دیه؛ از نحوه محاسبه دیه در ماه های حرام تا تفاوت دیه و ارش
جبران خسارات بدنی با پرداخت دیه یا ارش است اما، نوع و میزان خسارت دیه در قانون مشخص است، ولی میزان خسارت ارش در قانون مشخص نیست. برای تعیین میزان میزان ارش قاضی دادگاه به نظریه کارشناسی پزشکی قانونی متمسک می‌شود؛ پزشکی قانونی معمولاً این خسارت را با درصدی از دیه عضو بیان می‌کند.
کد خبر :
۶۲۱۸۵
بازدید :
۲۹۷۷۱
تعریف دیه
دیه در لغت به معنای خون بها و به مالی گفته می‌شود که توسط مجرم، به شخصی که به واسطه ارتکاب جرم مصدوم شده یا در مواردی که قربانی، جان خود را از دست داده است، به ورثه متوفی باید پرداخته شود.
میزان دیه پرداختی، متفاوت و مشمول قواعد و مقررات خاصی است. حکم به پرداخت دیه مستلزم درخواست مجنی علیه یا اولیای دم و افرادی که دیه را به ارث می‌برند می‌باشد. شکایت کیفری در خصوص مطالبه دیه از طریق دادسرا صورت می‌گیرد و نیازی به تقدیم دادخواست ندارد.
به موجب ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی دیه اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایات غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر می‌شود.
تفاوت دیه و ارش
معمولا جبران خسارات بدنی با پرداخت دیه یا ارش است اما، نوع و میزان خسارت دیه در قانون مشخص است، ولی میزان خسارت ارش در قانون مشخص نیست.
به عنوان مثال در قانون جبران خسارت قطع شدن یک دست نصف یک دیه کامل است، ولی دیه پاره شدن یک تار عصبی دست در قانون اعلام نشده بنابراین در خصوص جبران این نوع خسارت قاضی دادگاه به نظریه کارشناسی پزشکی قانونی متمسک می‌شود؛ پزشکی قانونی معمولاً این خسارت را با درصدی از دیه عضو بیان می‌کند.
به موجب ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌کند.
به موجب ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی دیه اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایات غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر می‌شود.
تفاوت دیه و ارش
معمولا جبران خسارات بدنی با پرداخت دیه یا ارش است اما، نوع و میزان خسارت دیه در قانون مشخص است، ولی میزان خسارت ارش در قانون مشخص نیست.
به عنوان مثال در قانون جبران خسارت قطع شدن یک دست نصف یک دیه کامل است، ولی دیه پاره شدن یک تار عصبی دست در قانون اعلام نشده بنابراین در خصوص جبران این نوع خسارت قاضی دادگاه به نظریه کارشناسی پزشکی قانونی متمسک می‌شود؛ پزشکی قانونی معمولاً این خسارت را با درصدی از دیه عضو بیان می‌کند.
به موجب ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌کند.
بیشتر بخوانید: مجازات رانندگی در حالت مستی چیست؟
انواع دیه
۱- دیه قتل: معادل یک دیه کامل است که میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه براساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌گردد. میزان دیه کامل در ماه‌های غیر حرام در سال ۱۳۹۷ به میزان ۲۳۱ میلیون تومان و در ماه‌های حرام ۳۰۸ میلیون تومان می‌باشد.
۱- دیه قتل: معادل یک دیه کامل است که میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه براساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌گردد. میزان دیه کامل در ماه‌های غیر حرام در سال ۱۳۹۷ به میزان ۲۳۱ میلیون تومان و در ماه‌های حرام ۳۰۸ میلیون تومان می‌باشد.
۲- دیه اعضای بدن: در صورتی که از یک عضو تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد، از بین بردن آن دیه کامل دارد و در صورتی که از یک عضو دو عدد وجود باشد، از بین بردن یکی از آن‌ها نصف دیه کامل و از بین بردن هر دوی آن‌ها دیه کامل خواهد داشت.
۳- دیه منافع اعضاء: در صورتی که شخصی مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن فرد برخی از حواس خود را از دست بدهد، باید دیه منافع آن عضو را بپردازد. (به عبارت دیگر منفعتی که از برخی از اعضا حاصل می‌شود مثلاً منفعت شنیدن توسط گوش مختل شود، اما خود گوش آسیبی نبیند.) مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه منافع شامل مواردی همچون دیه عقل، دیه شنوایی، دیه بینایی، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است.
۴- دیه جراحات: در صورتی که شخص مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن جراحتی به وجود آید باید دیه جراحات وارده را بپردازد که به نسبت میزان جراحت وارد شده و بنا به تشخیص پزشکی قانونی مقدار آن مشخص خواهد شد. مانند خراش، کبودی، تورم و ... جراحت انواع مختلفی دارد و هر یک از این جراحات از یک خراشیدگی سطحی گرفته تا بریدگی‌های بسیار عمیق دیه متفاوتی دارند.
مهم‌ترین نکته در مورد دیه جراحات این است که طول زخم و تعداد بخیه در محاسبه دیه از اهمیت چندانی برخوردار نیست و ملاک و نحوه محاسبه دیه بر اساس عمق جراحت است؛ لذا هر چه جراحت عمیق‌تر و به استخوان نزدیک‌تر باشد درصد دیه بیشتری به آن تعلق می‌گیرد.
مهلت پرداخت دیه
بر اساس ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت به ترتیب زیر است مگر این که به نحو دیگری تراضی شده باشد.
الف- در جرایم عمد، دیه باید ظرف یک سال قمری پرداخت شود.
ب- در جرایم شبه عمد، دیه باید در طی حداکثر دو سال قمری پرداخت شود.
پ- درخطای محض دیه باید ظرف سه سال قمری پرداخت شود.
بر اساس ماده ۴۸۹ قانون مجازات اسلامی درجنایت خطای محض پرداخت کننده باید ظرف هر سال یک سوم دیه و در شبه عمدی ظرف هر سال نصف دیه را بپردازد.
به موجب ماده ۴۹۰ قانون مجازات اسلامی در صورتی که پرداخت کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به صورت اقساطی باشد معیار قیمت زمان پرداخت است مگر آن که بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.
مطابق ماده ۴۹۱ قانون مجازات اسلامی در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیای دم یا منجی‌علیه برگرفتن دیه توافق شود لکن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد دیه باید ظرف یک سال از حین تراضی پرداخت گردد.
بر اساس ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت به ترتیب زیر است مگر این که به نحو دیگری تراضی شده باشد.
الف- در جرایم عمد، دیه باید ظرف یک سال قمری پرداخت شود.
ب- در جرایم شبه عمد، دیه باید در طی حداکثر دو سال قمری پرداخت شود.
پ- درخطای محض دیه باید ظرف سه سال قمری پرداخت شود.
بر اساس ماده ۴۸۹ قانون مجازات اسلامی درجنایت خطای محض پرداخت کننده باید ظرف هر سال یک سوم دیه و در شبه عمدی ظرف هر سال نصف دیه را بپردازد.
به موجب ماده ۴۹۰ قانون مجازات اسلامی در صورتی که پرداخت کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به صورت اقساطی باشد معیار قیمت زمان پرداخت است مگر آن که بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.
مطابق ماده ۴۹۱ قانون مجازات اسلامی در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیای دم یا منجی‌علیه برگرفتن دیه توافق شود لکن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد دیه باید ظرف یک سال از حین تراضی پرداخت گردد.
تفاضل دیه چیست و چگونه محاسبه می‌شود
از جمله مباحث مرتبط با دیه، بحث «تفاضل» است که مربوط به زمانی است که قاتل مرد و مقتول زن باشد. چون دیه زن نصف دیه مرد است بنابراین اگر اولیای دم زن بخواهند قاتل را قصاص کنند، باید نصف دیه مرد را به خانواده‌اش بپردازند.
از جمله مباحث مرتبط با دیه، بحث «تفاضل» است که مربوط به زمانی است که قاتل مرد و مقتول زن باشد. چون دیه زن نصف دیه مرد است بنابراین اگر اولیای دم زن بخواهند قاتل را قصاص کنند، باید نصف دیه مرد را به خانواده‌اش بپردازند.
این موضوع در حالی است که اگر زنی مردی را به قتل برساند، قصاص می‌شود و اولیای مقتول، جز خون زن، مستحق چیز دیگری نیستند. به موجب ماده ۳۸۲ قانون مجازات اسلامی هرگاه زن مسلمانی عمدا کشته شود حق قصاص ثابت است لکن اگر قاتل مرد مسلمان باشد، ولی دم باید پیش از قصاص نصف دیه کامل را به او بپردازد و اگر قاتل مرد غیر مسلمان باشد بدون پرداخت چیزی قصاص می‌شود. در قصاص مرد غیر مسلمان به سبب زن غیر مسلمان پرداخت ما به التفاوت دیه لازم است.
موارد دیگری که اولیای دم باید برای قصاص قاتل دیه بپردازند:
۱- در صورتی که بعضی از اولیای دم نخواهند قصاص بکنند و بخواهند دیه بگیرند یا بعضی صغیر و بعضی دیگر کبیر باشند و، چون که قصاص یا مصالحه به مقدار دیه یا بیشتر حق همه اولیا دم است، در صورتی که بعضی از اولیای دم، تقاضای قصاص کنند باید سهم دیه اولیای دم دیگر را، بپردازند یا اگر اولیای دم که کبیر هستند تقاضای قصاص کنند باید سهم صغیر را از دیه حساب کرده و به حسابی که دادگستری به همین منظور افتتاح کرده واریز نمایند تا بعد از اینکه اولیای دم صغیر به سن قانونی رسیدند، اگر تقاضای دیه داشته باشند به آن‌ها پرداخت نمایند.
موارد دیگری که اولیای دم باید برای قصاص قاتل دیه بپردازند:
۱- در صورتی که بعضی از اولیای دم نخواهند قصاص بکنند و بخواهند دیه بگیرند یا بعضی صغیر و بعضی دیگر کبیر باشند و، چون که قصاص یا مصالحه به مقدار دیه یا بیشتر حق همه اولیا دم است، در صورتی که بعضی از اولیای دم، تقاضای قصاص کنند باید سهم دیه اولیای دم دیگر را، بپردازند یا اگر اولیای دم که کبیر هستند تقاضای قصاص کنند باید سهم صغیر را از دیه حساب کرده و به حسابی که دادگستری به همین منظور افتتاح کرده واریز نمایند تا بعد از اینکه اولیای دم صغیر به سن قانونی رسیدند، اگر تقاضای دیه داشته باشند به آن‌ها پرداخت نمایند.
پس این پول گرفتن از اولیای دم بخاطر رعایت حق دیگر اولیای دم یا، ولی دم صغیر است و در این قسم، دیه به اولیای دم قاتل پرداخت نمی‌شود و اصلا این دیه مقتول است نه دیه قاتل.
۲- در صورتی که مقتول یک نفر است، ولی قاتل بیش از یک نفر باشد که در این صورت اگر قاتلین دو نفر باشند و اولیای دم خواستار قصاص هر دو نفر باشند باید به اولیای دم هر کدام از قاتلین نصف دیه یک انسان را بپردازند تا عدالت برقرار شود، زیرا مقتول یک نفر بوده و الان که دو نفر قصاص می‌شوند باید دیه یک نفر اضافه پرداخت شود.
پرداخت تفاضل دیه فقط به قصاص در قتل‌های عمدی اختصاص دارد. همچنین بر اساس قانون بیمه شخص ثالث، در صورتی که حوادث رانندگی منجر به قتل غیرعمد شود، پرداخت دیه زن و مرد مساوی است و مبلغ آن توسط صندوق بیمه پرداخت می‌شود.
۲- در صورتی که مقتول یک نفر است، ولی قاتل بیش از یک نفر باشد که در این صورت اگر قاتلین دو نفر باشند و اولیای دم خواستار قصاص هر دو نفر باشند باید به اولیای دم هر کدام از قاتلین نصف دیه یک انسان را بپردازند تا عدالت برقرار شود، زیرا مقتول یک نفر بوده و الان که دو نفر قصاص می‌شوند باید دیه یک نفر اضافه پرداخت شود.
پرداخت تفاضل دیه فقط به قصاص در قتل‌های عمدی اختصاص دارد. همچنین بر اساس قانون بیمه شخص ثالث، در صورتی که حوادث رانندگی منجر به قتل غیرعمد شود، پرداخت دیه زن و مرد مساوی است و مبلغ آن توسط صندوق بیمه پرداخت می‌شود.
موارد پرداخت تفاضل دیه از بیت المال
به موجب ماده ۴۲۸ قانون مجازات اسلامی در مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را بر هم زند یا احساسات عمومی را جریحه‌دار کند و مصلحت در اجرای قصاص بوده، لکن خواهان قصاص تمکن از پرداخت فاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد با درخواست دادستان و تایید رییس قوه‌قضاییه مقدار مذکور از بیت‌المال پرداخت می‌شود. این تاکید قانونگذار به این معنا است که این مورد به نظم، امنیت و مصلحت عمومی جامعه گره می‌خورد.
تغلیظ دیه چیست و دیه در ماه حرام چه تفاوتی دارد
در خصوص افزایش دیه در ماه‌های حرام، که به تغلیظ دیه معروف است، سه مطلب مهم وجود دارد.
۱- این افزایش فقط در خصوص دیه قتل است و ارتباطی به دیه اعضا ندارد.
۲- در ماه‌های حرام، یک سوم مبلغ دیه کامل، به میزان دیه، افزوده می‌شود؛ یعنی دیه ماه حرام، دو برابر نیست.
۳- این افزایش دیه به شرطی اتفاق می‌افتد، که هم جنایت و هم فوت، در ماه حرام واقع شود.
در خصوص افزایش دیه در ماه‌های حرام، که به تغلیظ دیه معروف است، سه مطلب مهم وجود دارد.
۱- این افزایش فقط در خصوص دیه قتل است و ارتباطی به دیه اعضا ندارد.
۲- در ماه‌های حرام، یک سوم مبلغ دیه کامل، به میزان دیه، افزوده می‌شود؛ یعنی دیه ماه حرام، دو برابر نیست.
۳- این افزایش دیه به شرطی اتفاق می‌افتد، که هم جنایت و هم فوت، در ماه حرام واقع شود.
دیه در ماه‌های حرام چگونه محاسبه می‌گردد؟
به موجب ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در ماه‌های حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می‌گردد و سایر مکان‌ها و زمان‌های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.
در تبصره این ماده تصریح شده است که معیار شروع و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می‌رسد.
به موجب ماده ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.
ماده ۵۵۷ تصریح می‌کند تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.
پس اینکه گفته می‌شود در ماه‌های حرام میزان دیه دو برابر است یک باور غلط است که در بین مردم وجود دارد.
به موجب ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در ماه‌های حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می‌گردد و سایر مکان‌ها و زمان‌های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست.
در تبصره این ماده تصریح شده است که معیار شروع و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می‌رسد.
به موجب ماده ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.
ماده ۵۵۷ تصریح می‌کند تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.
پس اینکه گفته می‌شود در ماه‌های حرام میزان دیه دو برابر است یک باور غلط است که در بین مردم وجود دارد.
برابری زن و مرد در دیه سال ۹۷ بیمه شخص ثالث
همانطور که می‌دانید دیه زن و مرد در دین اسلام متفاوت است و دیه زن کمتر از دیه مرد است؛ اما نکته مهم این است که طبق قوانین جدید، و طبق دیه سال ۹۷، در تصادفات دیه زن و مرد برابر است؟! یعنی در صورتی که در اثر حوادث مربوط به خودرو شخص ثالث فوت کند یا دچار نقص عضو شود؛ چه زن باشد چه مرد، برای آن‌ها دیه یکسانی پرداخت می‌شود؛ بنابراین مطابق ماده ۱۰ قانون بیمه شخص ثالث ، دیه تصادف برای تمام افراد جامعه برابر است.
همانطور که می‌دانید دیه زن و مرد در دین اسلام متفاوت است و دیه زن کمتر از دیه مرد است؛ اما نکته مهم این است که طبق قوانین جدید، و طبق دیه سال ۹۷، در تصادفات دیه زن و مرد برابر است؟! یعنی در صورتی که در اثر حوادث مربوط به خودرو شخص ثالث فوت کند یا دچار نقص عضو شود؛ چه زن باشد چه مرد، برای آن‌ها دیه یکسانی پرداخت می‌شود؛ بنابراین مطابق ماده ۱۰ قانون بیمه شخص ثالث ، دیه تصادف برای تمام افراد جامعه برابر است.
«بیمه‌گر مکلف است در ایفای تعهدات مندرج در این قانون خسارت وارده به زیان‌دیدگان را بدون در نظر گرفتن جنسیت و دین تا سقف تعهدات بیمه نامه پرداخت کند. مراجع قضایی موظفند در انشای حکم پرداخت دیه، مبلغ مازاد بر دیه موضوع این ماده را به عنوان بیمه حوادث درج کنند.»
دریافت کنندگان دیه چه کسانی هستند؟
کسانی که دیه را دریافت می‌کنند بر سه قسمت هستند:
۱- مجنی علیه: خود مجنی علیه صاحب حق گرفتن دیه می‌باشد البته در جنایات مادون قتل.
۲- وراث: همان ورثه مقتول هستند البته با رعایت طبقات و ترتیب.
۳- بیت المال: کسانی که ورثه‌ای ندارند بنا به قاعده فقهی (الامام وارث من لا وارث له) دین آن‌ها به بیت المال پرداخت می‌گردد؛ بنابراین دیه او پایمال نمی‌شود.
در صورتی که کسی به قتل برسد همسر وی صاحب حق قصاص نمی‌شود در واقع همسر نمی‌تواند درخواست قصاص کند، اما اگر سایر اولیای دم تصمیم به دریافت دیه بگیرند دیه به همسر هم تعلق می‌گیرد.
کسانی که دیه را دریافت می‌کنند بر سه قسمت هستند:
۱- مجنی علیه: خود مجنی علیه صاحب حق گرفتن دیه می‌باشد البته در جنایات مادون قتل.
۲- وراث: همان ورثه مقتول هستند البته با رعایت طبقات و ترتیب.
۳- بیت المال: کسانی که ورثه‌ای ندارند بنا به قاعده فقهی (الامام وارث من لا وارث له) دین آن‌ها به بیت المال پرداخت می‌گردد؛ بنابراین دیه او پایمال نمی‌شود.
در صورتی که کسی به قتل برسد همسر وی صاحب حق قصاص نمی‌شود در واقع همسر نمی‌تواند درخواست قصاص کند، اما اگر سایر اولیای دم تصمیم به دریافت دیه بگیرند دیه به همسر هم تعلق می‌گیرد.
۰
