هوشنگ سیحون؛ پدر معماری معاصر ایران
سیحون معماری ایرانی را صرفا در ساختن قوسهای شکسته و کاشیکاری و گـنبد و طـاق و این نـوع کارها نمیدید و از نظر وی در معماری آنچه مهم است روحیۀ بنا و به عبارتی هویت است.
هوشنگ سیحون طراح بناهای یادبود «بوعلیسینا»، «خیام»، «نادرشاه افشار» و «فردوسی» که نقش مهمی در بازآفرینی هویت ایرانی در معماری داشت، حدود ۶۰ سال پیش نسبت به بحران ساختمانهای بدقواره شهری هشدار میدهد و آن را حاصل هرج و مرج زائیده تحول بیمقدمه معماری ما در مواجهه با مدرنیته میداند.
هفت سال از درگذشت هوشنگ سیحون معمار، طراح، نقاش و تندیسساز معاصر ایران میگذرد که با طراحی بناهای یادبود بوعلیسینا، خیام، نادرشاه افشار، فردوسی و کمالالملک نقش مهمی در بازآفزینی هویت معماری ایرانی داشت و همچنین با نشستن بر صندلی ریاست دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تحول شگرفی در حوزه آموزش ایجاد کرد.
هوشنگ سیحون که با نام مهندس سیحون در میان اهالی هنر شناخته میشد مـتولد ۱۲۹۹ شـمسی در تـهران است که در ۵ خرداد ۱۳۹۳ در ونکوور کانادا درگذشت.سیحون، آذرماه ۱۳۴۱ در گفتگویی با پروین غفاری خبرنگار کیهان ماه به نا به سامانی در ساخت و سازهای ساختمانهای شهری که در آن دوره با ظهور مدرنیته شکل گرفته بود اشاره میکند و میگوید: به نظر من این هرج و مرج زائیده تحول بیمقدمۀ معماری ما است.
در گذشته موضوع زیبایی نیز در معماری ما منطقی بود. تناسب و رنگ مصالح کـه در نـما و در داخـل بنا به کار میرفت و هم آهنگی آنها با هم و جزییات گچبری یا آجرکاری و برجستگیها و فرورفتگیها و تـطبیق آنـها با نور طبیعی مخصوصا در طهران که درخشندگی آفتاب کوچکترین برجستگی را نمایان مـی سازد.
بـازی حـجمهای هندسی و مخصوصا سادگی این اشکال تمام مسایلی بودند که معماران ما حتی در خانههای کوچک به آنـها سـخت تـوجه داشتند، ولی از تاریخ ورود معماری مدرن، بدبختانه ما خواستیم کورکوانه و بیتوجه به سنن و اصـول از مـعماری غربی تقلید کنیم و در نتیجه سبک خودمان را فراموش کردیم و روش اروپایی را هم آن طوری که از نظر کشور ما باید قـابل قـبول باشد بکار نبردیم. به این دلیل معماری ما نه فرنگی است نـه ایـرانی.
از نظر سیحون معماران تحصیلکردگان خارج از ایران آگاهانه از ساختارهای معماری ایرانی دور شدند و معتقد بود که بـدبختانه کسانی که سفارشهای دولتی همچون برنامۀ ساختِ ساختمان یک وزارتخانه را در اختیار میگیرند، اغلب کسانی هستند که در مدت تحصیلات خود در اروپا و آمریکا نفوذ شدید معماری غربی را پذیرفتهاند و فکر کردهاند که این شـیوه را عـیناٌ باید در ایران به کار برد.
سیحون معماری ایرانی را صرفا در ساختن قوسهای شکسته و کاشیکاری و گـنبد و طـاق و این نـوع کارها نمیدید و از نظر وی در معماری آنچه مهم است روحیۀ بنا و به عبارتی هویت است که باید در شخصیت معماری اصیل ایرانی اهـمیت داشته باشد و طاق شکسته، قوس و عوامل دیگر را مربوط به فن (تـکنیک) مـعماری میدانست.
وی معتقد بود که عواملی مانند کاشی و گنبد و آجرکاری و درهای ارسی و مشبکها و ... تنها عوامل اجراکننده یا توجیهکننده معماری هستند و باید امروز یک سبک مشخص ایرانی به وجود بیاید، چون بناهای هخامنشی و ساسانی و صـفوی بـهم شـباهتی نداشتند، ولی هر سه ایرانی هستند و در هر سه دوره شاهکارهای فراموشنشدنی بوجود آمده که تحسین مردم جهان را در پی داشته است.
وی همیشه بر این مهم تاکید داشت که چرا نباید امروز هم در معماری مدرن ایرانی شاهکار بـوجود بیاید و باید اکنون از وسایل نـوین مـانند آهن و بتن مسلح و بتن پیش فشرده و غیره برای ایجاد معماری ایرانی یعنی ساختمانهایی که با شرایط محلی تطبیق میکند استفاده کنیم.
مهندس سیحون مطالعات معماری خود را محدود به بـناهای معروف اصـفهان و تخت جمشید و چند شهر دیگر نمیدانست و برای دانشجویان خود سفرهای پژوهشی به روستاهای دورافتاده برای مطالعات امامزاده ها، آبانبار و قلعهها ترتیب میداد و همچنان ارتباط خود را با دانشگاههای بزرگ دنیا تقویت میکرد.
از بـناهای معرف هوشنگ سیحون میتوان به آرامگاههای ابن سینا در همدان، نادرشاه در مشهد، خیام در نیشابور و ساختمان مجلس شورای ملی اشاره کرد.
آرامگاه ابن سینا که نخستین طراحی معماری سیحون در شهر همدان
از نظر این هنرمند آرامـگاه نـادر در مشهد ارزش و اهمیت بیشتری برایش دارد. وی درباره این اثر گفته است: ساختمان اسـت که در آن تکنیک سنگ به وجه بسیار خوبی بکار رفته است. این بنا کاملا مدرن است و حتی جـزو نوترین ساختمانهای ایران قرار گرفته است، اما در عین حال پایهگذاری آن روی مـسجد قدیمی تاریخانه دامغان بوده است که شبستانی دارد با پایههای قطور کم ارتفاع و خوابیده و طاقهایی نزدیک به طـاقهای سـاسانی، در آرامگاه نادر همین شبستان را تقریبا ایجاد کردم با اصول مدرن و طاقهای سـاسانی را بـه شـکل طاقی که یک خیز کوتاه دارد در آوردم و با سنگ ایرانی در حقیقت روحیه ملی را در فکر جدیدی برگرداندم.
سیحون درباره ایده مقبره کمال الملک در نیشابور نوشته است: برای مقبرۀ این نقاش از بناهای کاشان، موطن او الهام گرفتم و قوسهای رومی را کنار یکدیگر قرار دادم.
مقبره کمال الملک در نیشابور
وی همچنین طراحی ساختمان مرکزی بانک سپه در میدان توپخانه تهران، ساختمانهای سازمان نقشهبرداری کشور، کارخانه نخریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال (سینما مرکزی)، کارخانه کانادا درای (زمزم کنونی) در تهران و اهواز، کارخانه یخسازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی را بر عهده داشتهاست.