واکاوی بی‌تفاوتی مردم در لحظه قتل
پیکر بانوی جوان کنار خیابان روی زمین افتاده؛ فردی که به نظر می‌رسد قاتل است بالای سر آن ایستاده و می‌گوید: «نازی خیلی دوستت داشتم؛ مادرش رو مقابل دادگاه صدا کنین و بگید عروست را کشت».
کد خبر :
۶۰۵۸۲
بازدید :
۲۴۸۰
پیکر بانوی جوان کنار خیابان روی زمین افتاده؛ فردی که به نظر می‌رسد قاتل است بالای سر آن ایستاده و می‌گوید: «نازی خیلی دوستت داشتم؛ مادرش رو مقابل دادگاه صدا کنین و بگید عروست را کشت».
لکه‌های خون روی پا و بخشی از پیکر بانو که بی جان به نظر می‌آید هویداست و چند عابر ایستاده اند تماشا می‌کنند؛ عده‌ای هم که رد می‌شوند نیم نگاهی می‌اندازند و به راهشان ادامه می‌دهند؛ یک یا چندنفری هم دوربین گوشی را فعال کرده اند و فیلم می‌گیرند.
پلیس تهران بزرگ در پاسخ به خبرنگار درباره هویت این فیلم که این روز‌ها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد می‌گوید: این رویداد در اسلامشهر در نزدیکی دادگاه خانواده این شهر رخ داده است.
لکه‌های خون روی پا و بخشی از پیکر بانو که بی جان به نظر می‌آید هویداست و چند عابر ایستاده اند تماشا می‌کنند؛ عده‌ای هم که رد می‌شوند نیم نگاهی می‌اندازند و به راهشان ادامه می‌دهند؛ یک یا چندنفری هم دوربین گوشی را فعال کرده اند و فیلم می‌گیرند.
پلیس تهران بزرگ در پاسخ به خبرنگار درباره هویت این فیلم که این روز‌ها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد می‌گوید: این رویداد در اسلامشهر در نزدیکی دادگاه خانواده این شهر رخ داده است.
زمان این رویداد در برخی رسانه‌ها ۲۰ تیرماه جاری اعلام شده و خبرنگار به دنبال بررسی این موضوع در سه بخش «تاثیرات نمایش و تکثیر این فیلم بین مردم»، «علل تشدید خشونت خانگی» و نیز پدیده مهم «بی تفاوتی اجتماعی» با تعدادی از جامعه شناسان گفت: وگو کرده است.
برخی جامعه شناسانی که با خبرنگار ایرنا مصاحبه کردند این فیلم را ندیده بودند، اما پس از شنیدن شرح ماجرا گفتند این فیلم آن‌ها را به یاد جنایت میدان کاج تهران می‌اندازد؛ حادثه‌ای که فردی چاقو به دست قتل کرده بود، عربده می‌کشید و همه حتی پلیس نظاره می‌کردند؛ رویدادی که پخش فیلم آن سال ۱۳۸۹ بازتاب‌های بسیاری پیدا کرد.
درحالی از بروز پدیده‌ای با عنوان بی تفاوتی اجتماعی در مواقع بروز قتل یا مشاهده فرد مصدوم در جاده صحبت می‌کنیم که در همین جامعه وقتی برخی رویداد‌ها مثل زلزله و دیگر حوادث رخ می‌دهد باید مانع حضور مردم و دخالتشان در امور به منظور جلوگیری از اختلال در کار متولیان و متخصصان سر صحنه حادثه شویم.
درحالی از بروز پدیده‌ای با عنوان بی تفاوتی اجتماعی در مواقع بروز قتل یا مشاهده فرد مصدوم در جاده صحبت می‌کنیم که در همین جامعه وقتی برخی رویداد‌ها مثل زلزله و دیگر حوادث رخ می‌دهد باید مانع حضور مردم و دخالتشان در امور به منظور جلوگیری از اختلال در کار متولیان و متخصصان سر صحنه حادثه شویم.
این تناقض از ابعاد مختلف جامعه شناختی دارای اهمیت و کندوکاو علمی است و باید درکنار چرایی علل تشدید خشونت ها، کاهش آستانه تحمل افراد و نیز رواج پدیده بی تفاوتی اجتماعی مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد.
اما پیش از بررسی این مقوله‌ها ضرورت دارد به موضوع مهم تبعات تبلیغ چنین رفتار‌ها و خشونت‌هایی ازطریق پخش فیلم‌هایی که در گوشی‌های شهروندان دست به دست می‌چرخد پرداخت.
تبعات پخش فیلم را ببینیم
در چنین مواقعی مانند این نوع جنایت‌ها به طور معمول اصل رویداد و جنایت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و کمتر کسی به تبعات انتشار چنین فیلم‌هایی توجه می‌کند در صورتی که لازم است آگاهی لازم داده شود که انتشار این فیلم‌ها چقدر می‌تواند برای جامعه در ترویج خشونت برای کل جامعه و بویژه برای زنان و سرنوشت آن دسته از زنانی که در معرض خشونت قرار دارند مخرب باشد.
«کامل دلپسند» جامعه شناس معتقد است: اثرات اجتماعی این نوع فیلم‌ها که بین شهروندان پخش می‌شود بسیار مخرب‌تر از اصل رخداد است. وی اضافه کرد: پخش این نوع فیلم‌ها رواج خشونت می‌کند و گسترش این نوع آسیب را به شکل اپیدمی گونه به همراه دارد.
اما پیش از بررسی این مقوله‌ها ضرورت دارد به موضوع مهم تبعات تبلیغ چنین رفتار‌ها و خشونت‌هایی ازطریق پخش فیلم‌هایی که در گوشی‌های شهروندان دست به دست می‌چرخد پرداخت.
تبعات پخش فیلم را ببینیم
در چنین مواقعی مانند این نوع جنایت‌ها به طور معمول اصل رویداد و جنایت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و کمتر کسی به تبعات انتشار چنین فیلم‌هایی توجه می‌کند در صورتی که لازم است آگاهی لازم داده شود که انتشار این فیلم‌ها چقدر می‌تواند برای جامعه در ترویج خشونت برای کل جامعه و بویژه برای زنان و سرنوشت آن دسته از زنانی که در معرض خشونت قرار دارند مخرب باشد.
«کامل دلپسند» جامعه شناس معتقد است: اثرات اجتماعی این نوع فیلم‌ها که بین شهروندان پخش می‌شود بسیار مخرب‌تر از اصل رخداد است. وی اضافه کرد: پخش این نوع فیلم‌ها رواج خشونت می‌کند و گسترش این نوع آسیب را به شکل اپیدمی گونه به همراه دارد.
دلپسند با بیان اینکه گسترش این نوع فیلم‌ها اعتماد اجتماعی را سلب و سبب بروز ترس در جامعه می‌شود، ادامه داد: زنانی بویژه آنان که در معرض خشونت خانگی به هر شکل قرار دارند پس از مشاهده این فیلم‌ها ممکن است در تصورشان نسبت به مردان و مواجهه با این موضوعات تصمیم‌هایی مانند ترک خانه یا ... بگیرند.
انواع خشونت خانگی
موضوع خشونت خانگی تنها به ایران محدود نیست بلکه در همه کشور‌ها دغدغه متولیان محسوب می‌شود؛ حتی کشور‌های توسعه یافته همچنان درگیر این موضوع هستند. برخی کشور‌ها با تدوین مقررات و قوانین سفت و سخت توانسته اند بخشی از خشونت‌ها علیه زنان را کاهش دهند و برای کمک به توانمندسازی بانوان قدم‌هایی بردارند، در برخی کشور‌ها هم زور قوانین هم در مقابل روحیه مردسالارانه موجود جامعه تاب نیاورده است.
دلپسند پژوهشگر علوم اجتماعی با بیان اینکه خشونت خانگی انواع فیزیکی، کلامی، روانی و عاطفی، جنسی و اقتصادی دارد اظهارداشت: خشونت بویژه خشونت خانگی در همه کشور‌ها و طبقات اجتماعی آن‌ها مشاهده می‌شود.
آمار خشونت‌های خانگی
براساس تعریف انواع خشونت‌های خانگی مشخص است که بسیاری از مصداق‌های این تعریف، گزارش، ثبت یا رسانه‌ای نمی‌شود لذا در هیچ کجای دنیا نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه پیدا کرد. اما برخی موارد مثل کتک کاری همسر، قتل یا آزارجنسی ممکن است ثبت شود که آمار آن هم بسته به شرایط هر جامعه متفاوت خواهد بود.
انواع خشونت خانگی
موضوع خشونت خانگی تنها به ایران محدود نیست بلکه در همه کشور‌ها دغدغه متولیان محسوب می‌شود؛ حتی کشور‌های توسعه یافته همچنان درگیر این موضوع هستند. برخی کشور‌ها با تدوین مقررات و قوانین سفت و سخت توانسته اند بخشی از خشونت‌ها علیه زنان را کاهش دهند و برای کمک به توانمندسازی بانوان قدم‌هایی بردارند، در برخی کشور‌ها هم زور قوانین هم در مقابل روحیه مردسالارانه موجود جامعه تاب نیاورده است.
دلپسند پژوهشگر علوم اجتماعی با بیان اینکه خشونت خانگی انواع فیزیکی، کلامی، روانی و عاطفی، جنسی و اقتصادی دارد اظهارداشت: خشونت بویژه خشونت خانگی در همه کشور‌ها و طبقات اجتماعی آن‌ها مشاهده می‌شود.
آمار خشونت‌های خانگی
براساس تعریف انواع خشونت‌های خانگی مشخص است که بسیاری از مصداق‌های این تعریف، گزارش، ثبت یا رسانه‌ای نمی‌شود لذا در هیچ کجای دنیا نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه پیدا کرد. اما برخی موارد مثل کتک کاری همسر، قتل یا آزارجنسی ممکن است ثبت شود که آمار آن هم بسته به شرایط هر جامعه متفاوت خواهد بود.
به گفته دلپسند، براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی از هر دو زن که به قتل می‌رسند، یکی توسط شوهر رخ داده است. وی اظهارداشت: براساس آمار‌ها خشونت علیه زنان بیش از نیمی از خشونت‌های خانگی را در جهان شامل می‌شود که ریشه آن در جوامع مختلف متفاوت است.
گرچه آمار دقیقی نمی‌توان از تعداد خشونت‌های خانگی در کشور به دست آورد، زیرا بسیاری از آن‌ها ممکن است ثبت نشود، اما نگاهی کلی به وضعیت زندگی شهروندان در جامعه نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته خشونت‌ها بالا رفته و آستانه تحمل شهروندان پایین آمده است.
برپایه آمار‌ها بعد از کودک آزاری، همسرآزاری در رتبه دوم خشونت خانگی در کشور قرار دارد و شماره تلفن ۱۳۲ نیز برای اطلاع رسانی و کمک گرفتن در این زمینه تمهید شده است. رئیس اورژانس اجتماعی کشور اردیبهشت امسال در گفت: وگو با رسانه‌ها از رشد ۲۰ درصدی خشونت‌های خانگی در سال ۹۶ در کشور خبر و آمار داده بود که در یک شش ماهه سال گذشته (نیمی از سال) بیش از ۱۶ هزار مورد کودک آزاری و در ۹ ماهه همان سال حدود هزار و ۷۵۰ مورد همسرآزاری به ثبت رسیده است.
برپایه آمار‌ها بعد از کودک آزاری، همسرآزاری در رتبه دوم خشونت خانگی در کشور قرار دارد و شماره تلفن ۱۳۲ نیز برای اطلاع رسانی و کمک گرفتن در این زمینه تمهید شده است. رئیس اورژانس اجتماعی کشور اردیبهشت امسال در گفت: وگو با رسانه‌ها از رشد ۲۰ درصدی خشونت‌های خانگی در سال ۹۶ در کشور خبر و آمار داده بود که در یک شش ماهه سال گذشته (نیمی از سال) بیش از ۱۶ هزار مورد کودک آزاری و در ۹ ماهه همان سال حدود هزار و ۷۵۰ مورد همسرآزاری به ثبت رسیده است.
همچنین آمار‌ها حکایت از آن دارند که بخش قابل توجهی از قتل‌ها (حدود ۳۰ درصد) مربوط به قتل‌های خانوادگی است.
به گفته مسئولان بهزیستی از هر سه زن در استان تهران یک نفر در معرض انواع خشونت قرار می‌گیرد.
ریشه یابی علت خشونت
جامعه شناسان درباره علت‌های تشدید خشونت‌ها در جامعه تقریبا هم نظر هستند و مشکلات اقتصادی را عمدتا رتبه نخست، نبود ساختار‌های حمایتی، ضعف آموزش و دیگر عوامل را ازجمله این موارد اعلام می‌کنند.
بیشتر کارشناسان نقش وضعیت معیشت، چشم و هم چشمی یا رواج فاصله طبقاتی و تبعیض‌ها را عامل مهمتر و کمک کننده می‌دانند.
دلپسند پژوهشگر علوم اجتماعی در تشریح علت‌های ترویج خشونت در ایران معتقد است: در دوره‌ای قرار گرفته ایم که بشدت با فشار ساختار‌های اقتصادی و اجتماعی مواجهیم و بیکاری، گرانی و نبود نظام حمایت اجتماعی قوی زمینه ساز بروز انواع خشونت‌ها شده است.
به گفته مسئولان بهزیستی از هر سه زن در استان تهران یک نفر در معرض انواع خشونت قرار می‌گیرد.
ریشه یابی علت خشونت
جامعه شناسان درباره علت‌های تشدید خشونت‌ها در جامعه تقریبا هم نظر هستند و مشکلات اقتصادی را عمدتا رتبه نخست، نبود ساختار‌های حمایتی، ضعف آموزش و دیگر عوامل را ازجمله این موارد اعلام می‌کنند.
بیشتر کارشناسان نقش وضعیت معیشت، چشم و هم چشمی یا رواج فاصله طبقاتی و تبعیض‌ها را عامل مهمتر و کمک کننده می‌دانند.
دلپسند پژوهشگر علوم اجتماعی در تشریح علت‌های ترویج خشونت در ایران معتقد است: در دوره‌ای قرار گرفته ایم که بشدت با فشار ساختار‌های اقتصادی و اجتماعی مواجهیم و بیکاری، گرانی و نبود نظام حمایت اجتماعی قوی زمینه ساز بروز انواع خشونت‌ها شده است.
وی در ادامه پایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد را عامل دیگر تشدید خشونت‌ها معرفی و بیان کرد: بخش اعظم خشونت‌های خانگی به پایگاه اجتماعی و اقتصادی آن فرد بستگی دارد. به گفته این جامعه شناس، در خانواده‌هایی که پایگاه اقتصادی و اجتماعی پایین تری دارند، زنان آسیب پذیرتر هستند.
چرا خشونت علیه زنان
«احمد بخارایی» مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران معتقد است: صرفنظر از زمینه‌های فرهنگی مردسالاری موجود در جامعه، ساختار حقوقی، قضایی و انتظامی نیز به گونه‌ای است که مردان به خودشان اجازه می‌دهند با زور علیه زنان اقدام به خشونت کنند.
چرا خشونت علیه زنان
«احمد بخارایی» مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران معتقد است: صرفنظر از زمینه‌های فرهنگی مردسالاری موجود در جامعه، ساختار حقوقی، قضایی و انتظامی نیز به گونه‌ای است که مردان به خودشان اجازه می‌دهند با زور علیه زنان اقدام به خشونت کنند.
وی در گفت: وگو با خبرنگار شرایط اقتصادی و فقر را عامل مهم زمینه ساز خشونت می‌داند و معتقد است: ریشه اصلی بسیاری از مشاجره‌های خانوادگی شرایط اقتصادی است. بخارایی تشریح کرد: «فقر» یا «احساس فقیر بودن» انسان‌ها در مقابل افرادی که در رفاه بیشتری هستند سبب شکل گیری خشونت می‌شود.
به گفته وی، این احساس فقیر بودن و مقایسه افراد جامعه از این منظر در جوامعی شکل می‌گیرد که تبعیض وجود دارد و ملاک‌های ارتقا مبتنی بر «قدرت» و «تزویر» است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ادامه داد: در جوامع سرمایه داری زر و زور دو ملاک عمده برای ارتقا در بخش‌های مختلف زندگی بوده و در جامعه ما ملاک سوم (تزویر) هم شکل گرفته است و وقتی فردی خود را از ارتقا باز می‌بیند از درون، ناآرامی‌های او شروع می‌شود.
به گفته وی، این ناآرامی‌های شخصیتی در درون انسان‌ها در خانواده به شکلی بروز می‌کند و گاه به دعوا بین همسران و بروز خشونت نیز می‌انجامد. وی خشونت در سطح خرد جامعه را نتیجه وجود خشونت در سطح کلان می‌داند و آمار می‌دهد: قتل‌های خانوادگی در چندسال اخیر در کشور سیر صعودی داشته است.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور، سال ۹۶ تنها ۳۰۰ مورد گزارش رسانه‌ای درمورد قتل خانوادگی داشتیم؛ درحالی که بسیاری از موارد ممکن است رسانه‌ای نشود. بخارایی می‌گوید براساس آمار‌ها بیش از ۸۰ درصد مقتولان در قتل‌های خانوادگی را زنان تشکیل می‌دهند.
دلبسته دیگر پژوهشگر علوم اجتماعی نیز معتقد است که براساس فرهنگ شفاهی در ایران، به نوعی مردان خشونت علیه زنان را حق خود می‌دانند، زیرا زن را حق طبیعی خود تلقی می‌کنند؛ این مساله زمانی تشدید می‌شود که وابستگی اقتصادی زنان به مردان نیز وجود داشته باشد.
دلبسته دیگر پژوهشگر علوم اجتماعی نیز معتقد است که براساس فرهنگ شفاهی در ایران، به نوعی مردان خشونت علیه زنان را حق خود می‌دانند، زیرا زن را حق طبیعی خود تلقی می‌کنند؛ این مساله زمانی تشدید می‌شود که وابستگی اقتصادی زنان به مردان نیز وجود داشته باشد.
این جامعه شناس ضعف آموزش و کم شدن توانمندی اجتماعی همسران در حل مسائل خانوادگی و زناشویی را از علت‌های دیگر شکل گیری خشونت‌های خانگی معرفی می‌کند.
قوانین دربرابر مردقدرتی
«عزت الله سام آرام» که به عنوان پدر مددکاری اجتماعی ایران نیز شناخته می‌شود در گفت: وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است: روحیه مردسالاری، مردمحوری و مردقدرتی در همه کشور‌ها بویژه آمریکا نیز وجود دارد، البته در اروپای شمالی کمتر است و به واسطه تدوین قوانین، قدرتی به زنان برای استیفای حقوقشان داده اند که بتوانند از خودشان دفاع کنند.
قوانین دربرابر مردقدرتی
«عزت الله سام آرام» که به عنوان پدر مددکاری اجتماعی ایران نیز شناخته می‌شود در گفت: وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است: روحیه مردسالاری، مردمحوری و مردقدرتی در همه کشور‌ها بویژه آمریکا نیز وجود دارد، البته در اروپای شمالی کمتر است و به واسطه تدوین قوانین، قدرتی به زنان برای استیفای حقوقشان داده اند که بتوانند از خودشان دفاع کنند.
این جامعه شناس افزود:، اما این قوانین و قدرت در جامعه ما وجود ندارد؛ بسیاری از قوانین، روش‌ها و رویه‌های برخی قضات در دادگاهها، بیشتر طرف مردان و به نفع آنان است، گویی انگار زنان حقوق کمتری دارند.
وی تاکید کرد: البته در اسلام حقوق زن خیلی بالاست و هیچ دینی به این حد مثل دین اسلام به حقوق زنان توجه نداشته، اما در کشورمان بویژه در رویه‌هایی که در پیش گرفته شده زن همیشه مورد ظلم قرار می‌گیرد، گویی انگار مرجعی نیست که حق آنان را در ظلم خانگی از شوهر، فرزند و پدر رسیدگی و استیفا کند.
سام آرام ادامه داد: البته در کل سیستم قوه قضائیه همه اینطوری نیستند، اما بعضی قضات برای دفاع از زنانی که گاه مشاهده شده حتی در نتیجه خشونت فیزیکی دچار آسیب‌های آشکار در بدنشان شده اند، دستشان برای اقدام نمی‌رود و توصیه می‌کنند که زن برود بسازد و زندگی اش را حفظ کند.
رشد تعصب مردسالاری بین جوانان
پدر مددکاری اجتماعی ایران در ادامه به نکته مهم دیگری به نام روحیه مردسالاری و مردقدرتی اشاره می‌کند که مورد تاکید همه جامعه شناسان است؛ نکته‌ای که گرچه ریشه تاریخی دارد و به باور مرسوم، در گذشته قوی‌تر بوده، اما این جامعه شناس معتقد است که جوانان نسل کنونی ما بیشتر به این نوع نگاه گرایش پیدا کرده است.
وی تاکید دارد که «عشق لاتی قدیمی» که براساس آن تفکر، زن را می‌شود کتک زد و سرش را برید بین جوانان امروز زیاد شده است.
رشد تعصب مردسالاری بین جوانان
پدر مددکاری اجتماعی ایران در ادامه به نکته مهم دیگری به نام روحیه مردسالاری و مردقدرتی اشاره می‌کند که مورد تاکید همه جامعه شناسان است؛ نکته‌ای که گرچه ریشه تاریخی دارد و به باور مرسوم، در گذشته قوی‌تر بوده، اما این جامعه شناس معتقد است که جوانان نسل کنونی ما بیشتر به این نوع نگاه گرایش پیدا کرده است.
وی تاکید دارد که «عشق لاتی قدیمی» که براساس آن تفکر، زن را می‌شود کتک زد و سرش را برید بین جوانان امروز زیاد شده است.
این جامعه شناس در مواجهه با پرسش خبرنگار ایرنا درباره علت این نوع نگاه و افزایش این تعصب بین نسل جوان معتقد است که سریال‌های صداوسیما و نیز شبکه خانگی که لات بازی‌های قدیمی را به تصویر می‌کشند در این زمینه نقش دارد و جوانان از آن‌ها الگو می‌گیرند.
ملاک ازدواج و رشدسواد بانوان
سام آرام در ادامه به مقوله مهم دیگری اشاره می‌کند و آن هم ملاک‌های ازدواج است. وی با طرح این مساله که بیشتر جوانان ازدواج را همسرگزیدن نمی‌دانند بلکه آن را معادل نوعی برده داری و در اختیار گرفتن فردی دیگر تعبیر می‌کنند، گفت: همین نوع نگاه سبب بروز خشونت‌ها می‌شود.
ملاک ازدواج و رشدسواد بانوان
سام آرام در ادامه به مقوله مهم دیگری اشاره می‌کند و آن هم ملاک‌های ازدواج است. وی با طرح این مساله که بیشتر جوانان ازدواج را همسرگزیدن نمی‌دانند بلکه آن را معادل نوعی برده داری و در اختیار گرفتن فردی دیگر تعبیر می‌کنند، گفت: همین نوع نگاه سبب بروز خشونت‌ها می‌شود.
این جامعه شناس افزود:، چون در گذشته زنان چندان باسواد نبودند و حقوق خود را نمی‌شناختند، استیفای حقوق هم از طرف این قشر زیاد انجام نمی‌شد، اما در این زمانه که بانوان در نتیجه خواست خودشان، اکثر دانشگاه‌ها را اشغال کرده اند به حقوقشان نیز آشنا شده اند و در پی استیفای آن برآمده اند.
بی تفاوتی اجتماعی و مقررات
صرفنظر از علل رواج خشونت و راه‌های کاهش آن که خود چندین مقاله و کار علمی می‌طلبد، آنچه به بهانه انتشار کلیپ قتل زنی در اسلامشهر محور این گزارش شده، مقوله بی تفاوتی اجتماعی است که شهروندان خیلی راحت از کنار جسد رد می‌شوند و هیچکس حتی قصد تماس با ۱۱۰ یا ۱۱۵ برای نجات احتمالی فرد مضروب هم نمی‌کند.
بخارایی جامعه شناس و استاد دانشگاه پیام نور در ادامه گفت: وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: بی تفاوتی اجتماعی موضوعی مهم و جدی در حوزه جامعه شناسی به شمار می‌رود.
بی تفاوتی اجتماعی و مقررات
صرفنظر از علل رواج خشونت و راه‌های کاهش آن که خود چندین مقاله و کار علمی می‌طلبد، آنچه به بهانه انتشار کلیپ قتل زنی در اسلامشهر محور این گزارش شده، مقوله بی تفاوتی اجتماعی است که شهروندان خیلی راحت از کنار جسد رد می‌شوند و هیچکس حتی قصد تماس با ۱۱۰ یا ۱۱۵ برای نجات احتمالی فرد مضروب هم نمی‌کند.
بخارایی جامعه شناس و استاد دانشگاه پیام نور در ادامه گفت: وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: بی تفاوتی اجتماعی موضوعی مهم و جدی در حوزه جامعه شناسی به شمار می‌رود.
وی مصداق‌های این پدیده اجتماعی را به طور مثال گذر افراد از کنار جسد خون آلود یک فرد یا در حال جان دادن در حوادث عمدی یا حتی سوانح جاده‌ای تعریف و تاکید می‌کند: شهروندان آنقدر درگیر مسائل خودشان شده اند که این موضوع‌ها بویژه مسائل دیگران برایشان کم اهمیت جلوه می‌دهد.
بخارایی مقررات و قوانین موجود برای افرادی که در چنین مواقعی اقدام به کمک رسانی می‌کنند را از دیگر عوامل می‌داند و می‌گوید: فرد در این مواقع می‌پندارد اگر کاری انجام دهد گیر می‌افتد، یعنی احساس امنیت نمی‌کند که از حق فرد یا جان او دفاع کند.
عامل ضعف مقررات در صحبت تقریبا همه جامعه شناسان مطرح می‌شود، زیرا آن را بسیار تعیین کننده می‌دانند و معتقدند سبب از بین رفتن حس همدردی و همنوعی شده است.
گرچه تدوین مقررات برای ضابطه‌مند کردن نحوه کمک رسانی در این مواقع و آموزش به منظور کمک رسانی صحیح به منظور حفظ جان شهروندان ضرورت دارد، اما اینکه کاری کنیم مردم جرات مشارکت در کمک رسانی نداشته باشند هم قابل تامل است.
عامل ضعف مقررات در صحبت تقریبا همه جامعه شناسان مطرح می‌شود، زیرا آن را بسیار تعیین کننده می‌دانند و معتقدند سبب از بین رفتن حس همدردی و همنوعی شده است.
گرچه تدوین مقررات برای ضابطه‌مند کردن نحوه کمک رسانی در این مواقع و آموزش به منظور کمک رسانی صحیح به منظور حفظ جان شهروندان ضرورت دارد، اما اینکه کاری کنیم مردم جرات مشارکت در کمک رسانی نداشته باشند هم قابل تامل است.
بخارایی، احساس بی تفاوتی، ترس و ناامنی ناشی از هراقدام، احساس همدلی نکردن و جزیره‌ای عمل کردن را از جمله دیگر علت‌های این بی تفاوتی اجتماعی معرفی می‌کند.
وی توضیح داد: در جامعه‌ای که در سطح کلان مشکلات جدی و ساختاری وجود دارد در سطح خُرد هم آدم‌ها جزیره‌ای جزیره‌ای عمل می‌کنند و جامعه به شکل واقعی جامعه، معنای خود را از دست می‌دهد.
بخارایی با بیان اینکه جامعه تعریف دارد و عبارت از همبستگی اجتماعی است، اظهارداشت: ما اینک با جمعی آشفته و درهم مواجه ایم که آدم‌ها به صورت جزیره‌ای هرکس برای خودش و براساس منفعت خود کار می‌کند. وی هشدار می‌دهد که اگر در این زمینه به صورت دقیق و با نگاه کلان نگر علت یابی نکنیم وضعیت بدتر خواهد شد.
این جامعه شناس در پاسخ به پرسش خبرنگار که ضعف مهارت‌های زندگی چقدر در ترویج این پدیده اجتماعی موثر است گفت: در قرن کنونی انسان‌ها بسیاری از مهارت هایشان را از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌گیرند. وی ادامه داد: انسان وقتی به دنیا می‌آید نسبت به محیطش رابطه محبت آمیز دارد و این جامعه است که این رابطه و حس را می‌کشد و از بین می‌برد.
این جامعه شناس همچنین این پرسش را طرح کرد که «مگر شیوه غذا خوردن آموختنی است». بخارایی افزود: احساس همدردی به همنوع در ذات انسان وجود دارد، اما این جامعه و شرایط آن است که این حس را از بین می‌برد.
وی با تمرکز بر موضوع این گزارش مبنی بر نظاره انسان‌ها در صحنه قتل معتقد است: انسان نظاره گر که دارد صحنه قتل را می‌بیند، اما رد می‌شود، انسان پویا و فعال جامعه نیست بلکه مرده متحرک است که باید با نگاه کلان نگر مشکل را با زاویه دید جامعه شناختی دنبال کرد.
به من چه
دلبسته پژوهشگر علوم اجتماعی نیز در این زمینه می‌گوید: پدیده‌هایی مثل بی تفاوتی اجتماعی بیانگر توسعه نیافتگی اجتماعی آن جامعه است. به گفته این جامعه شناس، طبق تحقیقات انجام شده رابطه معنی داری بین بی تفاوتی اجتماعی و میزان اعتماد اجتماعی وجود دارد.
به من چه
دلبسته پژوهشگر علوم اجتماعی نیز در این زمینه می‌گوید: پدیده‌هایی مثل بی تفاوتی اجتماعی بیانگر توسعه نیافتگی اجتماعی آن جامعه است. به گفته این جامعه شناس، طبق تحقیقات انجام شده رابطه معنی داری بین بی تفاوتی اجتماعی و میزان اعتماد اجتماعی وجود دارد.
وی توضیح داد: درشرایطی که مشارکت انسان‌ها در چنین رویداد‌هایی هزینه دارد، زیرا فرد تصور می‌کند ممکن است چاقو بخورد، نظام قانونی حمایتی برای او وجود ندارد و این نظام حمایتی می‌پرسد چرا مشارکت کردی، لذا انسان‌ها نمی‌دانند باید چکار کنند و برخی کارشناسان از این وضعیت به عنوان بی هنجاری نیز یاد می‌کنند. دلبسته توسعه نیافتگی فرهنگی را یکی از عوامل مهم در این زمینه می‌داند و اعتقاد دارد: عبارتی که رایج شده مبنی بر اینکه افراد می‌گویند «به من چه» سبب مرگ اجتماع می‌شود.
این کارشناس علوم اجتماعی تاکید دارد که این وضعیت ناشی از «عقلانیت کنشی» در جامعه است که اثرات آن اسیب‌های اجتماعی را زیاد‌تر می‌کند. وی توضیح می‌دهد: در مواجهه با چنین رویداد‌هایی که جان یک انسان در خطر است همه سعی می‌کنند عقلانی و حسابگرانه برخورد کنند و رفتار براساس حس نوع دوستی و اصول زندگی جمعی از بین می‌رود.
توانمندی زنان
دلبسته پیشگیری را در حوزه آسیب‌های اجتماعی همواره بهترین راهکار می‌داند و معتقد است: وقتی یک آسیب مثل خشونت و قتل با چاقو بروز می‌کند، این حادثه یک دفعه‌ای رخ نداده بلکه ماقبل آن بسیار مهم است.
وی تاکید کرد: باید زنان آسیب پذیر را شناسایی، نظام‌های اجتماعی ما کامل باشد، درمان را در اولویت قرار دهیم و زنان را به صورت حرفه‌ای در برابر ساختار نابرابر قدرت توانمند‌تر کنیم.
توانمندی زنان
دلبسته پیشگیری را در حوزه آسیب‌های اجتماعی همواره بهترین راهکار می‌داند و معتقد است: وقتی یک آسیب مثل خشونت و قتل با چاقو بروز می‌کند، این حادثه یک دفعه‌ای رخ نداده بلکه ماقبل آن بسیار مهم است.
وی تاکید کرد: باید زنان آسیب پذیر را شناسایی، نظام‌های اجتماعی ما کامل باشد، درمان را در اولویت قرار دهیم و زنان را به صورت حرفه‌ای در برابر ساختار نابرابر قدرت توانمند‌تر کنیم.
این پژوهشگر علوم اجتماعی نوع نگاه به توانمندی زنان را بسیار مهم دانست و افزود: به طور مثال قبلا در شهرداری تهران ستادی به همین منظور راه افتاد که کارش فقط ارایه تسهیلات مالی بود درحالی که افزایش آگاهی، مشارکت جویی و ... نیز بسیار اهمیت دارد و توانمندسازی تعریف می‌شود.
وی با بیان اینکه جامعه مدنی ما باید تقویت شود، گفت: صداوسیما که آنقدر اعترافات تلویزیونی می‌گیرد سعی کند برنامه‌های آموزشی برای حل مشکلات زناشویی و ارایه آموزش‌ها نیز برنامه ریزی کند. این جامعه شناس آموزش را شرط توسعه خواند و گفت: نظام رسانه‌ای ما موظف است آموزش را سرلوحه قرار دهد و کاهش خشونت مستلزم همکاری گسترده همه نهاد‌های دولتی و غیر دولتی در همه بخش هاست.
تناقض بی تفاوتی و مزاحمت
سام آرام پدر مددکاری اجتماعی ایران نیز در این زمینه معتقد است: درحالی از بی تفاوتی اجتماعی در حوادثی مثل قتل همسر صحبت می‌کنیم که زمان بروز بحران‌هایی مانند زلزله از حضور بیش از حد مردم و مزاحمت هایشان در کار متخصصان و متولیان مواجه هستیم.
تناقض بی تفاوتی و مزاحمت
سام آرام پدر مددکاری اجتماعی ایران نیز در این زمینه معتقد است: درحالی از بی تفاوتی اجتماعی در حوادثی مثل قتل همسر صحبت می‌کنیم که زمان بروز بحران‌هایی مانند زلزله از حضور بیش از حد مردم و مزاحمت هایشان در کار متخصصان و متولیان مواجه هستیم.
وی افزود: وقتی تصادفی رخ می‌دهد خیلی‌ها توقف می‌کنند تا ببیند چه اتفاقی رخ داده، اما وقتی یک فردی روی جاده افتاده است، رانندگان به علت قوانین خاص ما جرات نمی‌کنند افراد را به بیمارستان برسانند.
وی غیر از بحث قوانین، زندگی شهری و آسیب‌های آن را از دیگر مشکلات معرفی می‌کند و معتقد است: مردم ما بویژه در شهر‌های بزرگ وقت ندارند و بدو بدو دنبال کارهایشان هستند که خود در ترویج بی تفاوتی اجتماعی تاثیر دارد.
غریبه دشمن است
این جامعه شناس تاکید کرد: کمک نکردن به همنوع و نظاره گر بودن درحوادث در جامعه‌ای که در طول تاریخ فرهنگ همنوع دوستی اش زبانزد بوده، جای تامل دارد.
وی افزود: البته فرهنگ کمک رسانی به همنوع در طول تاریخ زمان‌هایی بزرگ یا زمان‌هایی کوچک شده که اینک کوچک است و در این شرایط کمک رسانی افراد به جمع اعضای خانواده شان محدود می‌شود و غریبه را دشمن می‌پندارند.
وی غیر از بحث قوانین، زندگی شهری و آسیب‌های آن را از دیگر مشکلات معرفی می‌کند و معتقد است: مردم ما بویژه در شهر‌های بزرگ وقت ندارند و بدو بدو دنبال کارهایشان هستند که خود در ترویج بی تفاوتی اجتماعی تاثیر دارد.
غریبه دشمن است
این جامعه شناس تاکید کرد: کمک نکردن به همنوع و نظاره گر بودن درحوادث در جامعه‌ای که در طول تاریخ فرهنگ همنوع دوستی اش زبانزد بوده، جای تامل دارد.
وی افزود: البته فرهنگ کمک رسانی به همنوع در طول تاریخ زمان‌هایی بزرگ یا زمان‌هایی کوچک شده که اینک کوچک است و در این شرایط کمک رسانی افراد به جمع اعضای خانواده شان محدود می‌شود و غریبه را دشمن می‌پندارند.
این جامعه شناس در ادامه به نکته قابل تاملی اشاره می‌کند و می‌گوید: در تعریف باور‌های نسل جدید، کسی که در محدوده خانواده شما نباشد، دشمن است.
تاثیر بازار و پول پرستی
وی درباره علت‌های ترویج این روحیه و محدود شدن دایره کمک رسانی به خبرنگار ایرنا پاسخ می‌دهد: این مشکل را بازار به وجود آورده است، مثلا شما موضوع ارز و سکه را این روز‌ها و تلاش و حرص زدن برای بیشتر پول درآوردن را ببینید که فرد در این مسیر به هیچ چیزی توجه نمی‌کند جز کسب سود بیشتر.
تاثیر بازار و پول پرستی
وی درباره علت‌های ترویج این روحیه و محدود شدن دایره کمک رسانی به خبرنگار ایرنا پاسخ می‌دهد: این مشکل را بازار به وجود آورده است، مثلا شما موضوع ارز و سکه را این روز‌ها و تلاش و حرص زدن برای بیشتر پول درآوردن را ببینید که فرد در این مسیر به هیچ چیزی توجه نمی‌کند جز کسب سود بیشتر.
سام آرام اضافه کرد: در این شرایط همه دشمن همدیگر می‌شوند درحالی که قبلا اینطور نبوده است. به گفته وی، چنگ زدن به همدیگر، مسابقه در پولدار شدن و حق دیگران را راحت خوردن در جامعه درحال افزایش است پس در این شرایط کمک رسانی به دایره اعضای خانواده محدود می‌شود.
وی به موضوع دیگری درباره مدرنیته و ارتباط آن با این نوع آسیب‌های اجتماعی اشاره می‌کند و معتقد است که اگر نحوه استفاده از ابزار‌های مدرنیته را فرهنگ سازی نکنیم چنین تبعاتی شکل می‌گیرد. این جامعه شناس افزود: ما مدرن شده ایم، اما نحوه استفاده از آخرین ابزار‌های مدرنیته را نیاموخته ایم که سبب بروز ناهنجاری‌های فرهنگی مختلفی در جامعه می‌شود.
وی همچنین معتقد است: مردمی که در طول تاریخ کتابخوان بوده اند دیگر کتاب نمی‌خوانند، حتی دانشجویان ما هم دیگر کتاب نمی‌خوانند و در این شرایط توقع چه نتایجی باید داشته باشیم. سام آرام گفت: بعد از جنگ (هشت سال دفاع مقدس) یک سرمایه اجتماعی داشتیم که همه به هم کمک می‌کردند که پس از آن این فرهنگ از بین رفت.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه دانشگاهیان و مسئولان باید کار‌های علمی عمیق برای علت یابی و درمان انجام دهند اظهارداشت: صداوسیما خیلی ضربه فرهنگی به جامعه زده، کار‌های این نهاد سطحی شده و عمیق نیست؛ سایر رسانه‌ها هم باید برای ایفای کارکرد آموزش وارد عمل شوند.
باتوجه به وضع موجود آنچه اهمیت دارد اینکه راه‌های جلوگیری از کاهش آستانه تحمل، آموزش مهارت‌های زندگی به شهروندان از دوران کودکی بویژه راه‌های حل مساله و مدیریت هیجان ها، کمک به ازدواج مطمئن و این دست فعالیت‌های اجتماعی برای پیشگیری از چنین آسیب‌های اجتماعی ضروری به نظر می‌رسد که باید درکنار بهبود وضعیت اقتصادی جامعه به انجام برسد.
۰
