هوش مصنوعی با "جهان دانش" چه خواهد کرد؟

دکتر رضا ماحوزی‌ | حدود ده ماه از ورود کرونا به ایران می‌گذرد و تحت تأثیر کرونا در حوزه «آموزش» در ایران اتفاقی در جریان است.

از اسفند گذشته که مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شد و بعد از تعطیلات عید به‌صورت مجازی و نیم‌بند با وضعیتی دست‌و‌پا شکسته گشوده شد، می‌شد حدس زد امید‌ها برای بازگشت به سبک آموزشی قدیم بی‌مورد است و خواه کرونا بماند- که طبق شواهد می‌ماند- و خواه نماند، از این به بعد، آموزش دیجیتال بخش انکارناپذیر مراکز آموزشی و آکادمیک ما خواهد بود. این حدس نه بر پایه صدفه و اتفاق، که بر رویه تغییرات دیجیتال جوامع صنعتی و پیشرفته و برنامه‌های ده ساله و بیست ساله آن‌ها مبتنی است.

اتفاقی که افتاده، تبدیل این موضوع قبلاً فرعی و حاشیه‌ای برای مدیران ما به موضوعی اصلی و در مرکز ماجرا است. کرونا با استفاده از هنر اجبار، این جابه‌جایی و توجه را میسر ساخت و وزارت ارتباطات را بیش از قبل به متن توجهات سیاستگذارانه برای آینده ایران قرار داد؛ آینده‌ای براساس هوش مصنوعی و ورود به انقلاب صنعتی چهارم.

در این سالی که گذشت، بسیاری از کشور‌ها و دانشگاه‌های معتبر جهان میوه نهال‌هایی که در عرصه «هوش مصنوعی» و «اینترنت اشیا» کاشته بودند، برداشت کردند و گونه‌هایی بدیل و پیشرفته از دانشگاه‌ها و آموزش عالی مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) را به اجرا درآورده‌اند.

این موضوعی است که طبق پیش‌بینی‌های انجام شده تا سال ۲۰۳۰ تقریباً تمام آموزش عالی دنیا خواسته یا ناخواسته بدان تن خواهند داد. کرونا اهتمام به این مقوله را برای کشور‌های حاشیه‌ای و برای ما که از علوم و فنون پیشرفته معمولاً از نیم قدمی تا بیست قدمی عقب‌تریم ده سال جلو انداخت.

اما هوش مصنوعی با دانشگاه‌های جهان و با دانشگاه‌های ما چه خواهد کرد؟ درست است که بزرگترین مرکز توسعه دانش و فناوری در عرصه هوش مصنوعی خود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هستند، اما دانشگاه‌ها در ساختار و عمل خود نیز از این پدیده جدید و نوآوری خیره‌کننده متأثر خواهند بود. بطورکلی می‌توان تأثیر هوش مصنوعی بر آینده دانشگاه‌ها را در پنج ساحت شناسایی کرد:

یادگیری شخصی: هوش مصنوعی قالب‌های کلاسیک آموزش همگانی را به هم می‌زند و بر‌اساس شخصیت و نیاز‌ها و توانایی‌های تشخیص داده شده هر فرد، آموزشی ویژه وی عرضه می‌کند. این اتفاق به‌طور جدی مرگ کلاس‌های درس انبوه و یک‌فرم و یکسان پیشین را محقق خواهد ساخت.

به این معنا، آموزش‌های ارائه شده در دانشگاه‌های آینده تحت تأثیر هوش مصنوعی، آموزش‌هایی بشدت متکثر و متنوع و مبتنی بر واقعیت وجودی انسان‌ها خواهد بود و نه براساس نظریه‌های یادگیری کلاسیک پیشین یا ایده‌های سنتی و مدرن قبلی که بر روایت‌های کلان ابتنا دارند؛ بنابراین ایده «یک- مدل- برای- همه» جای خود را به «هر- نفر- یک- مدل» خواهد داد.

گذر از کلاس درس: هوش مصنوعی، دانشجویان مراکز آموزش عالی را قادر خواهد ساخت هر کجا، هر وقت و هر آنچه بخواهند را یاد بگیرند و مطالعه کنند. وجود ساختمان‌های هوشمند، تبلت‌های هوشمند دایره‌ای سرتاسری در کلاس‌های درس، تابلو‌های آموزش هوشمند و فوق هوشمند و غیره، دانشجویان را قادر می‌سازد به نحو گسترده در زمان‌ها و مکان‌های متعدد ارتباط آکادمیک چهره به چهره آنلاین برقرار کنند.

تولد مجتمع‌های (کمپس‌های) دانشگاهی هوشمند: اینترنت اشیا در دانشگاه‌های آینده این امکان را فراهم می‌آورد تا فرآیند کار و یادگیری معطوف به مهارت و کار، حرفه‌ای‌تر و هوشمندتر شود. اینجا هوش مصنوعی و نرم‌افزار‌های اینترنتی است که به ما می‌گویند بهترین راه و ایده و طرح کدام است.

همین نرم‌افزار‌ها تجربیات مهارتی و کاری فوق‌الذکر را به کلاس‌های هوشمند دانشجویی نیز منتقل کرده و آن‌ها را در جریان فرآیند تولید دانش و فناوری قرار می‌دهد؛ بنابراین مانیتور کردن اتفاقات عرصه فناوری در کلاس‌های آموزشی و استفاده از ایده‌های عرضه شده در کلاس‌های درسی که فراتر از مکان و زمانی مشخص برگزار می‌شوند، نوآوران را توانا می‌سازد تا در طرح‌های پیشنهادی خود بهترین گزینه را انتخاب کنند.

این کمپس (مجموعه) به هم پیوسته بخش‌های آموزشی و پژوهشی و تولیدی، به دانشگاه این اجازه را می‌دهد تا خیلی بهتر از گذشته میان بخش‌های خود زمینه ارتباط را فراهم سازد.

خدمات به مشتریان: هوش مصنوعی به دانشگاه‌ها کمک می‌کند تا فرآیند دریافت سفارشات و تحویل خدمات به مشتریان بیرون دانشگاهی را کوتاه، هدفمند و تقویت کند. پاسخ روشن و سریع به پرسش‌های مخاطبان آنگونه که مثلاً در دانشگاه دیکن (Deakin) استرالیا انجام می‌گیرد یکی از جلوه‌های این سرویس‌ها است.

در این دانشگاه با بهره‌گیری از ۹۰ سرور و شش میلیون قاعده و قانون منطقی و نرم‌افزاری، بانک بزرگی از داده‌های معتبر علمی برای رفع نیاز‌های مخاطبان بیرونی تهیه شده است.

مانیتور کردن اقدامات و فعالیت‌ها: بالا بردن فعالیت‌های آکادمیک اعم از آموزشی و پژوهشی و رفتاری یکی دیگر از فواید هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها و تحولات ناشی از ورود این تکنولوژی در قلمرو آموزش عالی است. تعریف راه‌ها و استاندارد‌های بالای پژوهشی برای پژوهشگران می‌تواند تضمین‌کننده بخشی از هدف و آرمان آکادمی‌ها برای ارائه پژوهش‌های اصیل و اثرگذار در سطح جامعه باشد.

به‌طور کلی آینده آموزش عالی کشور‌ها در ده سال آینده، آینده‌ای متکثر، هوشمند، فردگرا، مطابق با استاندارد‌های زیستی و در یک کلام استانداردتر خواهد بود

. کرونا که باید از کثرت عواقب شوم آن گلایه‌ها سر داد و سخن‌ها گفت، لااقل ما را به‌طور جدی با تحولاتی که ده سالی است در دنیا رخ داده و در چشم‌اندازی نزدیک تمام شئون اقتصادی و خدماتی و اداری و اجتماعی و سیاسی و آموزشی ما را در بر خواهد گرفت، روبه‌رو کرده است تا مبادا در شرایطی که سیل خانه و کاشانه‌هایمان را به ویرانی تهدید می‌کند، مبهوت در اندیشه نقش ایوان بمانیم و ندانیم چه بر سر ما می‌رود.

منبع: روزنامه ایران