درجه‌بندی سنی در ایران
تاکنون جز موارد مربوط به استفاده تبلیغاتی از رده‌بندی سنی فیلم‌ها، در سینمای ایران شاهد این قانون نبوده‌ایم؛ با این‌که سالیان سال است درباره این قضیه حرف زده می‌شود و حتی بار‌ها و بار‌ها شاهد فیلم‌هایی بوده‌ایم که موظف به اعلام محدودیت سنی به تماشاگران‌شان بوده‌اند.

در میان فیلمسازان ایرانی شاید بتوان علی‌رضا داودنژاد را به‌عنوان کارگردانی نام برد که بیشترین اعمال درجه‌بندی سنی روی فیلم‌های او انجام شده است. بچه‌های بد و مصائب شیرین دو فیلم این کارگردان هستند که در سال‌های آخر دهه هفتاد با محدودیت سنی به نمایش درآمدند که درنهایت هم به نفع فیلم‌ها تمام شد و به عنوان حربه‌ای تبلیغاتی به کار آمد.

دیگر فیلم‌هایی که تاکنون در سینمای ایران با درجه‌بندی سنی به نمایش درآمده‌اند می‌توان به پا تو کفش من نکن، یک مدت معلوم، لانتوری و پارک‌وی اشاره کرد. فیلم‌هایی که نشان می‌دهند تاکنون همه چیز در حد شوخی بوده و جز سلیقه هیچ مبنای درستی برای این کار وجود نداشته است.

نکته جالب این‌که حتی فیلمی مثل فروشنده هم که در ایران برای همگان به نمایش درآمده، در سینمای آمریکا با قید سنی زیر سیزده سال اکران شده و در شرایطی‌که بسیاری بر این گمانند که اصلا طیف سنی تماشاگران این فیلم کمتر از سیزده سال نیست، اما سینمای آمریکا حتی این نکته را هم از یاد نبرده تا نشان دهد ما کجای کاریم و آن‌ها کجا!

یک پیش‌بینی درجه‌بندی
اما اگر درجه‌بندی سنی به شکل درستی در سینمای ایران اعمال می‌شد، آیا فیلم‌های مهم این سال‌ها می‌توانستند برای تمام مخاطبان به نمایش درآیند؟ در اینجا نگاهی داریم به فیلم‌های مهم این یکی دو سال اخیر و مواردی که آن‌ها را مشمول درجه‌بندی سنی می‌کند.

درجه‌بندی بین‌المللی سنی فیلم‌های سینمایی
سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها در ایالات متحده شامل پنج رده سنی مختلف است.
درجه G. یا عمومی: فیلمی است که همه سنین قادر به تماشایش هستند و خطری برای کودکان و نوجوانان ندارد.
درجه PG: فیلمی است که باید والدین تصمیم بگیرند دوست دارند بچه‌شان این فیلم را ببیند یا نه.
درجه PG-١٣: برای بچه‌های کمتر از ۱۳ سال نامناسب است؛ فیلم‌هایی حاوی صحنه‌های عشقی و اشاراتی به مصرف مواد مخدر و دخانیات.
درجه R. یا منفی هفده: بچه‌های زیر ۱۷ سال باید همراه با والدین فیلم را تماشا کنند. فیلم حاوی کلمات رکیک، خشونت، سکس و نمایش استعمال مواد مخدر و دخانیات است.
درجه NC-١٧: به معنی این است که هیچ شخص کمتر از ۱۷ سالی نباید فیلم را ببیند.