تصاویر/ آخرین کسی که مقابل شاه ایستاد!
على امينى رجل سياسى دوره پهلوى از جمله شخصيت هايى است كه آنچنان كه بايد و شايد مورد توجه قرار نگرفته است. بى شك امينى در يكى از مهمترين مقاطع تاريخى ايران به قدرت رسيد و توانست به رغم دوران كوتاه نخست وزيرى، كارهايى را به انجام رساند كه بعدها موجد تحولات زيادى شد.
کد خبر :
۲۷۸۹۵
بازدید :
۲۹۴۵۲
فرادید | على امينى رجل سياسى دوره پهلوى از جمله شخصيت هايى است كه آنچنان كه بايد و شايد مورد توجه قرار نگرفته است. بى شك امينى در يكى از مهمترين مقاطع تاريخى ايران به قدرت رسيد و توانست به رغم دوران كوتاه نخست وزيرى، كارهايى را به انجام رساند كه بعدها موجد تحولات زيادى شد.
به گزارش مجله تاریخ فرادید، على امينى در سال ۱۲۸۴ شمسى در تهران به دنيا آمد، او فرزند چهارم فخرالدوله دختر مظفرالدين شاه و پدرش محسن خان امين الملك فرزند امين الدوله نخست وزير اصلاح طلب دوران ناصرى بود. امينى در تمام طول زندگى اش تحت نفوذ مادرش بود و هميشه از او به عنوان يك حامى و پشتيبان ياد مى كرد.
هر چقدر مادر امينى كاردان و سياس بود پدرش رابطه چندانى با اين دو مقوله نداشت و در واقع مرد خانه، همان فخرالدوله بود. رضاشاه تا حدود بسيار زيادى رسيدن به قدرت را مرهون تلاش هاى فخرالدوله مى دانست و حتى گفته بود: «قاجاريه يك مرد بيشتر ندارد و او هم خانم فخرالدوله است.»
فخرالدوله نقش فعالى در سقوط كابينه سيدضيا بازى كرد. امينى نيز به توصيه مادر، خود را به پهلوى ها نزديك كرد. او در سال ۱۲۹۰ به دبستان رشديه رفت. تحصيلات متوسطه اش را در دبيرستان دارالفنون تهران به پايان رساند و براى تحصيلات عاليه در سال ۱۳۰۵ رهسپار پاريس شد.
امينى از اين وصلت بسيار بهره گرفت چرا كه در سال ۱۳۲۱ در كابينه قوام به معاونت نخست وزير گمارده شد. او سپس به آمريكا رفت و پس از دو سال اقامت در آمريكا با پست رياست هيات اقتصادى ايران در آمريكا به كشورش بازگشت.
در سال، ۱۳۲۵ با روى كار آمدن مجدد قوام، امينى وارد صحنه سياست شد و دبير كلى شوراى اقتصاد را بر عهده گرفت. در انتخابات دوره پانزدهم، امينى از طرف حزب دموكرات ايران كانديدا شد و به عنوان وكيل اول تهران وارد مجلس شوراى ملى گرديد. امينى در سال ۱۳۲۹ براى اولين بار در كابينه منصور به سمت وزير اقتصاد ملى معرفى شد. او همچنين در كابينه اول دكتر مصدق مجدداً به وزارت اقتصاد ملى منصوب شد. دكتر مصدق در واقع قرابت فاميلى با امينى داشت اما امينى محافظه كارتر از اين حرف ها بود كه بتواند در كابينه مصدق دوام بياورد. او پس از هشت ماه از وزارت كناره گرفت. با استعفاى مصدق و روى كار آمدن قوام، امينى به قوام توصيه كرد كه اين شغل را نپذيرد. اما قوام نپذيرفت و اين بزرگترين اشتباه قوام بود كه منجر به حذفش گرديد. امينى آن طور كه در خاطراتش مى گويد به دو نفر علاقه مند بوده است. اول قوام، دوم مصدق. شايد او مى خواست نقش آن دو را در زندگى سياسى خود تكرار كند اما هرگز نتوانست در اندازه هاى آنان ظاهر شود.
امينى در كابينه علاء كه بعد از زاهدى بر سر كار آمد، وزير دادگسترى شد و در دى ماه ۱۳۳۴ به سمت سفير كبير ايران در آمريكا منصوب شد. او در دوران تصدى سفارت ايران در آمريكا بيش از پيش به محافل قدرت در آمريكا نزديك شد و با جان اف كندى كه در آن زمان سناتور بود طرح دوستى ريخت. اين دوستى براى امينى بسيار نافع و سودآور بود. امينى چند سال بعد جواب اين دوستى را از كندى دريافت كرد. در فروردين ۱۳۳۷ و قبل از اتمام دوره ماموريت چهار ساله امينى در آمريكا، او به تهران احضار شد.
شاه براى جانشينى شريف امامى مجبور شد امينى را به نخست وزيرى منصوب كند. اما به قدرت رسيدن امينى هنوز در هاله اى از سئوال و ترديد قرار داشت چرا كه شاه هرگز از امينى دل خوشى نداشت و از او متنفر بود.
عده اى از تحليلگران روى كار آمدن امينى را به خاطر فشارهاى آمريكا و شخص كندى مى دانند. اما امينى در خاطراتش مى گويد: «طبق شواهد و قرائن فراوان، [كندى] در كار رفتن و استعفاى من بيشتر موثر واقع شد تا روى كار آمدن و نخست وزيرى من.»۱
اما شاه در كتاب پاسخ به تاريخ ادعا مى كند كه به شدت تحت فشار كندى بوده است و حتى مى گويد كه امينى پس از نخست وزيرى ۳۵ ميليون دلار از آمريكا دريافت كرده است.۲
عده اى از تحليلگران نقش جوليوس هولمز (Holmz . J ) سفير كبير آمريكا در ايران را براى تحت فشار گذاشتن شاه جهت انتصاب امينى به نخست وزيرى متذكر مى شوند.۳
او همچنين بسيارى از سران ارتش و وابستگان به دربار را به جرم فساد، اختلاس و رشوه خوارى به پاى ميز محاكمه كشاند. از جمله كارهاى پرسروصداى امينى، وارد كردن چند شخصيت چپ نما و جنجالى به كابينه اش بود. ارسنجانى مدير روزنامه داريا عهده دار وزارت كشاورزى شد. نورالدين الموتى كه قبلاً از اعضاى حزب توده بود، به وزارت دادگسترى رفت تا مبارزه با فساد را ادامه دهد. محمد درخشش رئيس باشگاه مهرگان كه نقشى مهم در اعتصاب معلمان بر عليه شريف امامى داشت، وزير فرهنگ شد. اما مهمترين كار امينى اجراى اصلاحات ارضى بود. او بارها هشدار داد كه اگر اصلاحات از بالا را ادامه ندهيم دچار وضعيت انقلابى خواهيم شد. او اصلاحات ارضى را مهم ترين كار نخست وزيرى اش مى دانست. البته امينى مجبور شد مقدارى از املاك خود را در لشت نشاء مشمول اين قانون سازد.
البته ناتوانى امينى در جلب اعتماد آمريكا نيز موثر بود. همه اين عوامل سرانجام دولت امينى را از پا درآورد و امينى مجبور شد پس از ۱۴ ماه نخست وزيرى ظاهراً به خاطر كسرى بودجه در ۲۶ تير ۱۳۴۱ استعفا كند. اما علت اصلى استعفا اختلاف با شاه بر سر تقليل بودجه ارتش بود كه شاه حاضر به انجام آن نبود. امينى از اين پس مطرود شاه شد و تاوان سختى را به خاطر اين ۱۴ ماه نخست وزيرى پس داد.
بارها به پاى ميز محاكمه كشانده شد و مدت ها ممنوع الخروج بود. به دستور شاه ساواك در منزل امينى دستگاه شنود گذاشت و گزارش عملكرد روزانه امينى و مهمانانش هر هفته روى ميز روساى ساواك بود.۴
پى نوشت ها:
۱- خاطرات على امينى، به كوشش يعقوب توكلى. دفتر ادبيات انقلاب اسلامى، ۱۳۷۷.
۲- محمدرضا پهلوى، پاسخ به تاريخ، ترجمه حسين ابوترابيان، مترجم، ۱۳۷۷.
۳- جان دى استمپل، درون انقلاب ايران، ترجمه منوچهر شجاعى، رسا.
۴- رجال عصر پهلوى به روايت اسناد ساواك (على امينى) مركز بررسى اسناد تاريخى وزارت اطلاعات، تهران، ۱۳۷۹.
گردآوری از: حامد پورخورشیدی
تصاویر: وبسایت فرادید
۰