سوخت مازوت چیست و چگونه باعث آلودگی هوای تهران می‌شود؟

فرادید | آمار‌های رسمی از سوی وزارت نفت نشان می‌دهد، پالایشگاه‌های کشور طی سال گذشته روزانه حدود یک میلیون و ۷۳۶ هزار بشکه نفت خام و نیز نزدیک به ۳۳۵ هزار بشکه میعانات نفتی دریافت کرده است. البته، به نظر می‌رسد که به علت تکنولوژی پایین و نیز قدیمی بودن پالایشگاه ها، ۲۴ درصد از این نفت خام به «نفت کوره» یا همان «مازوت» تبدیل شده که علاوه بر ارزش نازلی که در مقابل بنزین و گازوئیل دارد، میزان غلظت گوگرد در مازوت نیز بسیار زیاد است.

به گزارش فرادید؛ در برخی از پالایشگاه‌های کشور میزان تولید مازوت نسبت به مواد دریافتی همچون نفت خام که موردنیاز این پالایشگاه بوده کمتر است. پالایشگاه کرمانشاه نمونه بارز این زیان است، چرا که ۴۱ درصد نفت خام دریافتی را به نفت کوره یا مازوت تبدیل می‌کند که به نظر می‌رسد ارزش محصولات تولیدی این پالایشگاه از نفت خام کمتر بوده و این پالایشگاه با زیان کار می‌کند.

در طول سال گذشته، پالایشگاه‌های کشور به‌طور متوسط روزانه بالای ۶۰ میلیون لیتر سوخت مازوت تولید کرده بودند که ۳۵.۵ میلیون لیتر آن صادر شد. ۴.۳ میلیون لیتر این نفت کوره یا مازوت به عنوان سوخت کشتی‌ها «بانکرینگ:اصطلاحی است که برای عملیات سوخت ­رسانی به کشتی­ ها و سایر شناور‌ها در دریا به کار می ­رود.» استفاده شده و بقیه سوخت مازوت نیز در داخل کشور مورد مصرف قرار گرفته بود.

هرساله با قرارگیری در فصول سرد همچون پاییز وزمستان، هم زمان با کاهش دما در کلان شهر‌هایی نظیر تهران، این شهر با پدیده وارونگی هوا نیز روبرو شده که هنگامی که این پدیده با آلودگی موجود در هوا برخورد می‌کند، سبب چندین برابر شدن آلودگی هوای تهران می‌شود.

یکی از کانون‌های بزرگ انتشار آلاینده در تهران، وجود نیروگاه‌هایی هستند که در برخی مواقع با مصرف سوخت مازوت به جای گاز، سبب تشدید آلودگی هوا می‌شوند. چرا که با ورود به فصل سرد سال، با شدت گرفتن مصرف گاز خانگی، نیروگاه‌ها برای تامین برق مورد نیاز کشور ناگزیر به استفاده از سوخت مازوت هستند که به همراه بروز پدیده وارونگی هوا آثار مخرب و بلند مدتی روی هوای شهر تهران می‌گذارد.

مازوت از تقطیر نفت به دست می‌آید و به طور کلی، به هر فرآورده نفتی مایع مازوت گفته می‌شود که در کوره یا دیگ بخار برای تولید گرما می‌سوزد یا در موتور برای تولید نیرو استفاده می‌شود، به استثنای روغن‌هایی که نقطه اشتعال آن‌ها تقریباً ۴۰ درجه سانتیگراد (۱۰۴ درجه فارنهایت) است و روغن‌هایی که در مشعل‌های پنبه‌ای یا فتیله‌ای سوزانده می‌شوند. از این نظر، گازوئیل نوعی مازوت است.

البته، به مازوت نفت کوره یا نفت سیاه نیز گفته می‌شود که از زنجیره‌های طولانی هیدروکربن، به ویژه آلکان‌ها، سیکلوآلکان‌ها و مواد معطر ساخته شده است. مازوت در دسته سنگین‌ترین سوخت های تجاری قرار می‌گیرد، به طوری که این سوخت از بنزین و نفت سنگین‌تر است و سوختن مازوت باعث تولید آلودگی بسیاری نیز می‌شود.

این نفت کوره که ارزش بسیار کمی نیز دارد، تا پیش از این بیشتر برای دیگ‌های بخار در نیروگاه ھا، کوره ھای آجرپزی، کارخانه ھای صنعتی، کشتی ھای بزرگ، ماشین آلات سنگین، دیزل ھای ثابت، متحرک مورد استفاده قرار می‌گرفت.

بااین حال، به دلیل آلایندگی بالای موجود در سوخت مازوت، در بسیاری از کشورھا استفاده از مازوت به عنوان سوخت ممنوع شده و نیز سازمان جھانی IMO «نھاد بین المللی کشتیرانی» استفاده از مازوت را برای کشتی ھا در آب ھای بین المللی ممنوع اعلام کرده است.

سوخت‌های تجاری معمولاً با سایر بخش‌های نفتی مخلوط می‌شوند تا ویسکوزیته و نقطه اشتعال مطلوب تولید شود. نقطه اشتعال معمولاً از نفت سفید بالاتر است. اصطلاح مازوت به طور معمول شامل سوخت‌هایی مانند نفت سفید نیست.

ورود مازوت و سایر نفت‌های کوره به محیط زیست آثار مختلفی را به دنبال دارند. هنگامی که این مواد به خاک یا آب‌های سطحی برسد، بخشی از آن‌ها را تبخیر می‌کند. برخی دیگر نیز به دلیل نشتی مخازن نگهداری آن‌ها در آب و خاک حل می‌شوند.

مواد شیمیایی که تبخیر شده اند می‌توانند در اثر تابش نور خورشید به ترکیبات دیگری نیز شکسته شوند. این اتفاق در اثر فعالیت‌های قارچ‌ها و باکتری‌های داخل آب یا خاک به وقع می‌پیوندد. مواد شیمیایی سمی همچون بزن، تولوئن و زایلین که در خاک و محیط‌های دیگر وجود دارند می‌توانند تا بیش از یک دهه همچنان در محیط زیست باقی بمانند.

علاوه بر این، انسان‌ها نیز به روش‌های مختلفی در معرض فرآورده‌های نفتی از جمله نفت کوره و مازوت قرار می‌گیرند. یکی از حالت‌هایی که ممکن است اتفاق بیفتد، استفاده کردن از نفت سفید برای گرم‌کردن خانه‌ها است که در گذشته‌ها از این روش استفاده می‌شد.

همچنین، بسیاری از افراد از نفت سفید و سایر ترکیبات نفتی به عنوان حلال و پاک‌کننده استفاده می‌کنند. در صورت ذخیره و نگهداری این مواد‌ها در منزل و تبخیر آن‌ها، احتمال تماس آلاینده‌ها با پوست بسیار زیاد است. البته، وجود نیروگاه‌های حرارتی در نزدیکی شهر‌ها و استفاده از مازوت در آن‌ها نیز سبب قرارگیری انسان در معرض ترکیبات حاصل از سوختن ناقص این فرآورده‌ها می‌شود.

زمانی که مازوت و سایر سوخت‌ها را در هوا تنفس کنید یا اینکه آب و غذای آلوده را مصرف کنید و نیز به هنگام تماس پوست با این مواد، مازوت وارد بدن انسان خواهد شد. همچنین، اگر محل کار یا زندگی انسانی در نزدیکی کارخانه‌ها و نیروگاه‌هایی باشد که از این سوخت استفاده می‌کنند، مازوت و سایر سوخت‌ها وارد بدن او می‌شود.

مازوت در مورد‌های بسیاری سلامتی انسان‌ها را به خطر انداخته است. هنگامی که سوخت‌های فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت را می‌سوزانند، ترکیباتی مرسوم به Sox منتشر می‌شود که بخش بیشتر تشکیل دهنده آن SO۲ است.

SO ۲گازی سمی است که برای سلامتی بسیار ضرر دارد. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا داشته و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از «۵۰۰ ppb» برسد، با بوی بدی همراه خواهد شد که در این سطح، کشنده خواهد بود.

از جمله مشکلات جسمانی که این گاز در غلظت‌های پایین‌تر برای انسان به وجود می‌آورد می‌توان به درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی اشاره کرد. به طور کلی، غلظت معمول این گاز در اتمسفر کمتر از «۱۰ ppb» ذکر شده که در این غلظت اثر مخربی بر سلامتی نخواهد گذاشت.

اثر دیگر سوزاندن سوخت مازوت از منبع انتشار آن فراتر رفته و در این حالت اکسید‌های گوگرد به دلیل واکنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسید تبدیل خواهند شد. این آئروسل‌های اسیدی تحت شرایط خاص هواشناسی به باران اسیدی، برف و مه تبدیل می‌شوند.

زمانی که آلودگی هوا ناشی از عملکرد و فعالیت‌های انسانی نباشد، pH باران‌های اسیدی در حدود ۵/۵ خواهد بود. این میزان از خاصیت اسیدی به دلیل وجود کربنیک اسید حاصل از واکنش بخار آب با دی‌اکسید کربن است.

از اثرات مخرب دیگر باران‌های اسیدی بر روی زمین می‌توان به «حل شدن فلزات سنگین در باران‌های اسیدی» و توانایی نداشتن خاک‌ها در نگه داشتن ریشه درختان «اشاره کرد. با فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی، احتمال بروز سیل افزایش خواهد یافت.