از ژاپنی‌های مبتلا به هیکیکوموری چه می‌دانید؟

فرادید | ممکن است احساس کنیم در دنیایی که به لطف اینترنت به هم متصل شده دور ماندن از دیگران و انزوا گزیدن کار سختی است. بهر حال، هر روز جریان پیوسته‌ای از‌ای میل ها، پست ها، توئیت ها، لایک ها، نظرات و تصاویر ما را به صورت نامنقطع به زندگی مدرن وصل می‌کنند.

اما در همین دنیا، نیمی از جمعیت ژاپن در انزوایی از نوع مدرن به سر می‌برند.

در زبان ژاپنی به این پدیده هیکیکوموری hikikomori گفته می‌شود: که به معنی فراموش شدگانی است که تمام تماس‌های اجتماعی خود را کنار گذاشته و گاهی ممکن است سال‌ها از خانه خارج نشوند.

هیکیکوموری، پدیده ای است که نخستین بار در ژاپن شناسایی شد. تصور بر این بود که ژاپنی ها به دلایل فرهنگی که انتظارات بسیاری را از فرد طلب می کند، به این وضعیت دچار می شوند.

نتیجه یک نظرسنجی دولتی نشان می‌دهد که ۵۴۱ هزار (معادل ۱.۵۷ درصد از جمعیت) ژاپنی در این وضعیت به سر می‌برند، اما کارشناسان بر این باورند که تعداد آن‌ها بسیار بیشتر است. کارشناسان همچنین می‌گویند گاهی سال‌ها طول می‌کشد تا فردی که در این وضعیت به سر می‌برد تقاضای کمک کند.

ابتدا تصور می‌شد که این وضعیت فقط منحصر به ژاپن است. اما در سال‌های اخیر موارد مشابهی در سراسر جهان گزارش شده است.

نتیجه تحلیلی که در سال ۲۰۰۵ انجام شد نشان داد که ۳۳ هزار نفر (۰.۳ درصد از کل جمعیت) در کشور همسایه یعنی کره‌ی جنوبی هیچ نوع ارتباطی با دنیای خارج از خانه ندارند. نتیجه تحقیقی مشابه که در سال ۲۰۱۴ در هنگ کنگ انجام شد نیز نشان داد که ۱.۹ درصد از جمعیت این شهر در انزوا زندگی می‌کنند.

موارد مشابهی نیز در آمریکا، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه و جا‌های دیگر دنیا گزارش شده است.

آنچه مشخص است در سال‌های اخیر حجم نگرانی‌ها نسبت به انزوای اجتماعی جمعیت در سراسر جهان افزایش یافته است. هر چند هنوز معلوم نیست این نگرانی‌ها ریشه در افزایش تعداد منزویان اجتماعی دارد یا گسترش آگاهی نسبت به ابعاد این مسئله باعث افزایش این نگرانی‌ها شده است.

ایکو ناکامورا، 34 ساله، یک هیکیکوموری است. هیکوکوموری هم به فرد و هم به وضعیتی که او در آن قرار دارد اطلاق می شود. او 7 سال است که از خانه خارج نشده است.

سال گذشته، انگلستان نخستین وزیر تنهایی خود را منصوب کرد. شاید اگر بدانیم آمار‌های دفتر ملی آمار انگلستان نشان می‌دهد تقریبا ۱۰ درصد از جمعیت ۱۶ تا ۲۴ سال در این کشور «همیشه یا اغلب اوقات احساس تنهایی می‌کنند»، این انتصاب منطقی به نظر برسد.

موضوع بحث برانگیز، اما متداول در تحقیقات مربوط به هیکیکوموری نقش تکنولوژی مدرن در ایجاد انزواست. هنوز پیوند قطعی بین تکنولوژی و انزوای اجتماعی گزارش نشده است، اما عده‌ای می‌گویند نسل گمشده‌ی ژاپن -نسلی که بعد از جنگ جهانی اول رشد و نمو کرد-نمونه‌های نخستین انزوای اجتماعی بود و از آن پس بود که تعداد این افراد در ژاپن روز به روز افزایش یافت.

با این حال عده‌ای از کارشناسان هم می‌گویند، تکنولوژی مدرن در عین اینکه می‌تواند انزوای اجتماعی ایجاد کند، می‌تواند باعث خروج فرد از این وضعیت نا امید کننده نیز بشود.

اصطلاح هیکیکوموری که هم برای توصیف فرد و هم برای توصیف وضعیتی که او تجربه می‌کند، استفاده می‌شود، در سال ۱۹۹۸ توسط یک روان شناس ژاپنی به نام تاماکی سایتو ابداع شد.

او برای نخستین بار در کتابش با عنوان انزوای اجتماعی بی پایان بزرگسالان ، این اصطلاح را به کار برد. امروز این اصطلاح تمامی ابعاد انزوا شامل انزوای فیزیکی، دوری گزینی از اجتماع، و پریشانی روانی، که حداقل به مدت ۶ ماه ادامه یابد، را در بر می‌گیرد.

تاکاهیرو کاتو، استادیار دانشگاه کیوشو در فوکویاما، می‌گوید، این وضعیت در بدو امر یک وضعیت «خاص فرهنگی» تلقی می‌شد که فقط در ژاپن اتفاق می‌افتد. او می‌گوید دلایل زیادی وجود دارد که فکر کنیم ژاپنی‌ها آسیب پذیری بالاتری نسبت به سایر ملل دارند.

برخی معتقدند که تکنولوژی های جدید به خصوص اینترنت و شبکه های اجتماعی باعث وخیم تر شدن وضعیت انزوای اجتماعی (هیکیکوموری) می شود. در نقطه مقابل افرادی بر این باورند که از همین تکنولوژی ها می توان برای بهبود شرایط افراد درگیر استفاده کرد.

کاتو با اشاره به فرهنگ ریشه دار انزوا در ژاپن می‌گوید: «یک جمله معروف در فرهنگ ژاپنی است که می‌گوید:« میخ بیرون زده چکش می‌طلبد. شاید نیمی از این جمله محض شوخی گفته شود، اما ریشه در فرهنگ ژاپنی دارد. اصلا دلیل راه رفتن من با پشتی قوز کرده همین فرهنگ است. من قوز می‌کنم زیرا نمی‌خواهم متکبر به نظر برسم.»

او ادامه می‌دهد: «هنجار‌های اجتماعی غیرمنعطف، انتظارات بالای والدین از فرزندان و فرهنگ شرم و خجالت، ژاپن را بدل به سرزمینی حاصلخیز برای رشد احساساتی از قبیل: ناکافی بودن و عدم علاقه به خطرپذیری کرده است».

توموکو که ۲۹ سال دارد داستان شروع انزوای خود را این طور تعریف می‌کند: «سال ۲۰۱۵ از شغلم استعفا دادم. اما بعد از آن مصمم شدم که دوباره به بازار کار برگردم و هر روز برای پیدا کردن شغل به مراکز کاریابی مراجعه می‌کردم. حتی به یک گروه مذهبی پیوستم که هر روز در جلسات آن‌ها شرکت می‌کردم.

اما رهبر گروه در ملاء عام به من انگ بی عرضه بودن و عدم توانایی در پیدا کردن کار می‌زد. بعد از آنکه دیگر در این جلسات شرکت نکردم، رهبر گروه مدام به من تلفن می‌زند و حرف هایش را تکرار می‌کرد. از طرفی خانواده هم مدام به من فشار می‌آوردند. همه‌ی این فشار‌ها من را به جایی رساند که تصمیم گرفتم خودم را برای همیشه در خانه حبس کنم.»

او می‌گوید: «من در تمام اتفاقات خودم را مقصر می‌دانستم. نمی‌خواستم هیچ کس دیگری را ببینم. اصلا دلم نمی‌خواست از خانه بیرون بروم.»

در شهر فوکویاما مرکزی برای حمایت از افرادی که از انزوای اجتماعی رنج می‌برند تاسیس شده است. این مرکز اتاقی دارد به نام اتاق یوکا یوکا Yokayoka که به معنی اتاق «هیچ چیز را سخت نگیر» است. در این اتاق، افرادی که تجربه انزوای اجتماعی داشته اند، یک به یک داستان خود و فشار‌هایی را که تحمل کرده اند برای سایرین تعریف می‌کنند.

کاتو می‌گوید: «در فرهنگ ژاپنی باید و نباید‌های انعطاف ناپذیر و انتظارات بالایی از افراد وجود دارد. اما این روز‌ها برآورده کردن انتظارات جامعه ژاپنی کار سخت تری شده است.

کاتو توضیح می‌دهد: «رکود اقتصادی و جهانی شدن جمعیت ژاپن را که به صورت سنتی جمع گرا و سلسه مراتبی بودند با ارزش‌های جهان بینی غربی که بیشتر بر فردگرایی و رقابت تاکید می‌کند، مواجه ساخته و باعث شده که بین ارزش‌های ژاپنی و غربی تعارض ایجاد شود.

به طور مثال والدین بریتانیایی خیلی زود کودک را از اتاق خواب خود خارج می‌کنند و اگر او این کار را نکند به او تشر هم می‌زنند. اما والدین ژاپنی خود را قویا متعهد می‌دانند که از فرزند خود در هر شرایطی حمایت کنند و اغلب احساس شرم و خجالت مانع از آن می‌شود که از کسی کمک بگیرند.»

ریکی کوک، یک دو رگه ژاپنی-آمریکایی است که در انزوا زندگی می کند.

بهرحال، آمار‌ها حاکی از آن است که انزوای اجتماعی فقط در ژاپن رخ نمی‌دهد، برای همین تعدادی از کارشناسان، نسبت به فرهنگی بودن این پدیده تردید کرده اند.

کاتو و همکارانش در سال ۲۰۱۵ نمونه‌هایی از انزوای اجتماعی را در آمریکا، کره جنوبی و هند ثبت کردند که در همه موارد تمامی ابعاد انزوا، شامل انزوای فیزیکی، دوری گزینی اجتماعی، و پریشانی روانی مشاهده می‌شد.

الن تئو، استادیار دانشگاه روان کاوی دانشگاه علوم و سلامت اورگون در آمریکا، نویسنده ارشد مقاله‌ای است که با همکاری کاتو از ژاپن و یک تیم تحقیقاتی به نگارش درآمده است.

تئو می‌گوید اغلب با آمریکایی‌هایی برخورد می‌کند که پدیده‌ی هیکیکوموری برایشان آشناست و با افرادی که در وضعیت زندگی می‌کنند، همذات پنداری می‌کنند.

او تاکید می‌کند این وضعیت به هیچ عنوان منحصر به ژاپن نیست و موارد بسیاری از آن در اقصی نقاط جهان گزارش شده است.

روان شناس اسپانیایی، انجلس مالاگون-امور در جریان یک برنامه‌ی درمانی در بارسلونا با مواردی مشابه برخورد کرد. مالاگون-امور و همکارانش به صورت مکرر با بیمارانی برخورد می‌کردند که به مدت‌های طولانی از برقراری تماس با دنیای خارج از خانه خودداری کرده بودند.

مالاگون-امور با مشاهده این موارد به یاد پدیده هیکیکوموری در ادبیات ژاپن افتاد.

او می‌گوید ما بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ تعداد ۱۹۰ مورد با چنین شرایطی به کلینیک مراجعه کردند. مالاگون-امور می‌گوید این تعداد پیش از شروع برنامه‌ای بود که هم اکنون برای کمک به افراد در بارسلونا برگزار می‌شود و او مطمئن است که این تعداد فقط نوک قله‌ی یخی است که از آب بیرون است.

بسیاری از مطالعات نشان داده اند که هیکیکوموری می‌تواند با اختلالات رشد و روانی همراه شود و بنابراین با شدت و ضعف‌های متفاوتی ظهور می‌کند.

علل ایجاد کننده‌ی این وضعیت نیز متفاوت است و از استرس‌های شغلی گرفته تا مشکلات خانوادگی می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی شود.

تئو می‌گوید: «یکی از مواردی که پدیده هیکیکوموری را هیجان انگیز می‌کند، چند علتی بودن آن است.»

یکی از عللی که این روز‌ها در محافل علمی بر آن تاکید می‌شود، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های ویدیویی است.

این نتیجه گیری از آن جا حاصل شده که بسیاری از افرادی که در وضعیت هیکیکوموری به سر می‌بردند کسانی بودند که علاقه زیادی به اینترنت گردی و بازی‌های ویدیویی داشتند. بسیاری از مطالعات نقش تکنولوژی مدرن در ایجاد هیکیکوموری را بسیار بالا می‌دانند، اما هنوز به طور قطع رابطه استفاده از تکنولوژی و این وضعیت تایید نشده است.

در کره‌ی جنوبی به افرادی که بیش از سه ماه در وضعیت انزوا بمانند oiettolie گفته می‌شود. تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ بروی ۴۳ نفر که با این وضعیت شناسایی شده بودند، انجام شد نشان داد که از هر ۱۰ نفر ۱ نفر اعتیاد اینترنتی داشت و بیش از ۵۰ درصد ریسک بالای ابتلا به اعتیاد اینترنتی داشتند.

تائه یونگ چوی TaeYoung Choi روان کاو و محقق از دانشگاه دیگو Daegu که بخشی از این پروژه تحقیقاتی بود می‌گوید، فکر نمی‌کند تکنولوژی لزوما علت انزوای اجتماعی باشد، اما فکر می‌کند که تکنولوژی می‌تواند این وضعیت را وخیم‌تر و عمیق‌تر کند.

او می‌گوید: «برخی از افراد که هم اکنون به عنوان منزوی اجتماعی شناسایی شدند با استفاده از اینترنت این حالت خود را بدتر می‌کنند.»

تحقیقی که در سال ۲۰۱۸ توسط آمالاگون-امور در بارسلونا اسپانیا انجام شد نشان داد که ۳۰ درصد از افراد منزوی اعتیاد اینترنتی داشتند. اما آن‌ها همچنین دریافتند که اعتیاد اینترنتی در گروه‌های جوان تر-زیر ۲۵ سال-گزارش شده است.

آمالاگون-امور گفت: «در حال حاضر این رقم کوچکی به نظر می‌رسد، اما نگرانی‌ها از آینده است. این پیش بینی وجود دارد که با افزایش اعتیاد به اینترنت تعداد منزوی‌های اجتماعی جوان نیز افزایش یابد.»

کاتو می‌گوید یکی از عللی که بازی‌های ویدیویی باعث می‌شوند انزوای اجتماعی بدتر شود آن است که آن‌ها ماهیت بازی کردن را تغییر داده اند.

امروزه کودکان در محیطی بسته و کنترل شده بازی‌های مجازی می‌کنند و کمتر در دنیای واقعی بازی می‌کنند. از طرفی تکنولوژی‌های نوین ارتباطی که ناشی از ظهور تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی است باعث شده که افراد ارتباطات چهره به چهره کمتری را تجربه کنند.

کاتو می‌گوید: «جامعه‌ی امروزی خطرپذیری و ارتباط مستقیم کمی دارد. به راحتی می‌توان دکمه راه اندازی مجدد را فشار داد و به حالت اولیه بازگشت؛ بنابراین کسب تجربه از شکست کمتر رخ می‌دهد.»

او ادامه می‌دهد: «تجربه نکردن شکست در زندگی مانعی برای رشد کودکان است، زیرا قابلیت انعطاف آن‌ها را کاهش می‌دهد و مانع از آن می‌شود که مهارت‌های لازم برای داشتن یک رابطه‌ی بین فردی سالم را کسب کنند. درست مثل مواجه با میکروب که در حد نرمال برای توسعه‌ی سیستم ایمنی بدن ضروری است، شکست‌ها و خطرپذیری ها هم برای آنکه کودک رشد می‌کند و مستقل شود، ضروری است».

در اتاق «یوکا یوکا» یا همان اتاق «هیچ چیز را سخت نگیر»، بیماران از مزیت‌های محیط اینترنت و اینکه در این محیط آن‌ها احساس می‌کنند آزادانه‌تر می‌توانند صحبت کنند، حرف می‌زنند. آن‌ها می‌گویند در این محیط آن‌ها می‌توانند بدون دغدغه و با اختفای هویت اصلی خود با دیگران ارتباط برقرار کنند.

با این حال، هیناتا، ۳۲ ساله می‌گوید: «از ماهیت غیرواقعی و مصنوعی گفتگو‌های آنلاین نگران است و چون در این محیط همواره با افرادی دوست می‌شود که مانند خودش فکر می‌کنند، هرگز تضاد آراء را تجربه نمی‌کند».

ایچیکا، ۲۷ ساله هم می‌گوید دوست دارد این توانایی را پیدا کند که بدون نقاب و با هویت خودش در این محیط فعالیت کند.

چوی می‌گوید، تکنولوژی نمی‌تواند تنها عامل ایجاد وضعیت هیکیکوموری باشد. اما اینکه تکنولوژی سبب شده افراد بسیاری از فعالیت‌های روزمره مثل خرید، بازی و معاشرت اجتماعی را در این فضا انجام دهند، باعث شده که وضعیت انزوای اجتماعی وخیم‌تر شود.

او می‌گوید، افراد باید حتی در فضای اینترنت با استفاده از گفتگو‌های تصویری، رابطه چهره به چهره برقرار کنند. زیرا این نوع روابط در مقایسه با گفت و گوی متنی، تلفنی و‌ ایمیلی خطر افسردگی را کاهش می‌دهد.

تئو هم می‌گوید، نتیجه تحقیقات متعددی که در این زمینه انجام داده نشان می‌دهد ارتباطات چهره به چهره خطر افسردگی را تا حد بالایی کاهش می‌دهد.

او می‌گوید: اگر جوامع به این سمت حرکت کنند که تنها راه تعاملشان از طریق اینترنت صورت گیرد، بر اساس نتایج تحقیقات من و سایرین، با معضل بزرگی مواجه خواهیم شد.

تئو تاکید می‌کند که شبکه‌های اجتماعی و در کل تکنولوژی ماهیت شیطانی ندارند و نباید به کل آن‌ها را به دلیل مضراتشان کنار گذاشت. او می‌گوید، تکنولوژی همواره دو سویه مثبت و منفی دارد و مهم است که ما چگونه از آن استفاده می‌کنیم.

اما آنچه مشخص است، اینترنت می‌تواند پنجره‌ای به سوی زندگی در انزوا یا همان هیکیکوموری باز کند. نتیجه‌ی تحقیقات تئو و محققانی که در چین بر روی اپلیکیشن‌هایی مثل وی چت و وایبو کار کرده اند نشان می‌دهد که یک-پنجم افراد استفاده کننده از این اپلیکیشن‌ها درصدی از انزوای اجتماعی را نشان می‌دادند.

جالب آن است که نتیجه‌ی همین تحقیقات نشان می‌دهد برخی اپلیکیشن‌ها که فرد را وا دار می‌کند برای بازی به خارج از محیط خانه برود، باعث بهتر شدن وضعیت هیکیکوموری شده است.

تحقیقات کاتو که در سال ۲۰۱۶ انجام شد نشان داد که یک بیمار منزوی بعد از نصب اپلکیشن پوکمون گو، Pokemon Go بعد از مدت‌ها از خانه خارج شد.

کاتو معتقد است چنین ابزاری که باعث پل زدن بین دنیای مجازی و واقعی می‌شوند می‌توانند به بیماران هیکیکوری امکان دهند خانه‌ها را ترک کنند و حتی به مشاوران مراجعه کنند.

یک شرکت ژاپنی از مزیت‌های تکنولوژی برای مقابله با هیکیکوموری استفاده کرده است. او با ساخت یک ربات به افرادی که در این وضعیت قرار دارند امکان می‌دهد که از طریق روش‌های کنترل شده با جهان خارج ارتباط برقرار کنند.

با این حال بسیار از روان شناسان معتقدند که برای درمان بیمارانی که از هیکیکوموری رنج می‌برند نمی‌توان از تکنولوژی استفاده کرد یا گفتگو‌های انلاین را برای درمان آن‌ها تجویز کرد. آن‌ها به شدت توصیه می‌کنند که افرادی با این مشکلات حتما به مشاوران مراجعه کنند تا عوامل ایجاد کننده‌ی وضعیتشان شناسایی شود.

تئو، هشدار می‌دهد که این وضعیت در جهان رو به گسترش است و از هم اکنون لازم است از تجربه‌هایی که ژاپن طی این سال‌ها برای درمان و بهبود وضعیت این افراد به کار گرفته استفاده شود.

منبع: BBC
مترجم فرادید: عاطفه رضوان نیا