کرونا و تفاوت‌هایش

محسن آزموده | کرونا اولین و آخرین بیماری فراگیر در طول تاریخ بشری نبوده و نیست و احتمالا بعد از این هم نخواهد بود. این روز‌ها بسیاری از مورخان و پژوهشگران تاریخ دست به کار شده‌اند و با کندوکاو در آثار تاریخی و نشانه‌های به جا مانده از گذشتگان می‌کوشند به ما نشان بدهند که بشر در عمر کهن خود بار‌ها با بیماری‌های فراگیر و همه گیر مواجه شده است و متناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امکانات به آن‌ها واکنش نشان داده.

در بسیاری از این موارد مثل شیوع بیماری‌های طاعون و وبا، شمار قابل توجهی از انسان‌ها جان‌شان را از دست داده‌اند و حتی گاه این بیماری‌های همه‌گیر به تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده در جوامع منجر شده است، اما آنچه شیوع بیماری کرونا در روزگار ما را با موارد پیشین متمایز می‌کند، چند چیز است.

مساله نخست پیشرفت‌های علم و فناوری در روزگار ماست. هیچ کس تصورش را نمی‌کرد که در زمانه ما که دانش بشری در زمینه‌های پزشکی و زیست‌شناسی چنین پیشرفت کرده، یک ویروس بسیار کوچک بتواند این طور نظم زندگی سراسر جهانیان را تهدید کند.

امروز چشم همه جهانیان به مراکز علمی دوخته شده تا راه‌حلی برای درمان کووید ۱۹ بیابند، این در حالی است که تاکنون مهم‌ترین توصیه دانشمندان و کارشناسان رعایت اصول اولیه بهداشت فردی و جمعی بوده است، یعنی به تعبیر یک استاد بازگشت به حالت اولیه.

انگار همه آن پیشرفت‌های علمی دردی را دوا نمی‌کند، بگذریم که برخی معتقدند از قضا یکی از دلایل بیماری‌هایی از این دست، دستکاری‌ها و مداخلات بی‌رویه علمی و تکنولوژیک بشر در طبیعت است.

نکته بعدی میزان فراگیری کرونا در تمام سطح کره خاکی است. تا همین اواخر نیز مواردی از بیماری‌های فراگیر و همه‌گیر مثل سارس و آنفلوآنزای مرغی و جنون گاوی و ابولا وجود داشت، اما هیچ یک از آن‌ها مثل کرونا شمال و جنوب و شرق و غرب جهان را مبتلا نکرده است.

کوچک شدن جهان در حد و اندازه یک دهکده و افزایش رفت و آمد‌ها و داد و ستد‌ها در زمانه حاضر موجب شده ابنای بشر بار‌ها بیش از پیش با یکدیگر ارتباط داشته باشند و در نتیجه ویروسی که شیوه شیوعش از طریق ساده‌ترین و رایج‌ترین برخورد‌ها ممکن می‌شود، با سرعتی چشمگیر همه مرز‌ها را در می‌نوردد.

کرونا نه فقط تمایزی میان گروه‌ها و طبقات اجتماعی قائل نیست، بلکه‌ای بسا در ثروتمندترین کشور دنیا بیشتر از کشور‌های فقیر قربانی می‌گیرد و برایش یک کارگر ساده یا کارمند پایین مرتبه با نخست‌وزیر یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌های دنیا تفاوتی ندارد.

البته که هیچ‌گاه تمایز‌ها و تفاوت‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی به‌طور کلی از میان نمی‌رود و متاسفانه و قطعا در مواجهه با بیماری بار دیگر اختلافات طبقاتی و مسائلی، چون برخورداری و نابرخورداری خود را نمایان می‌کند.

سومین وجه تمایز کرونا با سایر بیماری‌های فراگیر، شائبه جدی نقش مستقیم یا غیرمستقیم انسان در پدید آمدن آن است. کرونا حتی اگر نگوییم در نتیجه مداخله مستقیم و آگاهانه و ارادی بشر در طبیعت رخ داده، قطعا محصول رویکرد غلط و خودخواهانه او به جهان هستی است.

سال‌هاست که هشدار‌های طرفداران محیط زیست و دلسوزان طبیعت به گوش می‌رسد و نه فقط سیاستمداران بلکه عموم جهانیان آن‌ها را جدی نمی‌گیرند و شوخی تلقی می‌کنند، حالا طبیعت روی ناشناخته دیگرش را به ما نشان داده و بی‌تعارف به ما گوشزد می‌کند که اگر در زیاده‌خواهی و اسراف‌کاری و مصرف‌گرایی خودمان بازبینی نکنیم و بخواهیم کماکان خود را مالک هستی تلقی کنیم، جور دیگری با ما رفتار خواهد کرد.

کرونا به ما نهیب می‌زند که تقوای خاک و آب را باور کنیم و دست از سلطه‌جویی و تلقی هستی به تعبیر آن فیلسوف آلمانی، به یک منبع انرژی برداریم.

در نهایت، اما آنچه فراگیری کرونا را نسبت به موارد پیشین متمایز کرده، گسترش ارتباطات رسانه‌ای و افزایش چشمگیر سطح دسترسی به اخبار و اطلاعات است. امروز به واسطه شبکه‌های اجتماعی و اینترنت و گوشی‌های هوشمند، کوچک‌ترین اخبار در کسری از ثانیه در گوشه و کنار جهان منتشر می‌شود و هیچ چیز را نمی‌توان از همگان پنهان کرد.

بسیاری از دولت‌ها و سیاستمداران سعی دارند با اخبار و اطلاعات غلط درباره توانایی خود در مهار کرونا اغراق یا تعداد مبتلایان و درگذشتگان را کمتر از میزان واقعی گزارش یا اقدامات دیگران را خوار و خفیف کنند، حال آنکه همه این تلاش‌های مذبوحانه در عصر اطلاعات ناکام می‌ماند و لاجرم همه در می‌یابند که اوضاع از چه قرار است.

مجموعه عوامل بالا در کنار یکدیگر سبب شده که شیوع بیماری کرونا در روزگار ما با موارد پیشین بیماری‌های فراگیر و همه‌گیر متفاوت باشد، ضمن آنکه همین خصایص سبب می‌شود که راه مقابله با این بیماری نیز متفاوت باشد، یعنی اگرچه به‌طور قطع تجربیات پیشین انسان کمک‌های فراوانی به او در مبارزه با کرونا خواهد کرد، اما در مجموع نیازمند روش‌ها و ابزار‌هایی نو و موثرتر از صرف قرنطینه یا یافتن دارو هستیم.