زادگاه HIV کدام شهر است؟

فرادید | زمان شیوع ویروس HIV و ایدز، بشر فکر می‌‎کرد که آن‌ها به یکباره و از هیچ پدید آمدند. دانشمندان مهندسی ژنتیک اما زمان و مکانِ ورود این ویروس به جوامع انسانی را شناسایی کرده‌اند. کالین باراس به دنبال پاسخ این سوال رفته است.

به گزارش فرادید به نقل از بی بی سی انگلیسی، پزشکان آمریکایی نخستین بار حدود 35 سال پیش با بیماری ایدز مواجه شدند و این بیماری در آن زمان به شدت مرموز به نظر می‌رسید. ایدز دستگاه ایمنی قدرتمندِ جوانان سالم و سرحال را می‌ربود و باعث ضعف و آسیب‌پذیری آن‌ها می‌شد. منشا این بیماری اما مشخص نبود.

امروزه اما ما از چگونگی و چرایی شیوع ویروس HIV (ویروسی که به بیماری ایدز منتهی می‌شود)، اطلاعات بسیار بیشتری در دست داریم. کارگران جنسی نیز سهوا در شیوع جهانی ایدز نقش اساسی داشته و این مسئله جای تعجب ندارد. تجارت، سقوط استعمار و اصلاحات سیاسی-اجتماعیِ قرن بیستم نیز البته به همان اندازه نقش داشته‌اند.


میمون‌ها مقصر بودند یا کپی‌ها؟
ویروس HIV در واقع از هیچ پدید نیامد. این ویروس احتمالا در ابتدا میمون‌ها و شامپانزه‌های مناطق مرکزی و غربی آفریقا را آلوده کرده است.

از همان‌جا بوده که این ویروس وارد جمعیت انسانی شده است. دلیلش نیز این بوده که مردم از گوشت حیوانات غیر اهلی تغذیه کرده‌اند. برای نمونه، برخی از افراد به نوعی از ویروس HIV مبتلا شده‌اند که به ویروس میمون مانگابی شباهت دارد. اما ویروس HIV ای که از میمون‌ها وارد جوامع انسانی شده‌اند، به یک مشکل جهانی بدل نشده است.

ما بیش از میمون‌ها، شبیه کَپی‌ها (apes) نظیر گوریل و شامپانزه‌ها هستیم. اما حتی زمانی که ویروس HIV از کپی‌ها وارد جوامع انسانی شد، لزوما به مشکل سلامتی شایعی بدل نشد.

ویروس HIV ای که به کپی‌ها تعلق دارد، 1-HIV نامیده می‌شود. یک نوع آن HIV-1 group O نامیده شده و اغلب موارد انسانیِ مشاهده شده از این ویروس، به غرب آفریقا محدود شده است.

در واقع، فقط یک نوع ویروس HIV پس از انتقال به انسان‌ها شیوع یافته است. این نوع که احتمالا از شامپانزه‌ها گرفته شده HIV-1 group M نامیده می‌شود. بیش از 90 درصد موارد HIV به گروه M تعلق دارد که این سوال را برای ما باز می‌کند: مگر HIV-1 group M چه چیز خاصی دارد؟

نتایج پژوهش انجام شده در سال 2014 اینطور می‌گوید: ممکن است که هیچ چیز خاصی در مورد گروه M وجود نداشته باشد.

برخلاف انتظار شما، این ویروس به اندازه‌ای که فکر می‌کنید واگیردار نیست. این ویروس در عوض به شدت «فرصت طلب» است. نونو فاریا، پژوهشگر دانشگاه آکسفورد، می‌گوید: «عوامل زیستی به جای عوامل فرگشتی، عامل شیوع سریع آن است.»

کدام شهر؟
فاریا و همکارانش با استفاده از ژنوم‌های به دست آمده از 800 فرد مبتلا به ایدز در آفریقای مرکزی، از خانواده ویروس‌های HIV یک شجره نامه تهیه کرده‌اند.

ژنوم‌ها با سرعتی نسبتا ثابت، جهش داشته‌اند. بنابراین از طریق مقایسه دو ژنوم و بررسی شباهت‌های آن‌ها می‌توان به اجداد مشابه آن‌ها رسید. این روش برای موارد گوناگونی کاربرد دارد. مثلا برای شناسایی اجداد مشترک انسان‌ها و شامپانزه‌ها از همین روش استفاده شد و مشخص شد که این دو دست کم هفت میلیون سال پیش با هم جد مشترک داشته‌اند.

فاریا می‌گوید: «ویروس‌های RNA مانند HIV تقریبا یک میلیون بار سریعتر از DNA انسان تکامل پیدا می‌کنند.» این جمله بدان معنا است که ساعت مولکولیِ ویروس HIV به سرعت به جلو حرکت می‌کند.

سرعت تکامل ویروس HIV آنقدر سریع است که از نظر فاریا و گروهش، تمام ژنوم‌های ویروس HIV از یک ویروس اصلی نشات گرفته که آن ویروس صد سال پیش اصلا وجود خارجی نداشته است. احتمالا شیوع گروه M ویروس HIV-1 از اوایل دهه 20 میلادی صورت گرفته است.

گروه فاریا یک گام جلوتر رفتند، چرا که می‌دانستند هر یک از نمونه‌های ویروس HIV در کدام نقطه از جهان گرفته شده است. آن‌ها ریشه‌ی شیوع را در یک شهر خاص ردیابی کردند: کینشاسا که امروزه پایتخت کشور جمهوری دموکراتیک کنگو است.


سوال جدیدی برای پژوهشگران مطرح شده بود و آن اینکه آن‌ها سوابق تاریخیِ شیوع ویروس HIV از کینشاسا به کل جهان را بررسی کنند.

توالی چند اتفاق آشکار به نظر می‌رسید.

از آفریقا به نقاط دیگر جهان
در دهه ۱۹۲۰ میلادی، کینشاسا (که آن موقع لئوپولدویل خوانده می‌شد) بخشی از کنگوی تحت حاکمیت بلژیک بود و به تازگی پایتخت شده بود. این شهر به سرعت به محلی برای جذب نیروی جوان برای رسیدن به آرزوهایشان بدل شد. کارگران جنسی هم به شهر هجوم آوردند. همین اتفاقات بود که موجب شیوع سریعِ ویروس HIV شد.

ویروس HIV اما در این شهر نماند. در دهه 20 میلادی، کینشاسا به یکی از نقاط ارتباطی مهم آفریقا بدل شده بود. صدها هزار نفر در هر سال از شبکه‌ی ریلی آن استفاده می‌کردند. در نهایت این ویروس در عرض تنها 20 سال به 1500 کیلومتر آن‌طرف‌تر منتقل شد.

همه‌ی اتفاقات به شکلی پیش رفت که جهان در دهه 60 میلادی منتظر انفجاری در آمار مبتلایان به ویروس HIV شد.


آغاز دهه 60 میلادی با خود تغییراتی را به همراه داشت.

کنگوی تحت حاکمیتِ بلژیک در این دهه استقلال خود را به دست آورد. این اتفاق باعث شد تا فرانسوی زبانان نقاط دیگر جهان، از جمله هائیتی، برای کار به آنجا هجوم ببرند. وقتی که جوانان هائیتی پس از چند سال اقامت در کنگو به کشورشان بازگشتند، به نوعی ویروس گروه M از شاخه HIV-1 مبتلا شدند که «زیر شاخه‌ی B» نامیده می‌شد. آن‌ها ویروس HIV را به بخش غربی اقیانوس اطلس منتقل کردند.

ویروس HIV در دهه 70 میلادی با وارد خاک ایالات متحده شد. در آن دهه، آزادی جنسی و گرایش‌های همجنسگرا ستیزی موجب شد تا تمرکز مردان همجنسگرا در کلان‌شهرهایی نظیر نیویورک و سان فرانسیسکو بیشتر شود. ویروس HIV بار دیگر از فرصت نهایت استفاده را برد و در سراسر ایالات متحده و اروپا پخش شد.

فاریا می‌گوید: «دلیل دیگری وجود ندارد که چرا زیرشاخه‌های دیگر در شرایط زیستی مشابه، مانند زیرشاخه B شیوع پیدا نکرده‌اند.»

ماجرای شیوع ویروس HIV البته به پایان نرسیده است.

برای نمونه، افزایش آمار مبتلایان به ویروس HIV در ایالت ایندیانای آمریکا در سال 2015 افزایش چشمگیری داشته که با تزریق مواد مخدر در ارتباط بوده است.

چنین به نظر می‌رسد که مطالعه‌ی بیماری‌زاهایی چون ویروس HIV و سوزاک از طریق منشور جامعه‌ی انسانی در جلوگیری از افزایش سریع بیماری‌های واگیردار، کارایی فراوانی داشته باشد.

منبع: BBC World
ترجمه: وبسایت فرادید
مترجم: سبحان شکری