دولت موقت؛ مهدوی کنی که بود و چه کرد؟!

امروز دهم شهریور ماه چهلمین سالروز ماموریت آیت الله محمدرضا مهدوی کنی برای تشکیل کابینه موقت و فراهم کردن زمینه سومین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۶۰ است.

در طول تاریخ چهل و سه ساله نظام جمهوری اسلامی ایران، شورای موقت ریاست جمهوری دو بار جلسه اضطراری تشکیل داد. یک بار پس از عزل سیدابوالحسن بنی صدر از ریاست جمهوری در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ و بار دوم پس از ترور محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در ۸ شهریور ۱۳۶۰.

محمدرضا فرزند اسدالله در ۱۴ مرداد ۱۳۱۰ در محله سرآسیاب روستای کن تهران متولد شد. نام فامیل او در ابتدا حاج‌باقری بود، اما مدتی بعد به مهدوی‌کنی تغییر یافت. او مقطع ابتدایی مدرسه را از سال ۱۳۱۷ در دبستان بهمن کن آغاز کرد و تا مقطع ششم ابتدایی در آن مدرسه درس خواند.

بعد از آن همراه خانواده به قم رفت و با حضور در مدارس علوم دینی قم، به تحصیل در علوم اسلامی علاقه‌مند شد و با تشویق پدر به فراگیری علوم دینی روی آورد.

محمدرضای جوان در ۱۴ سالگی لباس طلبگی به تن کرد و در سال ۱۳۲۷ سطوح عالی حوزوی در فقه و اصول، فلسفه، کلام و تفسیر را در مدرسه فیضیه و بعد در مدرسه حجتیه قم نزد آیات عظام سیدروح الله موسوی خمینی، محمدحسین بروجردی، محمدحسین طباطبایی، مرتضی مطهری، شهاب‌الدین مرعشی نجفی و عبدالجواد جبل عاملی خواند.

مهدوی کنی در کنار تحصیل، با اعضای فداییان اسلام در قم آشنا شد و به مسائل سیاسی و تبلیغی روی آورد. اولین رویاروی محمدرضا در سال ۱۳۲۸ با مأموران رژیم پهلوی اتفاق افتاد که موجب بازداشت یک روزه و ضرب و شتم آنان از سوی شهربانی قم شد که این اتفاق با واکنش آیت‌الله بروجردی روبرو شد.

او به همراه محمدمحمدی گیلانی، محمد امامی کاشانی و محمود شمس مجمع سیاسی طلاب قم را با هدف ایجاد تحول در آموزش علوم دینی در حوزه‌های علمیه، تجدید نظر در محتوای دروس و مبارزه با تفکرات کمونیستی و ماتریالیستی تشکیل داد و در سال ۱۳۴۱ امام جماعت مسجد جلیلی میدان فردوسی تهران شد.

مهدوی کنی در کنار سیدمحمد بهشتی، محمد مفتح، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و اکبر هاشمی رفسنجانی به فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی در زمینه علوم قرآنی پرداخت. او نزد سیدمحمود طالقانی، حسن لاهوتی، محمدجواد باهنر، مرتضی مطهری و اکبر هاشمی رفسنجانی با برگزاری جلسات دوره‌ای و مداوم فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی موثر را آموخت. او در سال ۱۳۴۸ ممنوع‌المنبر و با حکم شهربانی کل کشور و کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی تهران از چهارم شهریور ۱۳۵۴ به مدت سه سال به شهر بوکان تبعید شد.

با اوج‌گیری قیام مردم علیه رژیم پهلوی در سازماندهی نیرو‌های انقلاب مشارکت کرد. به دستور امام خمینی از آبان ۱۳۵۷ به همراه به عضویت شورای انقلاب اسلامی درآمد و در ۱۲ بهمن عضو کمیته‌ی استقبال از امام شد او همچنین رابط شورای انقلاب و دولت موقت دکتر مهدی بازرگان بود.

مهدوی کنی پس از تاسیس کمیته‌ی انقلاب اسلامی برای جمع‌آوری سلاح‌های دست مردم و ساماندهی امور انتظامی با پیشنهاد دکتر مرتضی مطهری و تایید امام امت، رییس کمیته‌ی انقلاب اسلامی شد.

او در ۲۱ آبان ۱۳۵۸ به عنوان مشاور و وزیر کشور به عضویت کابینه دولت موقت مهدی بازرگان درآمد. چند ماه بعد به دنبال استعفای آیت الله هاشمی رفسنجانی از سرپرستی وزارت کشور برای شرکت در اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، مهدوی کنی در ۷ اسفند ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب به عنوان سرپرست وزارت کشور منصوب شد.

او جایگاه وزارت کشور را در دولت سید ابوالحسن بنی‌صدر نیز حفظ کرد و موفق شد در ۲۰ شهریور ۱۳۵۹ از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد بگیرد.

به دنبال عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری و تشکیل اولین جلسه شورای موقت ریاست جمهوری، زیر نظر این شورا مسوول برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری شد و با انتخاب محمدعلی رجایی به عنوان رییس جمهور از تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ وزیر کشور دولت محمدجواد باهنر شد.

وی از ۱۰ آبان ۱۳۶۰ دبیر کل جامعه روحانیت مبارز تهران شد. در همان سال با حمایت برخی شخصیت‌های سیاسی و علمی کشور دانشگاه امام صادق (ع) را تاسیس کرد و به نمایندگی از هیات مؤسس ریاست دانشگاه را عهده دار شد. مهدوی کنی ۱۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ با حکم امام (ره) به عضویت شورای بازنگری قانون اساسی منصوب شد.

آیت‌الله مهدوی‌کنی در انتخابات ۱۷ اسفند ۱۳۸۹ هیأت رئیسه مجلس خبرگان رهبری شرکت کرد و به عنوان رییس این مجلس انتخاب شد.

وی در تاریخ ۲۹ مهر ۱۳۹۳ در سن ۸۳ سالگی دار فانی را وداع گفت.

اعضای شورای موقت ریاست جمهوری شامل نخست وزیر، رییس مجلس شورای اسلامی و رییس دیوان عالی کشور بود. این شورا طبق اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ ویرایش اول قانون اساسی مصوب ۱۳۵۸ در صورتی که رییس جمهور به دلیل عزل، کناره‌گیری، غیبت، بیماری یا مرگ از انجام وظایف قانونی خود ناتوان باشد، وظایف او را انجام می‌دهد.

این اصول قانون اساسی در اصلاحیه سال ۱۳۶۸ تغییر کرد و در حال حاضر در صورت عزل، کناره گیری، غیبت، بیماری یا مرگ رییس جمهور، مسوولیت‌ها با موافقت مقام معظم رهبری به معاون اول رییس جمهور انتقال می‌یابد.

شورای موقت ریاست جمهوری بار اول با حضور محمدعلی رجایی نخست وزیر، آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی و آیت الله دکتر سیدمحمد بهشتی رییس دیوان عالی کشور تشکیل شد، اما حوادث و ترور‌های سال‌های اول انقلاب و حذف فیزیکی محمدعلی رجایی و دکتر سیدمحمد بهشتی موجب جایگزینی آیت الله محمدرضا مهدوی کنی به عنوان کفیل ریاست جمهوری و آیت الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی به عنوان رییس دیوان عالی کشور شد.

این شورا بار اول به صورت جمعی برای تشکیل کابینه انتقالی و فراهم کردن زمینه دور دوم انتخابات ریاست جمهوری تصمیم گیری کرد. این شورا در کنار محمدرضا مهدوی کنی، سرپرست وزارت کشور از ۳۱ خرداد تا ۱۲ مرداد ۱۳۶۰ عهده دار ریاست قوه مجریه شد و مقدمات دومین انتخابات ریاست جمهوری را به وجود آورد.

پس از ترور محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی به دلیل تجربه موفق در برگزاری انتخابات در کسوت وزیر کشور، از سوی شورای موقت ریاست جمهوری به عنوان کفیل نخست وزیر مامور تشکیل کابینه موقت شد.

او در کابینه شهید باهنر، وزیر کشور بود و همان کابینه را با جایگزین کردن آیت الله علی اکبر ناطق نوری به جای خودش در پست وزیر کشور و معرفی سیدهادی نژادحسینیان به عنوان وزیر راه به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد و از ۸ شهریور ۱۳۶۰ تا ۱۷ مهر ۱۳۶۰ سکان اداره کشور را در دست گرفت.

پس از عزل بنی صدر از ریاست جمهوری، محمدعلی رجایی، نخست وزیر وقت به عنوان نامزد دومین انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرد. به جز رجایی، سیدعلی اکبر پرورش، عباس شیبانی و حبیب الله عسگراولادی تایید صلاحیت شدند.

او حمایت اکثریت قریب به اتفاق احزاب و تشکل‌های سیاسی و اجتماعی دهه ۱۳۶۰ را با خود داشت به همین دلیل بدون کوچکترین تبلیغاتی موفق به جلب حدود ۹۰ درصد آرای شرکت کنندگان در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری شد.

رجایی در این انتخابات ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رای از مجموع ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۳ رای را کسب کرد و دومین رییس جمهور ایران شد.

او در ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ در حضور امام امت و مقامات لشکری و کشوری قسم یاد کرد و حکم ریاست جمهوریش توسط بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به وی تنفیض شد، اما ۲۸ روز بعد در هشتم شهریور ۱۳۶۰ بر اثر انفجار دفتر نخست وزیری توسط مسعود کشمیری از اعضای سازمان منافقین به همراه محمدجواد باهنر به شهادت رسید.

شورای موقت ریاست جمهوری با حضور هاشمی رفسنجانی و موسوی اردبیلی برای دومین بار تشکیل جلسه داد و از بین محمدرضا مهدوی کنی وزیر وقت کشور، محمد غرضی و سیدعلی اکبر پرورش، مهدوی کنی را به عنوان کفیل نخست وزیر، مامور تشکیل کابینه انتقالی کرد.

کابینه مهدوی کنی که به جز وزیر کشور با همان ترکیب دولت شهید باهنر به مجلس پیشنهاد شده بود یک روز بعد تعیین و در تاریخ ۱۲ شهریور از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، رای اعتماد گرفت.

وی در ۱۱ شهریور ۱۳۶۰ کابینه موقت خود را انتخاب و وزرای پیشنهادیش را به مجلس معرفی کرد. در کابینه او همه وزرا به جز وزرای کشور و راه مشابه کابینه شهید باهنر تعیین شد. او وزیر کشور را حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری و وزیر راه را سید محمدهادی نژادحسینیان انتخاب کرد.

کابینه محمدرضا مهدوی کنی با ۱۷۰ رأی موافق، ۱۳ رأی ممتنع و ۴ رأی مخالف از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفت.

دولت موقت مهدوی کنی بعد از فراهم کردن بستر برگزاری سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب آیت الله سیدعلی خامنه‌ای از بین چهار نامزد حسن غفوری فرد، سیدعلی خامنه ای، سیدعلی اکبر پرورش، و سیدرضا زواره‌ای با جلب ۷۴.۲ درصد آرای واجدان شرایط رای، به عنوان رییس جمهور و میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر برگزید شدند و از ۷ آبان ۱۳۶۰ عمر دولت انتقالی پایان یافت.

منابع:
زندگی نامه شهید محمدعلی رجایی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی
اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۵۸ و ۱۳۶۸
دولت‌های ایران: از میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی؛ بر اساس دفتر ثبت کابینه‌های نخست‌وزیری، به کوشش اداره کل آرشیو، اسناد و موزه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص ۴۶۴