غلامحسین بیگدلی؛ از کاخهای شاه تا زندانهای سیبری
کتاب خاطرات پروفسور غلامحسین بیگدلی از دوران کودکی و فراز و نشیبهای زندگی وی از خدمت در دربار پهلوی تا فعالیت در حزب توده، فرار به اتحاد جماهیر شوروی، اسارت در زندانهای استالینی، آزادی از زندان، تحصیل در باکو تا درجه فوقدکتری و در نهایت بازگشت به ایران را دربرمیگیرد.
غلامحسین بیگدلی، ادیب، خوشنویس و پژوهشگر معاصر بود. این استاد برجسته بیش از ۲۰ عنوان کتاب به زبانهای فارسی، ترکی و روسی نگاشته و در سمپوزیومها و کنفرانسها درباره ادبیات ایران سخنرانی کرده و همچنین اشعار بسیاری به زبان فارسی و ترکی سروده است.
خانواده او از قوم ایل بیگدلی بودند که در دربار صفوی در مناصب نظامی خدمت میکردند. او در دبستان، دبیرستان و دانشکده نظام تحصیل کرد. در سال ۱۳۲۰ از دانشکده نظام فارغ التحصیل و به خدمت در لشکر دوم ارتش مشغول شد. مدتی به عنوان محافظ اشرف پهلوی انتخاب شد.
پس از قیام افسران خراسان در ۱۳۲۴ به جرم عضویت در حزب توده دستگیر و به زندان شیراز و کرمان منتقل شد. پس از آزادی از زندان در ۱۳۲۵ همراه سایر افسران حزب توده و افراد خانواده اش به روسیه شوروی گریخت.
بیگدلی از این پس زندگی علمی خود را آغاز کرد. او در مدت اقامت در باکو در رشته زبان شناسی تحصیل و در ۱۹۶۹ میلادی مدرک دکتری علوم در این رشته را دریافت کرد. وی ۲۰ عنوان کتاب به زبانهای فارسی، ترکی و روسی نگاشته و در سمپوزیومها و کنفرانسها در مورد ادبیات ایران سخنرانی کرده و همچنین اشعار بسیاری به زبان فارسی و ترکی سروده که مجموعه اشعار او در ۱۳۸۱ خورشیدی در دیوان بیگدلی چاپ شده است.
از کاخهای شاه تا زندانهای سیبری
معاونت اسناد ملی سازمان اسناد کتابخانه ملی نیز در راستای وظیفه فراهمآوری اسناد ملی، درگفتوگو با افرادی که نقش یا حضوری مؤثر در یک یا چند عرصه اجتماعی داشتهاند، خاطرات آنها را به عنوان بخش مهمی از تاریخ ثبت و ضبط میکند و با موافقت مصاحبهشوندگان آنها را در اختیار علاقهمندان قرار میدهد.
در بخش اول کتاب، تاریخچهای از ایل بیگدلی شاملو آمده است. این ایل از آسیای مرکزی به ایران کوچیده و یک هزار سال است که ایرانی شدهاند و از عوامل مؤثر در تأسیس حکومت صفویه و کمک به بقای حکومت صفوی بوده اند.
پس از دستگیری او و چندتن دیگر، نخست دستور تیرباران این افسران داده شد، اما با وساطت و نفوذ خانوادههای آنها در دربار، از تیرباران رهایی یافتند. غلامحسین بیگدلی همراه با دیگر افسران تودهای به کرمان تبعید و در آنجا زندانی شد. البته به توصیه نزدیکانش، رفتار زندانبانان با آنها خوب بود و حتی حقوق و مزایا دریافت میکردند.
غلامحسین بیگدلی در این کتاب بیان کرده که نظام کمونیستی، در صدد تحلیل بردن فرهنگ ملیتهای مختلف در شوروی به نفع فرهنگ روسی بود. بیگدلی که از فرار به شوروی پشیمان بود، بارها تصمیم گرفت به ایران بازگردد، اما ترس از رژیم پهلوی مانع این بازگشت میشده است.
او همچنین همکاری با مجله وارلیق را از سر گرفت و به عضویت هیأت تحریریه وارلیق درآمد. پروفسور بیگدلی افزون بر تحقیق و تالیف درباره ادبیات فارسی در شناساندن ادبیات جمهوری آذربایجان در ایران نیز وقت صرف کرد و در زندگی پرثمرش بیش از ۴۰۰ مقاله و صد کتاب منتشر کرد.
چهره اسکندر در «شاهنامه فردوسی و «اسکندرنامه» نظامی
برای تبیین این مطلب در این کتاب اینگونه عمل شده است: نخست بر اساس متن خود این ۲کتاب، نقشه حرکت اسکندر از غرب به شرق یا بهتر گفته شود از مقدونیه به مصر و از آنجه به شرق تنظیم شده و گامبهگام پیش رفته و نام تمامی اماکن و نقاط جغرافیایی که در شاهنامه اسکندرنامه ذکر شده، جداگانه روی کاغذ آورده شده است و بدین ترتیب دو خط سیر جداگانه به دست آمده است.
فصل نخست این کتاب به چهره اسکندر در شاهنامه، پرداخته است. شاهنامه فردوسی؛ شاهنامه و اسکندرنامه؛ فردوسی و تاریخ؛ مسأله سخن، دانش، خرد و ...؛ برخورد فردوسی با دارا و اسکندر؛ فردوسی و درس عبرتدادن به جهانگیران؛ فردوسی و زن؛ مساله میهنپرستی؛ طرز رفتار با اسرای کشورهای مغلوب و ... فردوسی و غارت و تاراج اسکندر در کشورهای مغلوب، مسأله صلح و مدارا و همزیستی؛ مسأله شور و مصلحت در ارتش و شوراهای نظامی؛ مختصری درباره مسایل مشترک و متباین در شاهنامه و ... پارهای مسایل متضاد در شاهنامه و اسکندرنامه؛ طب و نجوم و اخترشناسی و ریاضیات و هندسه و شطرنج؛ فردوسی و قانونهای علمی و مرگ؛ مسأله مسیحیت و صلیب؛ فردوسی و افسانههای ایران ...؛ فردوسی و فلسفه از جمله موارد فصل نخست این کتاب است.
فصل دوم نیز به چهره اسکندر در اسکندرنامه میپردازد. اسکندر و شرق؛ پارهای تضاد میان شاهنامه و اسکندرنامه؛ اسکندرنامه نظامی؛ نظامی و علل تألیف اسکندرنامه؛ نظامی و انسان؛ مسأله سخن، دانش، هنر و ...؛ نژاد و شخصیت پدر و مادر اسکندر؛ عدالت و سجایای پادشاه دادگستر؛ نفرت و انزجار نظامی از جنگ؛ مسأله اقتصاد؛ نظامی و درس عبرتدادن به جهانگیران؛ نظامی و عدالت اجتماعی خیالی؛ نظامی و زن؛ نصایح ۶گانه نظامی؛ نظامی و ادیان و مذاهب؛ مسأله میهنپرستی و مردمدوستی؛ طرز رفتار با مردم کشورهای مغلوب؛ نظامی در برخورد با غارت و ... از جمله موارد مهم این کتاب به شمار میرود.
فرجام
منبع:
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
- کتاب از کاخهای شاه تا زندانهای سیبری - نشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران