"فاجعه بازی" در خبر تجاوز به دانش‌آموزان

کامبیز نوروزی | درباره بازتاب خبر کودک‌آزاری و رفتار خلاف اخلاق معاون یک دبیرستان پسرانه تهران در فضای مجازی چند نکته مهم شایان‌توجه است. سخن در این باب بسیار است و ناگزیر به اختصار و اشاره‌ام:

۱-وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان وزارتخانه مسئول، در کار خبررسانی کاملا منفعل عمل کرده است. عناصر این خبر نشان می‌داد که به‌سرعت موجی بلند خواهد ساخت. اگر مسئولان این وزارتخانه درک رسانه‌ای داشتند، به دلیل تسلط و اختیارات اداری می‌توانستند به‌سرعت اخبار موثق را از همان مدرسه گرفته و با انتشار اخبار درست و دقیق در آشنایی افکار عمومی با واقعیت اثرگذار باشند.

۲-تلویزیون رسانه‌ای است که می‌تواند به فوریت نسبت به مسائل مختلف واکنش نشان دهد. با‌وجوداین در‌حالی‌که از حدود غروب دوشنبه موج این خبر فراگیر شده بود، اما تلویزیون نیز منفعل برخورد کرد. بی‌عملی وزارتخانه مسئول و تلویزیون در همان مدت طلایی دیشب تا الان که این یادداشت نوشته می‌شود (عصر روز سه‌شنبه)، میدان وسیعی برای «خبربازی» در فضای مجازی باز کرده است.

۳-در اطلاع‌رسانی از اخبار مربوط به حوادث، خصوصا موضوعات خلاف اخلاق، رعایت حقوق قربانی یا قربانیان و حتی وابستگان آن‌ها بسیار مهم است. به‌ویژه وقتی قربانی یا قربانیان کودک باشند، بیشتر باید از این نظر حمایت شوند. روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به این اصول آگاه است و آن را رعایت می‌کند.

کمااینکه در اولین خبری که از این حادثه به‌وسیله یک خبرگزاری رسمی منتشر شد، این نکات رعایت شد، اما فضای مجازی محیطی عمومی است که هرکس می‌تواند در آن مطلبی بگذارد یا خبری منتشر کند. گاه ممکن است به خاطر هیجانات یا ایجاد کشش بیشتر یا جلب توجه یا دلایل دیگر، پیرایه‌هایی هم به خبر اضافه شود یا ساخته شود. در این صورت کشف حقیقت دشوارتر خواهد شد. در‌حالی‌که هنوز جزئیات مهم و اصلی حادثه معلوم نبوده است، در خیلی از مطالب فضای مجازی حتی عنوان جرم را هم معلوم کردند. جرائمی سنگین که مجازات آن‌ها ممکن است مرگ باشد و آثار روانی و اجتماعی ناگواری برای قربانیان هم درپی داشته باشد.

۴- وقتی ما نتوانیم تصویری درست و واقعی از حادثه‌ای- آن هم با خصوصیات حادثه مورد بحث- داشته باشیم، طبعا در تحلیل علل و عوامل حادثه، گره‌گشایی از حادثه، یافتن راه‌حل‌های مبارزه با بزه و حتی دفاع و حمایت از قربانیان موفق نخواهیم بود. در انواع جرائم یا رفتار‌های نابهنجار یا خلاف اخلاق، خصوصیات متفاوتی وجود دارد و هرکدام آثار فردی و اجتماعی مختلفی تولید می‌کند. کاستن و افزودن به عناصر یک خبر، مانع از شناخت واقعیت و مواجهه با آن است. خبر هرچه به مرز فاجعه نزدیک‌تر باشد، مهم‌تر و جذاب‌تر است، اما نمی‌توان وقتی هنوز چیزی به دقت روشن نیست، بر اساس عنصر خیال خبر را مهم‌تر و جذاب‌تر کرد.

۵-شاید در این فضای پرتب و هیجان، خواندن اینکه حتی حقوق شخص متهم هم باید محفوظ بماند، کمی برای خواننده محترم نامأنوس باشد. دفاع از قربانیان نمی‌تواند به قیمت نقض حقوق اولیه متهم تمام شود. او هر جرمی مرتکب شده باشد، باید پس از دادرسی عادلانه به هر مجازاتی که لازم است محکوم شود؛ در‌حالی‌که حیثیت و حقوق او نیز محفوظ بماند.

۶-وقتی سوژه خبر انسان‌هایی هستند که دچار آسیب‌های روانی و جسمانی شده‌اند، شیوه انتشار خبر بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر است. ممکن است افشای همه چیز در عرصه عمومی، بیشتر به آن‌ها آسیب بزند. به همین دلیل است که در پرونده‌های خلاف عفت عمومی دادگاه غیرعلنی برگزار می‌شود. بازی خبری با فاجعه، در این قبیل موارد چه بسا موجب آسیب بیشتر آسیب‌دیدگان شود.

۷-نکته آخر اینکه اگر تلویزیون به‌عنوان رسانه‌ای بسیار مهم و اثرگذار به وظایف حرفه‌ای خود به‌درستی عمل کند و بگذارند مطبوعات کشور در آزادی و استقلال و امنیت فعالیت کنند، با قدرت‌گرفتن دوباره فضای رسانه‌ای حرفه‌ای و رسمی کشور، از سهم فضای مجازی در اطلاع‌رسانی کاسته شود و روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و آزاد حتما ظرفیت آن را دارد که فضای رسانه‌ای کشور را در اختیار خود بگیرد.