مافیای زباله در پایتخت

«چه‌جور بعد از ۱۲‌سال نتوانستید زباله را تفکیک کنید؟ کدام شهر در اشل تهران این‌جور زباله جمع می‌کنند»؛ به نظر می‌آید سوالات «اسحاق جهانگیری» از «محمدباقر قالیباف» در مناظره‌های داغ انتخابات ریاست‌جمهوری این روز‌ها تا اندازه‌ای فراموش شده یا شورا و شهرداریِ درگیر استعفا و انتخاب فرصت چندانی برای برنامه‌ریزی دقیق در این زمینه ندارند.

اعداد و ارقام موجود در بودجه پیشنهادی شهرداری برای سال ۹۷، تفاوت فاحشی با سال‌های گذشته و دوران مورد انتقاد مدیران کنونی نداشت و شورا هم تغییری اساسی در این اعداد ایجاد نکرد.

امسال میزان درآمد شهرداری از پسماند ۲۴ میلیارد تومان خواهد بود، اما بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان صرف مدیریت پسماند خواهد کرد. بسیاری از کارشناسان شهری این میزان درآمد را یک طنز تلخ می‌دانند و معتقدند که یکی از معیار‌های تشخیص تحول در شهرداری، رسیدن به درآمدزایی از پسماند است و تهران تا رسیدن به این موقعیت راه دشواری را پیش رو دارد.

«محمود میرلوحی» رئیس کمیته اقتصادی شورای شهر تهران که چندین پیشنهاد او برای اجبارکردن شهرداری به درآمد بیشتر از پسماند با مخالفت شورا روبه‌رو شد، در این گفت‌و‌گو از لزوم توجه سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها به بحران پسماند در تهران سخن می‌گوید. آن‌طور که میرلوحی می‌گوید اگر روزانه هر تهرانی یک لیوان کمتر در زباله‌های خود آب بریزد، ۳۰ کامیون از ۳۰۰ کامیونی که هر روز زباله‌های تهران را به کهریزک منتقل می‌کنند، می‌توانند به کار‌های دیگر بپردازند.

درآمد حاصل از پسماند برای بودجه سال ۹۷ بالاخره چه عددی تصویب شد؟ چون بعضی از اعضای شورا گفته‌اند آن‌چه به اسم بودجه روی پایگاه خبری شورا و شهرداری قرار گرفته هنوز تصویب نهایی نشده است؟
بودجه الان مصوب شده است، ولی نحوه قیمت‌گذاری و هزینه‌های مربوط به عوارض پسماند باید لحاظ شود. تولید روزانه ۹‌هزار تن زباله، یعنی سرانه هر تهرانی از کودک و نوزاد تا بزرگسالی که توان حرکت ندارد و تولید پسماندی هم ندارد ٣ برابر دنیا است. در دنیا متوسط سرانه ۳۰۰ گرم است یعنی بیش از سه برابر معدل دنیا هر تهرانی پسماند تولید می‌کند. البته در بعضی کشور‌های توسعه‌یافته دنیا این عدد به ۱۴۰ گرم رسیده است. توسعه‌یافتگی را باید در این مسائل ببینیم.

الان هزینه جمع آوری پسماند در تهران چقدر است؟
در تهران این هزینه یعنی جمع‌آوری پسماند و انتقال آن به کهریزک بسیار گران است؛ کیلویی ۱۱۰‌هزار تومان که درحال افزایش هم هست. این موضوع سالانه ۷۰۰‌میلیارد از منابع ما را می‌بلعد و این در حالی است که اگر ضایعات محیط‌زیستی و بهداشتی را نادیده بگیریم و روزی ۱۵۰ تن زباله بیمارستانی خطرناک داریم که برای دفن آن چه دغدغه‌ها و چه هزینه‌هایی صرف می‌شود.

پسماند یکی از مشکلات حاد کنونی کشور ما است و شاید بتوان از این ۹‌هزار، ۴‌هزار تن یا نصف آن را پسماند ارزشمند تولید کرد. ۲۰۰ تن آهن هر روز در این زباله‌ها وجود دارد و دورریخته می‌شود؛ ۲۰۰ تن آهن می‌شود یک ساختمان ۵ طبقه ۴۰۰ متری. یعنی ۲۰ واحد ۱۰۰ متری را ما روزانه دور می‌ریزیم.

این براساس آمار است و بودجه کمی نیست که ما روزانه آن را دور می‌ریزیم. روزانه ۳۰۰ کامیون بزرگ این پسماند را منتقل می‌کنند و تعدادی از این کامیون‌ها شاید حدود ۲۰ کامیون بزرگ فقط آب انتقال می‌دهند.

اگر مردم یک لیوان آب کمتر در پسماند خیس بریزند، ۳۰ کامیون ما در روز به کار دیگری مشغول می‌شوند و مثلا کار عمرانی می‌کنند. آمار‌ها و شاخص‌ها نگران‌کننده است و باید به صورت جدی و با برنامه‌ریزی به سراغ حل این مشکل برویم.

تفکیک زباله از مبدأ شاید یکی از راه‌حل‌ها باشد که در دنیا اتفاق می‌افتد و در سال‌های گذشته از زبان مدیران شهری تهران هم بیان شده، اما عملا اتفاق خاصی نیفتاده است.

بله، در دنیا به سمت تفکیک از مبدأ رفته‌اند و من الان جزو کسانی هستم که پیگیر هستم و تا این‌جا هم گله دارم. در گزارش تغییر و تحول نجفی، ۳ درصد پسماند تفکیک می‌شد که الان و با تلاشی که انجام گرفت به ۱۳‌درصد رسید که اصلا راضی‌کننده نیست و باید به بالای ٨٠-٧٠ درصد برسیم. من تا رسیدن با این عدد پیگیر هستم و از رسانه‌ها هم خواهش می‌کنم که این موضوع را به صورت جدی‌تر پیگیر شوند. این مسأله یک طرف ندارد و فقط بحث شهرداری نیست، انجمن‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها و دیگر سازمان‌ها باید به صحنه بیایند. باید فرهنگ‌سازی کنیم.

این موضوع تاحدی برای مردم مهم است، ولی به نظر نمی‌آید چندان هم برای شورا مهم باشد. مثلا درهمین جلسات انتخاب شهردار که گزینه‌های مختلف برنامه‌های خود را ارایه می‌کردند، کمتر دیده شد اعضای شورا در این زمینه سوالی مطرح کنند یا از نامزد‌ها در این زمینه برنامه بخواهند.

حق با شماست. به اندازه کافی توجه نمی‌شود، اما در مواردی من دیدم که اعضا از برنامه نامزد‌ها برای حل معضل پسماند سوال پرسیدند که البته کافی نیست. من هم به‌عنوان نماینده مردم پیگیر موضوع هستم و تقریبا بعید است روزی بگذرد که من پیگیر این موضوع نباشم و امیدوارم با حمایت رسانه‌ها و انجمن‌های مردم نهاد این مسأله به صدر بیاید و پیگیری شود.

الان رقم ۷۰۰‌میلیارد برای این موضوع هزینه می‌شود که با این عدد می‌شد سالانه حدود ۲۰۰ واگن خریداری کرد که البته الان و با گران‌شدن دلار می‌شود ۱۵۰ واگن. ما در‌سال ۱۵۰ واگن رانابود می‌کنیم. این هزینه بالا، یک بخش مسأله است و بخش دیگری هم اثر سوء این میزان زباله بر محیط‌زیست است.

بله، باید مردم، کهریزک را ببینند که چه خبر است. من بعید می‌دانم این آثار تا ۱۰۰‌سال بعد از بین برود. شیرآبه و آلودگی و بوی زننده‌ای که آن‌جا ایجاد می‌کند، روزانه ۱۵۰۰ نفر در کهریزک فقط پسماند را تفکیک می‌کنند که کار بسیار سخت و شکنجه‌آوری است. باید در محلات و مناطق این اتفاق بیفتد.

در مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد انتقاد آقای جهانگیری از آقای قالیباف درباره پسماند و ناتوانی شهرداری در درآمدزایی از زباله بودیم. الان در بودجه سال ۹۷ عدد پیشنهادی ۴ میلیاردتومان در نظر گرفته شد که کمی بیشتر تصویب شد؛ این عدد قابل‌دفاع است؟
نه؛ حدود ۱۰‌میلیارد بود که ما آن را به حدود ۳۰ یا ۴۰‌میلیارد رساندیم.

عدد دقیق آن ۲۴‌میلیارد است و پیشنهاد شما که ۱۰۰ میلیاردتومان بود، تصویب نشد.
بله؛ دیدید که من جزو کسانی هستم که پای این کار ایستاده‌ام تا ان‌شاءالله شرایط درست شود. این متاسفانه براساس آنچه من شنیدم در خود مناطق، خود شهرداران مناطق و مدیران شهرداری می‌گویند که این مافیا است. ما تلاش‌هایی کردیم و اتفاق‌هایی در مزایده‌ها افتاده است و قیمت‌ها بالا رفته است. مافیای سختی بود که با همین سایت شفافیت فکر می‌کنیم در حال شکستن آن مافیا هستیم. قیمت‌ها در حال بالارفتن است و شیب ملایمی گرفته است.

الان سخن شما این است که پیش از این پسماند دست مافیا بوده است؟
بله؛ متاسفانه این‌طور بوده است. این‌که می‌گویند این موضوع در حد حرف است، درست نیست. وقتی می‌گوییم مافیا، یعنی رقابت وجود نداشت؛ یعنی رانتی اتفاق می‌افتاد و بده‌بستان رخ می‌داد، ولی شورای پنجم پای این کار است و الان در سامانه شفافیت اطلاعات ۱۵ هزار قرارداد روی سایت است که هر کسی گزارشی دهد ما بلافاصله پیگیری می‌کنیم.

به ما اطلاع دادند که قرارداد‌های شهرداری یکی از مناطق با ترک تشریفات بوده که من بلافاصله آن را پیگیری کردم و معلوم شد که تاریخ این قرارداد مهرماه است، ولی تاریخ عقد آن مربوط به شهردار قبلی است. ما فکر می‌کنیم نظارت عمومی راه‌حل کار است. هر چیزی پشت در بسته اتفاق بیفتد، احتمال رانت آن بالا می‌رود. ما طرح کمیسیون را تأیید کردیم که براساس آن همه معاملات شهرداری روی سایت می‌رود؛ همه معاملات حتی املاک. وقتی ببریم خود‌به‌خود نظارت افکار عمومی کمک خواهد کرد.

بالاخره بخشی از این کار به عملکرد شورا هم برمی‌گردد. الان بودجه آموزش شهروندان برای مدیریت پسماند ۸ میلیاردتومان است در حالی که درآمد ابتدایی در نظر گرفته‌شده برای پسماند ۴ میلیاردتومان است. شاید انتظار از ناظران بودجه شهرداری یعنی شورا، بیش از این باشد؟
می‌رسیم. من به عنوان مسئول کمیته اقتصادی بحث‌های مفصلی داشتم و چندبار از رئیس سازمان پسماند برای توضیحات دعوت کردم. به‌جد معتقدم که مسأله پسماند می‌تواند یک روزی به درآمد تبدیل شود. ما الان ۷۰۰‌میلیارد تومان هزینه می‌کنیم و این منهای آن پسماندی است که افراد جمع می‌کنند و می‌فروشند.

این‌که چگونه این کار انجام شود یک مسیر برنامه‌ریزی‌شده و حساب شده است. الان من هر منطقه‌ای که می‌روم به شورایاران توصیه می‌کنم که خانه محیط‌زیست تشکیل و به مردم آموزش دهند.

بحث دیگری این نبود شفافیت درباره پسماند و مافیایی بودن آن، شاید همین آسیب‌های اجتماعی هم باشد. ما الان هر روز شاهد افرادی هستیم که تا کمر در سطل‌های آشغال می‌روند و درنهایت هم درآمد چندانی از این راه ندارند و پول و درآمد به خریداران این زباله‌ها می‌رسد.
چند روز پیش یکی از شهرداران خبر جذابی به من داد؛ ایشان در گزارش عملکرد خود و بخشی از کارکردش این بود که تعداد مخازن سرخیابان را کاهش داده است. همیشه مدیران آمار دادند که ما تا چه اندازه این مخازن را افزایش دادیم و آن را به‌عنوان نقطه‌قوت کار خود بیان می‌کردند؛ اما حالا گزارش دادند که ما این مخازن را کم کردیم چرا که داریم به سمت مدیریت و کاهش این مخازن می‌رویم.

اگر این اتفاق بیفتد خودبه‌خود این مشکل هم تا اندازه‌ای حل می‌شود. چند روز مردم یکی از مناطق تماس گرفتند و از این‌که پسماند ۲۴ ساعت آن‌جا مانده بود، گلایه کردند، من به آن‌ها گفتم که شما چرا در حق خودتان و شهرتان کم‌لطفی می‌کنید، وقتی حاضر نیستید این پسماند تولیدی خودتان ۲۴ ساعت در محله‌تان بماند، فکر نمی‌کنید وقتی به کهریزک می‌رود، چه وضعیتی برای آن منطقه اتفاق می‌افتد و آن فردی که باید آن‌جا این زباله‌ها را تفکیک کند، چه زحمتی می‌کشد.

پس خود ما بهتر است که آن را تفکیک کنیم و در این زباله‌ها آب نریزیم. در اروپا که میزان تولیدی پسماند به ۱۴۰ گرم رسیده است، پسماند آن‌ها را هفتگی جمع‌آوری می‌کنند؛ اگر آب در این زباله‌ها نریزیم و اگر آن‌ها را تفکیک کنیم، نیازی نیست که روزانه جمع‌آوری شود. البته قبول دارم که شهرداری باید در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی اقدام می‌کرد که کم‌کاری صورت گرفته است. بخشی از آسیب‌های اجتماعی معلول است و باید علت اصلی آن رفع شود. باید در مسیر حذف این مخازن بزرگ و بدشکل قرار بگیریم.

اعداد و ارقامی که در زمینه پسماند، در بودجه سال ۹۷ قرار گرفته است، امیدوارکننده نیست و تفاوت چندانی با بودجه سال‌های قبل ندارد. سه‌سال و چند ماه از عمر شورای پنجم باقی مانده است. سال ۱۴۰۰ وضع تهران در زمینه پسماند چه خواهد بود و شورایی که در این زمینه شعار و برنامه داشت، به کجاخواهد رسید؟
الان سالانه ۷۰۰‌میلیارد تومان هزینه می‌کنیم و اگر بتوانیم تا آخر دوره این عدد را نصف و ۵۰ درصد صرفه‌جویی کنیم، شاخص خوبی است. تفکیک پسماند ما ابتدای فعالیت ۳‌درصد بوده که اگر آن را به بالای ۵۰‌درصد و بالاتر برسانیم، مناسب است.

سه سال بعد اگر همدیگر را دیدیم و اگر دیدید به ۵۰‌درصد و بالاتر رسیدیم و اگر هزینه‌های ما (به قیمت امروز البته) به ۳۵۰ میلیارد تومان کاهش پیدا کرده، می‌شود گفت که عملکردی موفق داشته‌ایم.

۲۰۰ تن آهن هر روز در این زباله‌ها وجود دارد و دورریخته می‌شود. آهن موردنیاز برای ساخت ۲۰ واحد ۱۰۰ متری را ما روزانه دور می‌ریزیم اگر مردم یک لیوان آب کمتر در پسماند خیس بریزند، ۳۰ کامیون ما در روز به کار دیگری مشغول می‌شوند. الان رقم ۷۰۰‌میلیارد برای این موضوع هزینه می‌شود که با این عدد می‌شود سالانه حدود ۲۰۰ واگن خریداری کرد. روزانه ۱۵۰۰ نفر در کهریزک فقط پسماند را تفکیک می‌کنندشهرداران مناطق و مدیران شهرداری می‌گویند که زباله دست مافیاستاگر در پایان ۴‌سال هزینه پسماند نصف و تفکیک زباله از مبدأ بالاتر از ۵۰ درصد شود یعنی موفق بودیم.