ریش و مرز میان مردانگی و زنانگی

فرادید | برای قرن ها در مغرب زمین کسانی که صورت خود را اصلاح می کردند، به عنوان افراد شایسته ای قلمداد می شدند که لایق ارتقاء شغلی هستند، چه کشیش بودند چه سیاست مدار. در مقابل کسانی که صورت خود را اصلاح نمی کردند از مزایای متعددی محروم می شدند. اما در برخی از دوره ها، بازنگری های کلی در هنجارهای مردانه، جریانی که مشوق اصلاحِ صورت بوده را متوقف کرده است.

به گزارش فرادید به نقل از ایان، اسکندر کبیر هنگامی که از روی تصاویر قدیمی خدایان جوان الگو برداری می کرد اصلاح صورت را به عنوان قانونی برای جامعه یونانی-رومی تثبیت کرد. اگرچه در آن زمان ریش کوتاه امپراتورهای رومی فراگیر بود اما سلیقه اسکندر جای نحوه اصلاح در امپراتوری ساقط شده را گرفت. در قرون وسطی، روحانیون کلیسا تراشیدن سر و اصلاح صورت را نشان پرهیزکاری و تقدس می دانستند، و تا آنجا پیش رفتند که این شیوه را یک حکم شرعی اعلام کردند. افراد غیر روحانی که از این دستور پیروی می کردند، ریش خود را برای احترام به خدا و انسان کوتاه می کردند. پس از دوران رنسانس با این که مردان، پُرمویی طبیعی را به اصلاحِ مقدس ترجیح می دادند، اما ریش باز هم تحت تاثیر قوانین جدیدِ نجابت که توسط دادگاه های سلطنتی اجرا می شد از صورت مردان حذف شد. این دادگاه ها به نحو موثری جانشین کلیسایی شده بودند که ضامن قواعد اخلاقی بود.

از بین رفتن قانون اصلاح صورت در میانه قرن 19 و مقایسه آن با وضعیتی که امروز در آن زندگی می کنیم می تواند مفید باشد. در آن زمان مردانی که در کشورهای اروپایی و آمریکایی زندگی می کردند راه تازه ای برای به رخ کشیدن و همچنین برای ابراز ناراحتی از جایگاه مردانه خود پیدا کرده بودند. انقلاب ها در اروپا و ایالات متحده موجب تدوین بیانیه حقوق بشر شده بود و این بیانیه قدرت را بیش از آنکه به یک طبقه اجتماعی بدهد به یک جنس اعطا کرده بود. این موضوع همانطور که انتظار می رفت به مردان فرصت می داد که از مردانگی خود با افتخار یاد کنند و به همین خاطر جمهوری خواهان و سوسیالیت های افراطی با علاقه بسیار ریش های خودشان را بلند کردند. در میانه قرن حاضر فروپاشی افراط گرایی پیوند میان افراط گرایی و ریش و سبیل را از بین برد و به مردان از هر طبقه اجتماعی و با هر عقیده اجازه داد که به مرد بودن خود افتخار کنند. هیچکس این روح جدید را بهتر از والت وایتمن، شاعر و روزنامه نگار آمریکایی بیان نکرده است، کسی که در سال 1855 در شعر «ترانه خودم» سر زندگی جسمانی را ستایش و تصریح کرد: «حمام و تیغ مال جوانترها و ... من و صورت کک و مکی و ریش سیخ سیخی» نسخه های این شعر با تصویر تمام قد شاعر فروخته شد تا نشان دهد همانگونه هست که ادعا می کند.

آنطور که وایتمن ادعا می کرد، ریش باعث احساس آزادی و قدرت می شد و بر همین اساس از سوی مردان در تمامی طبقات اجتماعی، از نجیب زاده گرفته تا کارگر روزمزد پذیرفته شد. با این همه پشت این افتخار یک ترس و نگرانی پنهانی وجود داشت. همزمان با این که مردان مناصب بالای سیاسی را در تصاحب خود می گرفتند، تسلط مردانه توسط فمنیسم نوپای آن دوران، هم در حوزه خصوصی و هم در فضای عمومی به چالش کشیده می شد. این چالش عزم مردان را برای کنار گذاشتن تیغ ریش تراشی جدی تر می کرد. کسانی که از ریش حمایت می کردند، خودشان را به خاطر یک تفاوت فیزیکی غیر قابل تردید میان مردها و زن ها که نشان دهنده برتری مردانه بود ستایش می کردند. نویسندگان بیانیه ریش و سبیل که آن را در سال 1853 منتشر کردند، معتقد بودند که طبیعت به همراه ضعف جسمانی به زنان ویژگی هایی از ظرافت و زیبایی داده و همین طبیعت برای مردان ویژگی های وقار و نیرو را در نظر گرفته است. آنها تاکید می کردند که مردان در خارج از خانه در سرما و گرما کار می کنند و این با کار زنان در خانه تفاوت دارد، به همین دلیل طبیعت هم به نحو مناسبی از مردان (با رویاندن ریش و سبیل) محافظت می کند.

مشکل این نحوه استدلال این بود که حتی دهه 1850، روزنامه نگاران لندنی که از این کلمات استفاده می کردند به ندرت در بیرون از خانه، برای حفاظت خودشان از توفان خیابان «فلیت» نیازی به ریش و سبیل داشتند. با این حال دلیل مردان شهرنشین برای بلند کردن ریش از آن زمان تا حالا همین بوده است. فاصله گیری از طبیعت و افزایش بی توجهی به قدرت بدنی، همراه با افزایش تدریجی حضور زنان در محیط های عمومی، فهم عمومی از مردانگی را متزلزل کرد اما پیش از آن مردان به جایگاه تازه سیاسی خود دست پیدا کرده بودند. ریش و سبیل یک نماد ملموس از تفاوت جنسیتی بود که در معرض خطر غیر ملموس شدن قرار داشت. شاید بی راه نباشد که بگوییم مرد با ریش اش متمایز می شد.

همانند دهه 1850 در حال حاضر هم نوعی شک و تردید جنسیتی دوباره در حال تجدید حیات است، شک و تردیدی که در دوران صلح آشکار می شود یعنی زمانی که ساختارهای قدیمی تر مردانه ارتباط خود را با هم از دست می دهند. الان هم مثل دهه 1850که جنگ محدود و دور از ما بود، یک تعریف کلی از مردانگی وجود ندارد.

در دهه 1850 تصور مردم از یک ورزشکار در ابتدای راه خود بود. در حال حاضر ورزش ها آنچنان فراگیر شده اند که دیگر ارتباط خاص خود با مردانگی را از دست داده اند. در حال حاضر حتی بیش از دهه 1850 قرار دادن مرزی بین مردانگی و زنانگی سخت تر شده است. سیاست، تجارت، ورزش، جنگ، حتی خود مردانگی دیگر مثل گذشته خاص مردان نیست. افرادی که زن متولد شده اما اصرار دارند که مرد هستند اکنون مرددند که جنسیت خود را با جراحی تغییر بدهند یا نه. کسانی هستند که به وضوح می گویند که به هیچ وجه دارای جنسیت نیستند یعنی خود را نه زن و نه مرد می دانند. برخی از مردان این وضعیت سیال را با اعتماد به نفس قابل توجهی اداره کرده اند. دیوید بکام به وضوح «زنانگی» خود، یعنی جنبه مُدگرایی خود را پذیرفته و در عین حال همیشه با یک ریش و ظاهری مردانه ورزش می کند. او با ریش و سبیل خود می تواند یک نمایش فیزیکی موثر از مردانگی معاصر ارائه کند.

همانند دهه 1850 اکنون همه مردان از هر نژاد، طبقه یا گرایش سیاسی برای نشان دادن واقعیت مردانگی خود یا نشان دادن هویت مردانه خود ریش شان را بلند می کنند. این در حالی است که دیگر کسی معتقد نیست که طبیعت ویژگی یا جایگاه خاصی را به مردان اعطا کرده است. ممکن است برای بسیاری همین اندازه که ثابت کنند مرد هستند کافی باشد، حالا این مستلزم هر چه که می خواهد باشد. مردانی که امروزه ریش می گذارند همانند اجداد قرن نوزدهمی خود آسیب پذیری و غرور خود را توامان نشان می دهند. جایگاه این مردان ممکن است به چالش کشیده شود اما آنها با ریش چهره ای شجاع از خود به نمایش می گذارند.