چوب حراج بر میراث تاریخی و اقتصاد گردشگری

ترانه یلدا | دیروز، رضا کیانیان، هنرمند ارجمند کشورمان در دفاع از مهم‌ترین میراث جهانی‌مان در اینستاگرامش مطلبی نوشت که آن‌قدر خوب و گویاست که آن را کامل نقل می‌کنم.

«میدان نقش‌جهان اصفهان را همه می‌شناسیم. نه ما که ایرانی هستیم بلکه تمام دنیا آن را به‌عنوان یکی از شاهکار‌های بی‌همتای معماری ایرانی_اسلامی می‌شناسند. این میدان مثال‌زدنی از مفاخر معماری جهان و ثبت جهانی یونسکو است. در وصف این میدان کتاب‌ها نوشته شده و بخشی از شناسنامه ملی ما ایرانی‌ها و جزئی از شناسنامه معماری جهانی است.

این میدان چندین بار در تاریخ از حمله خارجیان به ایران و در سال‌های اخیر چندین بار از حمله سودجویان داخلی مصون مانده، اما به‌تازگی باز موردحمله قرار گرفته است.

به عکس‌ها نگاه کنید! آن گنبد زیبا که از پشت مخروبه‌ا پیداست، گنبد مسجد شیخ لطف‌الله است که از زیباترین مساجد تاریخ دوران اسلامی ایران و جهان است. اما بافت تاریخی این سوی مسجد خراب شده و می‌خواهند در پشت مسجد و روی ویرانه‌های بافت تاریخی، خیابان‌کشی کنند؟! البته الان به نام گذر و بعد خدا داند...

همه‌جای دنیا رفت‌و‌آمد‌های عمومی را در اطراف مکان‌های تاریخی، به حداقل می‌رسانند، اما اکنون {در شهر اصفهان} دارند رفت‌و‌آمد وسایل را تشدید می‌کنند. کجایند مسئولین؟».

رضا کیانیان در آنچه برای طرفدارانش نوشته به‌طور موجز و خلاصه، اصل مطلب را بیان کرده است؛ بخش بزرگی از بافت تاریخی شرق میدان نقش‌جهان و پشت مسجد شیخ لطف‌الله، یکی از زیباترین مساجد دنیا، توسط مدیران شهری اصفهان و با همراهی و سکوت سازمان میراث فرهنگی، در سال‌های گذشته تخریب شده است و اکنون که کار به جا‌های باریک کشیده، همه ناگهان به فکر افتاده‌ایم که این کار وخیم است و ممکن است آبروی مملکتمان به‌عنوان ملتی که ارزش یگانه میراث مهم اسلامی‌اش را ندانسته است، برود.

معلوم نیست چرا شهرداری اصفهان از حدود ۱۵، ۲۰ سال پیش شروع به تخریب بافت بسیار قدیمی پشت مسجد کرده است؟ لابد به همان دلیلی که شهرداران شیراز سال‌ها بولدوزر را به جان تمام بافت اطراف شاه‌چراغ و اطراف مدرسه خان انداختند و فکر نکردند ازبین‌بردن بافت اطراف بنا‌های تاریخی از ارزش خود این بنا‌ها نیز می‌کاهد.

به لحاظ اجتماعی هم این بافت‌ها آسیب زیادی دیده‌اند. ساکنان قدیمی محله، در پی دیدن اخطاریه‌ها و تهدید‌ها و طرح‌های غیرمصوب یا اشتباه، مجبور شدند خانه‌های خود را واگذار و محله را ترک کنند و آن‌ها که ماندند، هرروز مجبور شده‌اند فشار‌های بیشتری را تحمل کنند.

دکتر فرخ زنوزی، مشاور سابق بافت تاریخی اصفهان به من گفت: برخی تخریب‌ها از قبل انقلاب اتفاق افتاده (کاروانسرای صفوی کنج جنوب شرقی میدان که شهربانی را به‌جایش ساختند و نیز یک زمین دیگر چسبیده به لبه شرقی میدان، درست پشت مسجد).

چند کوچه هم قرار بوده از خیلی دورتر از مسجد رد شود (که باوجود مجوز یونسکو این کار انجام نشده)، ولی بافت پشت مسجد تا خیابان نشاط سر جایش بوده و تا زمانی که حوزه علمیه در سال ۸۵ عزم ساخت‌وساز در آن محل را نکرده بوده، شهرداری هم رؤیای خیابان ۱۲ متری را در سر نمی‌پروراند. به‌هرحال مسئولان شهری همه در این کار دخیل بوده‌اند.

مدیرکل میراث هم نتوانسته محکم جلوی‌شان بایستد. نابودی‌ها در اصفهان این دوره البته به حوالی پشت مسجد بسنده نکرده و چارباغ، میدان کهنه و نقاط دیگری را هم در بر گرفته است. به‌ویژه گفته می‌شود زیرگذر و فلکه وسیعی که برای عبور از زیر میدان کهنه جدید (م. امام علی) ساخته شده، بسیار به شهر آسیب زده است.

سال ۹۴ کمیسیون ماده ۵، طرح خیابان آقا نجفی را با عرض ۱۴ متر تصویب می‌کند! (با امضای سازمان میراث) و سازمان میراث هم ضوابط حریم میدان را که موظف بوده برای این میدان میراث جهانی اعلام کند، همچنان مسکوت می‌گذارد و اعلام نمی‌کند!

با آمدن شهردار جدید در بهار سال ۹۶، همه امیدوار می‌شوند رویکرد شهرداری عوض شود ولی در زمستان همان سال تخریب‌ها از سر گرفته می‌شود. ستون‌های سنگی، گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های خانه‌های زیبای قدیمی در دست تخریب، به وسط خیابان ریخته می‌شود و داستان تا جایی پیش می‌رود که معاون وزیر وقت راه‌و‌شهرسازی، دکتر سعید ایزدی، متخصص و دلسوز بافت‌های تاریخی، در دی‌ماه ۱۳۹۷ به اصفهان می‌رود و سعی می‌کند جلوی ادامه تخریب‌ها را بگیرد. او در مصاحبه‌ای تلفنی به من گفت: با دیدن طرح سال ۹۴ واقعا شوکه شده است!

نه‌تنها ردی از آن طرح در طرح تفصیلی بافت قدیم نبوده بلکه در شورای عالی شهرسازی هم تصویب نشده بود. ایزدی فورا مغایرت اساسی اقدامات اخیر شهرداری با مصوبه سال ۹۴ را اعلام و جلوی کار را می‌گیرد. اما شهرداری اصفهان به‌سادگی رام منطق‌های شهرسازانه نمی‌شود؛ می‌گوید بازگشت به عقب دیگر امکان ندارد و تا همین هفته گذشته به کشمکش با معترضان و فعالان حوزه حفاظت از بافت‌ها و بنا‌های تاریخی ادامه می‌دهد و هنوز که هنوز است، معلوم نیست چه طرحی پایه این اقدامات قرار گرفته است؟

درحالی‌که در دی‌ماه ۹۷، مصوبه کمیسیون ماده ۵ شهرداری اصفهان را ملزم کرده بوده در مدت ۲۰ روز، طرحی را با حفظ حریم میدان نقش‌جهان و پس از تأیید سازمان میراث، به شورای عالی شهرسازی ارائه کند. اکنون نگرانی‌های دوستداران اصفهان تاریخی به اوج خود رسیده است.

نه طرحی و نه طراحی هنوز معرفی نشده‌اند. البته، کار صحیح و منطقی این بود که طرح مرمت بافت از‌هم‌گسیخته پشت مسجد، بدون مقرر‌شدن هیچ گذر و هیچ خیابانی، توسط مشاوری قَدَر- ایرانی یا حتی خارجی- و متخصص این‌گونه شرایط و مکان‌های بسیار ویژه، کشیده می‌شد و مردم اصفهان هم حتما در جریان قرار می‌گرفتند!

واقعا راست می‌گوید رضا کیانیان! کجایند مسئولین؟ چرا متخصصان، معماران و شهرسازان ما به خواب زمستانی فرورفته‌اند؟