"فاطما گل"، "قسم" و "قرن باشکوه" چگونه جهانی شدند؟
به‌لطف فروش‌های بین‌المللی و دارا بودن بینندگانِ جهانی، ترکیه بعد از آمریکا، رتبه دوم توزیع محتوای تلویزیونی در جهان را دارد؛ و توانسته مخاطبانِ هنگفتی در روسیه، چین، کره‌جنوبی و آمریکای لاتین پیدا کند. در نوامبر سال ۲۰۱۷، محمد‌بن‌سلمان، که او را با نام اختصاری ام‌بی‌اس نیز می‌شناسند، اکثر سهامداران و هیئت مدیره شبکه ام‌بی‌سی را تحت‌ِ عنوان اقدامی برای مبارزه با فساد مالی دستگیر کرد. بنیانگذار شبکه ام‌بی‌سی، یک تاجر سعودی که خواهرش با پادشاه قبلی ازدواج کرده بود، بعد از آنکه ۸۳ روز را در زندانی مجلل سپری کرد، آزاد شد. شرکت او اکنون یک مالک مخفی جدید با قدرت تصمیم‌گیری حداکثری داشت که دستور دارد تمام دیزی‌ها از شبکه‌های ام‌بی‌سی برداشته شوند.
کد خبر :
۷۳۰۵۱
بازدید :
۱۴۰۰۱۰
فرادید | «نخستین چیزی که باید درباره آن توافق کنیم، این است که: آن‌ها نمایش‌های صابونی (آبکی) نیستند»، این را دکتر آرزو اوزترکمن که در دانشگاه بوگازیچی در ترکیه، تاریخ شفاهی درس می‌دهد، می‌گوید. او می‌گوید: «ما به‌شدت مخالف آن [نامیدن سریال‌های ترکیه‌ای به نام عامه‌پسند]هستیم. آنچه ترکیه تولید می‌کند دیزی (واژه‌ای ترکی به‌معنی سلسله) است. اوزترکمن توضیح می‌دهد: «دیزی یک «ژانرِ درحالِ شکوفایی» با روایت‌های منحصر‌به‌فرد و استفاده از امتیازات فضا و موسیقی است؛ و این سریال‌ها بسیار بسیار محبوب هستند.»
رتبه دوم توزیع تلویزیونی در جهان
به‌لطف فروش‌های بین‌المللی و دارا بودن بینندگانِ جهانی، ترکیه بعد از آمریکا، رتبه دوم توزیع محتوای تلویزیونی در جهان را دارد؛ و توانسته مخاطبانِ هنگفتی در روسیه، چین، کره‌جنوبی و آمریکای لاتین پیدا کند. در‌حال‌ِ‌حاضر بیشترین تعداد نمایش‌های دیزی به شیلی فروخته شده و از‌این‌حیث، این کشور بیشترین تعداد مصرف‌کنندگان دیزی را دارد؛ این‌درحالیست که مکزیک و سپس آرژانتین، بیشترین بها را برای خریداری این سریال‌ها پرداخت می‌کنند.
دیزی به سریال‌های بسیار بلند قهرمانانه و گاه شاعرانه و حماسی اتلاق می‌شود که هر اپیزود آن‌ها ۲ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد. پیام بازرگانی در ترکیه ارزان است و بر‌اساس دستورالعمل ناظرِ پخشِ کشور، هر ۲۰ دقیقه محتوا باید حاوی ۷ دقیقه پیام بازرگانی باشد. هر دیزی ساند‌ترک یا صدای باند مخصوص خود و تا ۵۰ شخصیت اصلی دارد. این فیلم‌ها در مکان‌های تاریخی استانبول ضبط می‌شوند و فقط درصورتیکه لازم باشد ضبط به صورت استودیویی صورت می‌گیرد.
اِسِت، یکی از نمایشنامه‌نویسان و فیلمسازان جوان ترکیه، می‌گوید: «خطوط داستان در دیزی، که همه چیز از تجاوز گروهی تا نمایش ملکه‌های عثمانی را شامل می‌شود، وامدار داستان‌های خواهران برونته و دیکنز است. ما هر سال حداقل دو نسخه از داستانِ سیندرلا را در تلویزیون ترکیه پخش می‌کنیم. برخی اوقات سیندرلا یک زن مجردِ ۳۵ ساله با یک بچه است؛ برخی اوقات او یک خدمتکار ۲۲ ساله است.»
اِسِت که در تولیدِ یکی از شاخص‌ترین سریال‌های ترکیه به نام «قرنِ باشکوه» نقش داشته، مضامینی که روایت‌ها در دیزی به آن وفادار هستند را اینطور برمی‌شمرد:
*نمی‌توانید به دستِ قهرمان داستان تفنگ بدهید.
*خانواده در مرکز همه نمایش‌ها قرار دارد.
*بیگانه همواره از یک موقعیت یا بافتِ اجتماعی-اقتصادی به بافتی که در قطبِ متضاد موقعیتِ کنونی‌اش است، سفر می‌کند؛ به‌طور مثال از روستا به شهر می‌رود. *مرد جذابِ فیلم کسی است که قلبش یکبار شکسته و در‌های قلبش بروی هر عشق دیگری بسته شده است.
*هیچ‌چیزی باعث شکست مثلث عشقی نمی‌شود.
آغاز امپراتوری دیزی
عزت پینتو، مؤسس تلویزیون گلوبال ایجِنسی که در استانبول مستقر است و خود را «توزیع‌کنندۀ مستقلِ پیشرویِ محتوای تلویزیونی برای بازار‌های جهانی» توصیف می‌کند، می‌گوید، صعودِ امپراتوریِ دیزی از سال ۲۰۰۶ با سریالِ هزارویکشب شروع شد. در همان زمان یک نمایش ترکیه‌ای دیگر به نامِ نقره در خاورمیانه پرطرفدار شده بود؛ اما هزارویکشب بود که در سطح جهانی به موفقیت دست پیدا کرد. هزارویکشب به ۸۰ کشور فروخته شد و در تمامی این کشور‌ها رکوردار تعداد بیننده شد. این سریال یک مردِ جذابِ چشم‌آبی را نمایش می‌داد که نقش او را «هالیت ارگنچ» بازی کرد؛ همان بازیگری که در سریال «قرن باشکوه» نقش اول را برعهده گرفت.
سریال قرن باشکوه داستان زندگی سلیمان، دهمین پادشاه عثمانی و رابطۀ عاشقانۀ او با یکی از زنان حرمسرا به نام خرم بود. سلیمان برخلاف سنت‌ها با خرم ازدواج می‌کند. گمان می‌رود این چهرۀ تقریباً ناشناخته تاریخی، یک مسیحیِ ارتدوکس از اوکراین امروزی بوده است.
ادعا می‌شود وقتی که سریال قرن باشکوه برای نخستین بار در سال ۲۰۱۱ از تلویزیون ترکیه پخش شد، یک-سوم از مخاطبان این تلویزیون آن را تماشا کردند. یک روزنامه خارجی این سریال را «سکس و شهر در عصر عثمانی خواند» و آن را با بازیِ تاج و تخت در زندگیِ واقعی مقایسه کرد. این سریال چندین مشاور تاریخی و تیم تولیدی بالغ بر ۱۳۰ نفر داشت که از این تعداد فقط ۲۵ نفر مسئول لباس بودند.
معافیت از پرداخت حق پخش به‌دلیل افزایش گردشگر
قرن باشکوه به‌قدری در خاورمیانه محبوب شد که تعداد گردشگران عرب که به استانبول سفر می‌کردند سر به آسمان گذاشت. حتی وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه برخی از کشور‌های عربی را از پرداخت هزینه برای پخش سریال معاف کرد. تلویزیون گلوبال ایجنسی تخمین می‌زند، حتی بدون به‌حساب‌آوردنِ خریداران اخیر این سریال در آمریکای لاتین، بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان آن را تماشا کرده‌اند.
قرن باشکوه نخستین سریالی بود که ژاپن آن را از ترکیه خرید. از سال ۲۰۰۲، در حدود ۱۵۰ دیزیِ ترکیه‌ای به بیش از ۱۰۰ کشور جهان شامل الجزیره، مراکش و بلغارستان فروخته شده است. قرن باشکوه بود که راه را برای دیده‌شدنِ سایر سریال‌ها در‌جهان باز کرد.
به‌چالش‌کشیدن فرهنگ پاپ آمریکایی
فرهنگ توده از شرق - از بالیوود تا کیِ-پاپ (پاپ کره‌ای) - دارد سلطۀ فرهنگِ پاپِ آمریکایی در قرن بیست‌ویکم را به چالش می‌کشد و موفقیتِ دیزی‌های ترکیه در سطح بین‌المللی فقط یکی از نشانه‌های این روند است.
ارگنچ معتقد است سریال‌های ترکیه‌ای به این دلیل موفق‌اند که تلویزیون آمریکا سرگرم‌کننده است، اما در حرکت نیست. او می‌گوید: «آن‌ها بروی آن احساساتی که از ما انسان می‌سازد، دست نمی‌گذارند. زمانی نگاه ترکیه مشتاقانه به غرب بود؛ مردم فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی غرب را برای پیدا کردن سرنخ‌هایی برای چگونه رفتار‌کردن در دنیای شتابان مدرن با دقت مطالعه می‌کردند؛ اما امروز، نمایش‌های آمریکایی راهنمایی‌های اندکی در این زمینه ارائه می‌دهند.»
«به یکی از سریال‌های تلویزیونی آمریکایی فکر می‌کردم - اجازه بدهید اسمش را نیاورم. فلسفه سریال تنها‌بودن بود.» داشتنِ ... [ارگنچ به‌دنبال واژه‌ای مؤدبانه برای توصیف می‌گردد]چندین شریک عاطفی در آنِ واحد و در‌جستجوی شادی بودن؛ و تمامی کسانی که این سریال‌ها را می‌دیدند بسیار هیجان‌زده بودند.»
[هرچند ارگنچ اسم سریال را نمی‌آورد، اما تصور می‌کنم، منظور او سریال «سکس و شهر است.»] ارگنچ ادامه می‌دهد: «چنین چیزی خیلی خسته‌کننده است، نیست؟ اینکه تنها باشی، مدام و با‌سرعت شرکای زندگی‌ات را عوض کنی و به‌دنبال شادی باشی و هر بار که به‌دنبالش هستی دچار شکست شوی. اما چون این اتفاق‌ها در دنیایی کاملاً فانتزی رخ می‌داد، مردم به آن علاقه‌مند شده بودند. آن‌ها [مردم]پیوسته مشغول خرج کردن هستند، خرج‌کردن زمانشان، عشقان و همه‌چیزشان.»
مقابله اصول‌و‌ارزش‌های سنتی در‌برابر مدرنیته
دیزی‌هایی که شهرت جهانی یافتند، آن‌هایی هستند که در روایت‌هایشان ارزش‌ها و اصول سنتی با فساد عاطفی و معنویِ عصر مدرن به رقابت پرداخته است. سریالِ «اشتباه فاطماگل چه بود؟» بر محوریت تجاوز گروهی به دختر جوانی به نام فاطماگل و مبارزه او برای دستیابی به عدالت بود. این سریال در آرژانتین غوغا کرد و در اسپانیا در ساعت اوج تماشای تلویزیون، میلیون‌ها مخاطب داشت. قرار است به‌زودی نسخۀ اسپانیایی این سریال که در قالب اپیزود‌های کوتاه نیم‌ساعته ساخته شده و هر روز عصر از تلویزیون پخش خواهد شد، روی آنتن برود.
فاطماگل درباره زنی در جامعه است که با مشکلات فراوان - از ازدواج اجباری تا روابط پرتنش خانوادگی و قدرت اختناق‌آور ثروتمندان - مواجه می‌شود. اما فاطماگل از عهده همه این مشکلات برمی‌آید. او خودش را آموزش می‌دهد و از عهده همه سختی‌ها برمی‌آید و به عدالتی تمام‌عیار (عدالت در تمام ابعاد آن) دست پیدا می‌کند: عدالت مدنی از طریق دادگاه‌های کشور، عدالت قضایی از طریق تنبیه متجاوزانش و البته، عدالتِ عشقِ حقیقی.
اگرچه دیزی بطور کلی درباره تجاوز، آزار‌و‌اذیت و قتل‌های ناموسی است؛ مردان ترک در دیزی‌ها به شکل رمانتیک‌ترین مردان عالم - حتی عاشق‌تر از رومئو - بازنمایی شده‌اند. پینار سِلیکِل، ویراستار بخش حوزه مد می‌گوید: «آن‌ها به مردم چیز‌هایی را نشان می‌دهند که دوست دارند ببینند. این داستان‌ها واقعی نیستند.»
بیشتر بخوانید:
اما اِسِت معتقد است: «فاطماگل یکی از داستان‌های پیشرو در زمینه پرداختن به موضوع زنان بود. تا پیش از فاطماگل قهرمانان داستان‌ها مرد بودند؛ اما فاطماگل نمی‌توانست زن را به مثابه فردی تابع و نامرئی بپذیرد.»
فاطماگل در سال ۲۰۱۲ آنچنان وسیلۀ نقلیۀ متقاعد‌کننده‌ای برای پیشبردن قدرت نرم بود، که یک «اتاق فکر جمهوری‌خواهِ آمریکایی»، اِست را استخدام کرد تا یک «داستان خوب آمریکایی» درباره زنی در خاورمیانه، به منظور ایجاد تغییرات مثبت، بنویسد؛ زنی که تصاویر آمریکا در منطقه را ملایم کند.»
اِسِت از آوردن اسم این اتاق‌فکر خودداری می‌کند، اما می‌گوید این اتاق‌فکر به وزارت امور خارجۀ پیشین دولت بوش نزدیک بوده است. اِسِت می‌گوید: «من داستان را نوشتم، اما آن‌ها نتوانستند آن را بفروشند.»
قسمِ ترسناک
درحالیکه باران نم نم باران می‌بارد، در پارکینگ متروکی در قسمت آسیایی استانبول در مقابل یک خودروی ون سفید ایستاده‌ام. مردی به نام فرهت یک تپانچه گلاک ۱۹ به دستم می‌دهد. او درحالیکه در‌های کشویی ون را باز می‌کند، می‌گوید: این همان مدلی است که سربازان ترکیه استفاده می‌کنند.
در داخل ون یک موشک‌انداز روی زمین و در حدود ۶۰ سلاح دیگر از دیوار‌های ون آویزان است. فرهت، که سابقاً در ارتش خدمت کرده است، «سلاح آدم بدها» - یک ای-کی ۴۷ (کلاشنیکوف) - و یک تفنگ تک‌تیرانداز را بیرون می‌کشد. مردان در لباس‌های نظامی دزدانه سراسر پارکینگ کمین می‌گیرند. اطراف ما پر است از تابلو‌های خیابان به زبان عربی و سیاهی‌لشگر‌هایی با کت‌وشلوار‌های ارزان قیمت. ما در یکی از صحنه‌های فیلم قسم هستیم، یک برنامه تلویزیونی جدید به تهیه‌کنندگی تیمز پروداکشنز؛ همان شرکتی که سریال قرن باشکوه را تولید کرد. آن‌ها مشغول فیلمبرداری اپیزود ۳۸ سریال هستند.
یک متخصص تخریب و انفجار در صحنه پرسه می‌زند و با مردی که نقاب سیاه به چهره دارد صحبت می‌کند؛ در‌همین‌حال بازیگری که در هر کدام از دست‌هایش یک هفت‌تیر دارد، مشغول تمرین است. قسم یک دیزیِ نظامی است؛ یک ژانر فرعی که به‌تازگی محبوب شده است. اگرچه هنوز زود است این ژانر با استقبال جهانی مواجه شود؛ قسم در همین آغاز کار پیشنهاد‌هایی از سوی بازار‌های دور مانند مکزیک برای بازسازی آن داشته است.
گفته می‌شود شرکت فیملسازی تیمز همواره چشم‌اندازی بین‌المللی داشته است. آن‌ها حتی سعی کردند برای سریال قرن باشکوه از بازیگران هالیوودی استفاده کنند و یکبار هم نزدیک بود برای ایفای نقش یکی از شاهزاده‌های اروپاییِ این سریال با دمی مور قرار‌داد ببندند که ماجرای جدایی این هنرپیشه از آشتون کوچر پیش آمد.
اِسِت می‌گوید: «هر کدام از ۵ شبکه بزرگ ترکیه یکی از این برنامه‌های تلویزیونی که در آن «سربازان بزرگ داشته می‌شوند» دارد و تمام نمایش‌ها نیز «با روحیه عصر مرتبط‌اند». آدم بد‌های داستان یا «دشمنان داخلی» هستند یا شرور‌های خارجی. قسم در ترکیه‌ای رخ می‌دهد که با خشونت و تهدید‌های وجودی محاصره شده است.
سربازان همه جا هستند، آن‌ها بعد از بمب‌گذاری‌های انتحاری در خرابه‌های فروشگاه‌های بزرگ می‌گردند و به دنبال تروریست‌هایی هستند که به‌سختی مشغول کار‌ند و یک زن باردار را نیز ربوده‌اند. در اپیزود اول، بعد از آنکه در یک فروشگاه حمله رخ می‌دهد، سربازی قسم می‌خورد «تا زمانیکه که این باتلاق را نخشکانده‌ایم» استراحت نمی‌کنیم - پرهیزی که به‌طرز ترسناکی آشناست. [خشکاندن باتلاق، اصطلاحی استعاری است که از دهه ۱۹۸۰ توسط سیاستمداران آمریکایی از احزاب متفاوت بار‌ها استفاده شده است. این استعاره می‌تواند به معنی خشکاندن ریشه‌های هر چیزی که فساد تلقی می‌شود، باشد. مترجم.]
کشوری که بین روسری و پرچم دوپاره شده است
بعد از ۱۰۰ ساعت دیزی تماشا‌کردن، قسم نخستین سریالی بود که دیدم در آن زنی حجاب دارد. مصطفی کمال، پدر ترکیه نوین که بعد‌ها آتاتورک نام گرفت، جمله‌ای معروف داشت که آرزو می‌کرد «تمام ادیان در قعر دریا بودند.» او اسلام به‌منزله دین دولتی را از قانون اساسی این کشور حذف کرد و بر‌سر‌گذاشتنِ کلاهِ فِس را، که معتقد بود نمادی از «نفرت از پیشرفت و تمدن است»، ممنوع کرد.
بیشتر بخوانید:
عبور ابرقهرمانان زن از روی مردان کلیشه‌ای
روبنده- که آتاتورک آن را «منظره‌ای که کشور را سوژۀ مضحکه می‌کند» توصیف می‌کرد، وضعیت بهتری از کلاه فس نداشت. تا دهه ۱۹۸۰، زنان در تمامی نهاد‌های عمومی شامل دانشگاه‌ها، از پوشاندن سر خود منع شدند. کافی است ۵ دقیقه در خیابان‌های استانبول قدم بزنید تا تعداد زیادی زن با روسری ببینید؛ اما این زن‌ها همچنان جایی در تلویزیون ندارند.
اِسِت می‌گوید: «آن‌ها این را [حضور زن محجبه در تلویزیون]امتحان کردند. اما حتی خودِ جمعیت محافظه‌کار علاقه‌ای ندارد که زنانِ محافظه‌کار (سنتی و محجبه) را در تلویزیون ببیند. صحنه‌هایی هست که این زنان نمی‌توانند در آن نقش ایفا کنند، آن‌ها نمی‌توانند در مقابل پدرانشان بایستند، نمی‌توانند فرار کنند، خیلی از کار‌هایی که یک نمایش را می‌سازد از عهده این زنان بر‌نمی‌آید.»
روزنامه‌نگار و نویسنده، اِسهه تِمِلکوران، می‌گوید: «زنان محجبه تقریباً هیچ‌گاه در تبلیغات تلویزیونی مشاهده نمی‌شوند.» تشخیص او واضح بود: «این کشور بین این دو تکه پارچه -پرچم و روسری- دوپاره شده است.»
همچنان در پشت صحنۀ سریال قسم هستیم. درحالیکه از پله‌ها بالا می‌رویم تا در یک دفترِ کارِ سرد شاهد این صحنه باشیم که مردی یکساعت با تلفن حرف می‌زند درحالیکه مسئولان انفجار از داخل یک راهرو به سمت شیشه‌های دفتر او شلیک می‌کنند، به سلین آرات - کارگردانِ نمایش‌های بین‌المللی شرکت تیمز و کسی که من را طی این چند روز اقامت در ترکیه راهنمایی کرده است - می‌گویم، شب گذشته یکی از اپیزود‌های سریال قسم را دیدم و به‌نظرم آمد به فاصله انداختن نیم‌نگاهی به دفترچه یادداشتم، همه افرادی که در صحنه بودند، کشته شدند. این تروریست‌ها واقعاً چه کسانی هستند؟
آرات، زنی با مو‌های یاسی رنگ و کت‌و‌شلوار، می‌خندند و می‌گوید: «اگر بدانیم آن‌ها چه کسانی هستند، جانمان به خطر میفتد.»
تروریست‌ها هر کسی که باشند، سریال قسم یک سریال پربیننده است. آرات با لحنی افتخارآمیز می‌گوید: «این سریال نخستین سریال ترکیه‌ایست که در یوتیوب بیش از یک میلیون کاربر دارد.»
تیمور ساوچی، بنیانگذار تیمز پروداکشنز، می‌گوید: «ما می‌خواهیم این سریال جهانی شود». او سپس مکثی می‌کند و با لبخند می‌گوید: «اما درحال حاضر تعداد کشور‌هایی که بخواهند سربلندی سربازان ترکیه را ببیند، کم هستند. آمریکا همیشه از این برنامه‌ها تولید می‌کند و در آخر آن‌ها می‌گویند: "خدایا آمریکا را حفظ کن"، خب، خدا ترکیه را حفظ کند.»
سریال به مثابه تهدید
ساوچی پشت میز کار خود در استانبول نشسته است؛ ۵ تلویزیون که روی کانال‌های مختلف ترکیه تنظیم شده‌اند دفتر کار او را روشن کرده‌اند. او یکی از افرادی است که در شخصیت‌بخشی به صنعت دیزی نقش مهمی داشته و امروز مشغول تهیۀ یک نسخه انگلیسی از سریال قرن باشکوه است. او اصلاً علاقه‌ای به کپی‌برداری از نمایش‌های آمریکایی و مناسب‌سازی آن‌ها برای تلویزیون ترکیه ندارد. او می‌گوید: «ما نسخه‌های اصلی تولید می‌کنم. این بهتر است.»
هنوز خیلی‌مانده تا دیزی در کشور‌های انگلیسی‌زبان راه خود را باز کند. ساوچی می‌گوید، یکی از دلایل این است که مخاطب انگلیسی‌زبان در انگلستان و آمریکا تمایلی به تماشای فیلم با زیرنویس ندارد، یا «شاید دلیلش این باشد که این فیلم بالاخره درباره کشوری مسلمان است.»
از او می‌پرسم آیا بخش‌هایی از قرن باشکون هست که در نسخه انگلیسی ملایم‌تر شود؟ ساوچی، که مردی شوخ‌طبع است، سرش را تکان می‌دهد. او می‌گوید: «خیلی مهم است به‌یاد‌داشته باشیم که در آن زمان، امپراتوری عثمانی یکی از قدرت‌های برتر جهانی بود. نقشی که امروز آمریکا در جهان ایفا می‌کند، آن زمان عثمانی ایفا می‌کرد. اگر مردم با این رویکرد به سریال نگاه کنند، آن را درک می‌کنند؛ اما اگر این را ندانند، این سریال برایشان به مثابه تهدید است.»
ترک‌ها از دهه ۱۹۷۰ تا‌کنون تماشاچیان سریال‌های آمریکایی باکیفیت بوده‌اند. بازیگران ترک، از جمله مِرت فیرات، می‌گوید، آن‌ها شیوه سریال‌سازی را از سریال‌های معروف آمریکایی مانند «دالاس» و «سلسله» کپی کرده‌اند. از‌طریق این سریال‌ها بود که آن‌ها نمایش احساسات و اجرای ملودرام، که دیزی نیازمند آن است، را آموختند. اما کمبود چیزی در آن سریال‌ها احساس می‌شد، چیزی بنیادی و آن اینکه چطور در دنیای مدرن ثروتمند و قدرتمند باشیم.
چه‌چیزی باعث محبوبیت دیزی شده است؟
کیوانچ تاتلیتوگ، بازیگر سریال نقره می‌گوید این ارزش‌ها و اصول نیستند که افراد در سراسر دنیا را مخاطبان دیزی کرده‌اند، بلکه احساس همدلی است. او طی ای-میلی درباره چرایی علاقه‌مندی مخاطبان غربی به دیزی اینطور توضیح داده است: «اغلب این مخاطبان احساس می‌کنند، داستان‌های زندگی روزمره آن‌ها در هالیوود و اروپا «کشف‌نشده» باقی مانده است.
همه‌چیز مربوط به در‌نظر‌گرفتن تنوع در داستان‌گویی است. من علت محبوبیت داستان‌هایی مانند برکینگ بد و بازی تاج‌و‌تخت را می‌فهمم؛ هر دوی آن‌ها سریال‌هایی شگفت‌انگیز هستند. اما، برخی ممکن است تصور کنند هیچ جایی در مضامین هالیوودی ندارند؛ و ممکن است بخواهند سریالی را تماشا کنند که بتوانند با آن احساس همدلی کنند.»
بیشتر بخوانید:
چرا سینمای ریالی، دستمزد دلاری می‌دهد؟
اِسِت می‌گوید: «ناپدید‌شدن ارزش‌های خانواده نگرانی غرب نیست. در‌طی ۴سال گذشته یا بیشتر، ۴۰ درصد از سریال‌های ترکیه‌ای، که بیشترین تماشاچی را داشتند، بازسازیِ سریال‌های کره‌ای بودند.»
او اشاره می‌کند: «سریال‌های کره‌ای خیلی زودتر از سریال‌های ترکیه‌ای به بازار‌های آمریکای لاتین نفوذ کردند. کره کشوری است که به خانواده اهمیت زیادی می‌دهد؛ اما در غرب، آن بعد رمانتیک خانوادۀ خوبِ قدیمی و ارزش‌های خانوادگی رنگ باخته است.»
اِسِت می‌گوید: «وقتی با مردم درباره سریال‌های ترکیه‌ای صحبت می‌کنم آن‌ها می‌گویند دلیل اصلی جذب‌شدنشان به سریال‌های ترکیه‌ای توجه به همین بعد رمانتیک خانواده است که در‌آن همه تلاش می‌کنند یکدیگر را عزیز بدارند.
خطر‌ها همواره خارج از خانواده است و طبقات اقتصادی-اجتماعی نقش مهمی در داستانِ دوست داشته‌شدن پسر فقیر توسط دختر ثروتمند و بالعکس، دارند. به‌طور معمول، چنین داستانی در غرب از‌طریق یک سفر انفرادی بازگو می‌شود و در آن روابط‌جنسی بیشتر، خشونت بیشتر و مواد مخدر بیشتر وجود دارد. تلویزیون ترکیه همه این‌ها را در حداقل‌ترین مقدار دارد.»
جهانی‌شدن فرهنگ ترکیه
در سال ۲۰۱۷ در بیروت با فادی اسماعیل، مدیرعامل مرکز شرکت تابعۀ اُتری پروداکشنز یکی از شرکت‌های زیرمجموعه مرکز پخش خاورمیانه (اِم‌بی‌سی) و شخصی که مسئول آوردن تلویزیون ترکیه به خاورمیانه بوده است، ملاقات کردم. اسماعیل با خنده‌ای کنایه‌آمیز می‌گوید: «در‌مورد من اغراق کردی. من کسی هستم که فرهنگ ترکیه را از‌طریق تلویزیون به تمامی جهان بردم.»
ام‌بی‌سی یکی از بزرگترین پخش‌کننده‌های تلویزیونی در خاورمیانه و شمال‌آفریقا با تقریباً ۴۰۰ میلیون جمعیت است. ام‌بی‌سی یک کانال خبری، یک کانال کودک، یک کانال زنان، یک کانال بالیوود و یک کانال ۲۴ساعته برای پخش فیلم دارد که از طریق آن سریال‌های عامه‌پسندِ (صابونی) مصری، (درام) کره‌ای و (تِلِنووِلا) آمریکای لاتین پخش می‌شوند.
اسماعیل در سال ۲۰۰۷ به یک جشنواره فروش سینمایی در ترکیه می‌رود و به‌طور اتفاقی در مقابل یکی از غرفه‌ها یک سریال محلی ترکیه‌ای را تماشا می‌کند. او ماجرا را اینطور به‌خاطر می‌آورد: «در مقابل غرفه ایستادم و تماشا کردم، هیچ‌چیز نفهمیدم. اما به‌سرعت تلاش کردم تمام تصاویر را در غالب یک محتوای عربی تجسم کنم. تمام صحنه‌ها را در ذهنم با صدای عربی جایگزین کردم و همه‌چیز به‌لحاظ فرهنگی و اجتماعی معنادار شد، حتی غذا‌ها و لباس‌ها، همه‌چیز انگار شبیه ما شد و من در درون فریاد "کشف‌کردمِ ارشمیدوسی" را سر دادم.»
اسماعیل یک سریال ترک برای کانال تلویزیونی خود خرید. او نام آن نمایش را به‌خاطر ندارد، زیرا همه‌چیز از عنوان سریال تا نام شخصیت‌ها، نام‌های تازه عربی گرفتند و با همین محتوا پرمخاطب شد. او می‌گوید: «همۀ این عنوان‌ها یک واژه «عشق» در خود دارد؛ برای همین از تمایزگذاری بین آن‌ها خودداری کردم. عاشق چیزی‌بودن، عشقِ آبی، عشقِ طولانی، عشقِ کوتاه، عشقِ کُشنده.»
بزنگاهی برای امپراتوری سریال‌های ترک در خاورمیانه
سریال نقره در بازار خاورمیانه با نام «نور» تولید شد و نخستین سریال پرمخاطب در این بازار بود. مصر به‌لحاظ تاریخی در تولید فیلم‌های سینمایی پیشقدم بود و تلویزیون این کشور نیز تا زمانیکه سوریه در دهه ۹۰ در خاورمیانه گوی سبقت را گرفت، در این منطقه پربیننده بود. بازیگران سوری به‌خاطر مهارت‌های کمدی و تئاتری خود معروف بودند. کارگردانان آن‌ها هنرمند بودند. سناریو‌نویس‌های مستعد سوری نمایش‌هایی با کیفیتی را با کمک بودجه‌های قابل‌توجه دولتی تولید می‌کردند. دولت سوریه پول زیادی در صنعت تلویزیون ریخت و این کار به نویسندگان سوری کمک کرد به دوربین، تجهیزات، رایانه دولتی و مجوز برای تولید فیلم در اماکن تاریخی سوریه دسترسی پیدا کنند.
اما بعد جنگ آغاز شد و همه‌چیز ویران شد. اسماعیل می‌گوید، درست در این بزنگاه بود که سریال‌های ترک دیده شدند. به‌این‌علت که سریال‌های سوریه‌ای تا آن‌موقع، به «پدیده‌های جهان عرب» تبدیل شده بودند، شبکه ام‌بی‌سی، تمامی سریال‌های ترکیه‌ای که خریده بود را به لحجه سوری دوبله کرد. اسماعیل نتیجه‌گیری می‌کند: «یکی از دلایل موفقیت این سریال‌ها همین کار بود. ما سریال‌های ترک را با تئاتری‌ترین و رایج‌ترین لحجه یعنی سوری دوبله کردیم.»
قبل از سرازیر‌شدن سریال‌های ترک به خاورمیانه، مردم در لبنان سریال‌های مکزیکی و برزیلی تماشا می‌کردند. این سریال‌ها، با آنکه بسیار پرطرفدار بودند، به دو دلیل نتوانستند در بازار بمانند. نخستین دلیل، زبان بود. تِلِنووِلا، یا همان سریال عامه‌پسند آمریکای لاتین، به زبان عربیِ استاندارد مدرن (فوشا) که از عراق تا سودان فهمیده می‌شود و در روزنامه‌ها، مجلات و اخبار تلویزیونی به آن صحبت می‌شود، دوبله می‌شد. این زبان عاری از لحجه‌های محلی و کنایه‌های زبانی مختص هر کشور است و در‌واقع یک عربی کلاسیک و رسمی است.
دلیل دوم ارزش‌ها بودند. ایمان مظهر، مسئول صدا در شرکت آیمَجیک - شرکت تولید تلویزیونی در بیروت - می‌گوید: «مکزیکی‌ها به‌هیچ‌عنوان شبیه ما نیستند.» شرکت آیمَجیک، نسخه‌های عربی برنامه‌های استعدادیابی آمریکایی را با عناوین «عرب گات تَلِنت و اِکس فَکتور» تولید می‌کند. این شرکت همچنین برنامه‌هایی در قالب نمایش‌های واقعیت که از تلویزیون‌های آمریکا پخش می‌شوند، تولید می‌کند؛ به‌طور‌مثال برنامه «اکستریم میک‌اُوِر» یا تغییرچهره برنامه‌ایست که شرکت‌کنندگان واقعی نه برای انتقاد از چهره‌ای که خداوند به آن‌ها بخشیده؛ بلکه برای رهایی از مسائلی که زندگیِ آن‌ها را تهدید می‌کند، به‌زیر تیغ جراحان می‌روند و ظاهری متفاوت پیدا می‌کنند.
سیاست و تلویزیون
مظهر با انتقاد از سریال‌های عامه‌پسند آمریکای لاتین می‌گوید: «شما یک دختر دارید، نمی‌دانید پدرش کیست، نمی‌دانید مادرش کیست. این داستان‌ها عاری از هر پیام اخلاقی بودند. چه دوست‌داشته باشید چه نه، همه ما در آخر چیز‌هایی را دوست داریم که قدری محافظه‌کار (پایبند به اصول و سنت‌ها) باشد.»
ترک‌ها در این زمینه‌ها شگفت‌انگیزند. آن‌ها ترکیبی هستند: آزادی اروپایی را دارند که هر‌کسی میل به آن دارد، در‌عین‌حال، با مشکلات ناشی از محافظه‌کاری (پایبندی به اصول و سنت)، همان مشکلاتی که هر‌کدام از ما با آن مواجه هستیم، مواجه‌اند. مردم در این داستان‌ها نام‌هایی شبیه ما دارند، داستان‌هایشان شبیه ماست و مردم این داستان‌ها را دوست دارند.»
اما در ۱۸ ماه گذشته، دسترسی بین‌المللی تلویزیون ترکیه محدود شده است. عربستان سعودی در روز دوم مارس ۲۰۱۸ ساعت ۱ بامداد پخش دیزی را از شبکه ام‌بی‌سی لغو کرد. ۶ سریال از روی آنتن برداشته شد و این کار ضرری ۲۵میلیون‌دلاری به شبکه ام‌بی‌سی وارد کرد. سخنگوی شبکه اعلام کرد: «تصمیم‌گرفته‌شده تا سریال‌های ترکیه از چند کانال تلویزیون در منطقه حذف شود. من نمی‌توانم تأیید کنم تصمیم‌گیرنده چه کسانی بوده‌اند.»
بیشتر بخوانید:
راز به آتش کشیده شدن تخت آهنین سریال «بازی تاج و تخت»
ولیعهد‌عربستان، محمد‌بن‌سلمان از سال ۲۰۱۵ برای خرید شبکه ام‌بی‌سی با این شبکه مذاکره می‌کرد؛ اما پیشنهاد رقم ۳میلیارد‌دلاری از سوی صاحبان شبکه را رقمی هنگفت توصیف کرد. در نوامبر سال ۲۰۱۷، محمد‌بن‌سلمان، که او را با نام اختصاری ام‌بی‌اس نیز می‌شناسند، اکثر سهامداران و هیئت مدیره شبکه ام‌بی‌سی را تحت‌ِ عنوان اقدامی برای مبارزه با فساد مالی دستگیر کرد. بنیانگذار شبکه ام‌بی‌سی، ولید‌بن‌ابراهیم‌الابراهیم، یک تاجر سعودی که خواهرش با پادشاه قبلی ازدواج کرده بود، بعد از آنکه ۸۳ روز را در زندانی مجلل سپری کرد، آزاد شد. شرکت او اکنون یک مالک مخفی جدید با قدرت تصمیم‌گیری حداکثری داشت که دستور دارد تمام دیزی‌ها از شبکه‌های ام‌بی‌سی برداشته شوند.پیش‌از‌آن، خاورمیانه و آفریقای شمالی بیشترین میزان مصرف دیزی در جهان را داشتند. قرن باشکوه در کنار سریال‌هایی مانند بازی تاج‌و‌تخت و نمایش تلویزیونی اُپرا وینفری در دوبی تبلیغ می‌شد و از اجه یورنج، نویسنده فاطماگل، درخواست شده بود تا یک سریال تلویزیونی برای کانال‌های محلی بنویسد و شایعه شده بود که شاهزاده‌ها و سیاستمداران در دیداری با سازندگان این سریال در ترکیه، چنین درخواستی کرده بودند.
ممکن است این نوع از قدرت نرمِ ترکیه باعث نگرانی محمد‌بن‌سلمان شده باشد؛ و کاملاً واضح است که محمد‌بن‌سلمان از اینکه ترکیه شجاعانه علیه محاصره قطر توسط عربستان‌سعودی در سال ۲۰۱۷ صحبت کرد، احساس تحقیر‌شدن کرده است. بنابراین، ام‌بی‌اس، در مارس ۲۰۱۸، رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان را متهم کرد که برای ایجاد یک «خلافت عثمانی» جدید، تلاش می‌کند؛ و ترکیه را در زمره کشور‌هایی که او «مثلت شرارت» می‌نامد، قرار داد و به‌سرعت دیزی را از تلویزیون خاورمیانه حذف کرد.
بیداری ملت
سیاست، چه به‌لحاظ ژئوپلتیکی و چه به‌لحاظ داخلی، با دیزی آمیخته است. اردوغان خود از مخالفان معروف سریال قرن باشکوه بود؛ او این سریال را حاوی مضامین جنسی می‌دانست که به‌اندازه‌کافی بر‌اساس تاریخ حقیقی عثمانی نگاشته نشده است.
دولت او مجوز تولید‌کنندگان را برای فیلمبرداری در اماکن تاریخی مانند کاخ توپکاپی لغو کرد و ترکیش ایرلاین نیز آن را از سیستم تفریحی خود حذف کرد؛ مبادا باعث ناراحتی دولت شود. یکی از نمایندگان اردوغان در حزب عدالت‌و‌توسعه نیز پا را تا آنجا فرانهاد که به پارلمان درخواست داد نمایش این سریال را به‌طور قانونی ممنوع کنند.
سریال قرن باشکوه هرگز توسط دولت برای افکندن قدرت نرم ترکیه در جهان مورد استفاده قرار نگرفت؛ اما سایر دیزی‌ها برای این کار استفاده شدند. دو تولید اخیرتلویزیون دولتی ترکیه، تی‌آر‌تی، اگر با هدایت دولت ساخته نشده باشند؛ مورد تأیید قلبی دولت هستند.
اولین سریال، رستاخیر است که روز‌های شکوه و جلال حکومت عثمانی و زندگی ارطغرل قاضی، پدر سلطان عثمان، بنیانگذار امپراتوری عثمانی را نشان می‌دهد. شعار این دیزی «بیداری ملت» است و بینندگان این سریال ۵ فصل را به‌تماشای جنگ ارطغرل با صلیبیون، مغول‌ها، مسیحیان بیزانتین و افراد دیگر نشسته‌اند. این سریال مفتخر است که محبوب‌ترین نمایش تلویزیون دولتی ترکیه است.
اردوغان درباره ارطغرل گفته است: «تا‌وقتیکه شیر‌ها داستانشان را خود ننویسند، شکارچیانشان قهرمان خواهند بود.» [این جمله را یک شاعر آفریقایی درباره استعمار آفریقا توسط اروپاییان گفته به‌این‌معنی که داستان آفریقایی‌ها همواره از زبان سفید‌پوستان اروپایی نقل شده؛ گویی آفریقا قبل از کشف‌شدن توسط اروپاییان وجود نداشته است. مترجم]نمایش دیگر تلویزیون ترکیه، به نام آخرین امپراتور که بر‌اساس زندگی آخرین پادشاه قدرتمند عثمانی، سلطان عبدالحمید، ساخته شده است، نهایت شیفتگی به سلاطین عثمانی را نشان می‌دهد. این سریال نخستین‌بار در سال ۲۰۱۷ پخش شد و تعداد زیادی مخاطب جذب کرد- هر جمعه از هر ۱۰ بیینده تلویزیون یکی بیننده این سریال و شاهد بود که چگونه سلطان جنبش ترکان جوان (که در آخر هم توسط همان‌ها به‌زیر کشیده شد) و توطئه‌کنندگان اروپایی را از عمل باز می‌دارد.
بازنمایی اردوغان، حمله با سلاح سریال!
هم مخالفان و هم هواداران دیزی معتقد بودند در این سریال سلطان حمید الگوبرداری از شخصیت اردوغان است. طرفداران رئیس‌جمهور ترکیه این شباهت را در غرور هر دو رهبر و اینکه در مواجه با غرب ترسی به دل راه نمی‌دادند و هر دو آرزوی تشکیل‌دادن اتحاد سراسری مسلمانان به مرکزیت ترکیه را در‌سر می‌پروراندند، می‌دیدند. مخالفان این سریال هر دو رهبر را رهبرانی پارانوئید و شکاک نسبت به سرویس‌های جاسوسی می‌دانستند که ستمکارانه بر‌قدرت چنگ انداخته‌اند.
دولت ترکیه امیدوار است تا سال ۲۰۲۳ صنعت دیزی رقمی در‌حدود ۱ میلیارد‌دلار از راه صادرات وارد این کشور کند. عزت پینتو، می‌گوید، با‌توجه به اینکه دیزی در خاورمیانه بازار خود را از‌دست داده است، ۵۰۰میلیون‌دلار رقم واقعی‌تری است.
اما او پیش‌بینی می‌کند حق بازسازی، گسترش بازار در آمریکای لاتین و باز‌شدن مسیر کشور‌های اروپای غربی، به‌خصوص ایتالیا و اسپانیا، می‌تواند این خسارات را جبران کند.
سلین آرات می‌گوید، شهرت سریال‌های ترک همین‌حالا به سطحی ثابت رسیده است. ممکن است تقاضا برای این سریال‌ها بیشتر نشود، اما تشنگی جهانی برای آنچه این سریال‌ها به مخاطب عرضه می‌کند، همیشه وجود دارد. آرات همچنین می‌گوید، موضع عربستان سعودی علیه دیزی یک عقب‌نشینی از سوی این کشور بود؛ اما «این پایان حملات دیزی‌های ترکیه نخواهد بود.»
منبع: The Guardian
نویسنده: فاطیما بوتو
مترجم فرادید: عاطفه رضوان‌نیا
مترجم فرادید: عاطفه رضوان‌نیا
۰
