طبق قانون سه نوع گذرنامه در ایران وجود دارد:
گذرنامهای که به شهروندان هر کشور اعطا میشود. با استفاده از این گذرنامه میتوان برای مقاصد گردشگری، تحصیل و تجارت به خارج از کشور مسافرت کرد.
این نوع گذرنامه به دیپلماتها و مقامهای سطح بالای سیاسی اعطا میشود. گاهی اوقات سیاستهای صدور ویزا برای دارندگان این نوع از گذرنامه با افراد عادی متفاوت است.
افرادی که قصد خروج از کشور و دریافت گذرنامه را دارند باید توجه داشته باشند که همه افراد جامعه نمیتوانند گذرنامه دریافت کنند. برای مثال، گروههای زیر اجازه دریافت گذرنامه را ندارند:
البته باید به این نکته نیز توجه داشت که افرادی که توانستهاند با صدور اجازه توسط سازمان یا فردی گذرنامه بگیرند، اگر فرد یا سازمان از اجازهاش عدول (خودداری) کند، در این صورت وی نمیتواند از کشور خارج شود و تا زمان از بین رفتن مانع، گذرنامه وی ضبط میشود.
گذرنامهها اغلب برای هر فردی به صورت مجزا صادر میشوند، اما افراد زیر ۱۸ سال به عنوان همراه در گذرنامه یکی از اقوام (اقوامی که در قانون اجازه این کار را داشته باشند) ثبت میشوند. اعضای خانوادهای هم که بخواهند گذرنامهشان را با یکدیگر بگیرند، میتوانند چنین کاری را انجام دهند و در این صورت نام زن و اولاد کمتر از ۱۸ سال به عنوان همراه ثبت میشود.
نام نوزادانی هم که از بانوان ایرانی مقیم خارج در زمان توقف مادر در ایران متولد شوند، در گذرنامه مادر ثبت میشود و البته در این مورد نیازی هم به اجازه پدر وجود ندارد. همچنین زمانی که خارج از ایران، شوهر ایرانی در محل تولد نوزاد حاضر نباشد، باز هم نام نوزاد به عنوان همراه در گذرنامه مادر ثبت میشود.
گذرنامه نیز همانند بسیاری از مدارک شناسایی دارای مدت اعتبار است. در ایران براساس قانون، گذرنامههای جدید از تاریخ صدور ۵ سال اعتبار دارند که فقط برای پنج سال دیگر میتوان آنها را تمدید کرد. افرادی که گذرنامه دارند، میتوانند از آن برای سفر به کلیه کشورها استفاده کنند. اما ممکن است در مواردی دولت سفر به کشوری خاص را ممنوع یا محدود کند که در این صورت باید براساس قانون عمل شود و ممکن است امکان سفر به آن کشور وجود نداشته باشد.
افرادی که قصد دریافت گذرنامه را دارند باید همانند سایر امور، مراحل اداری را پشت سر بگذارند. البته دریافت گذرنامه چندان کار دشواری نیست و میتوانید با مراجعه به دفاتر پلیس+۱۰ یا همان خدمات الکترونیک انتظامی این کار را انجام دهید.
در ابتدا، باید با پرداخت مبلغ هزار تومان (۱۰,۰۰۰ ریال) فرم و شناسه گذرنامه را از دفتر پلیس+۱۰ دریافت کنید. بعد از انجام این کار باید دو فیش بانکی را به مبلغهای ۳۷,۵۰۰ ریال و ۷۵۰,۰۰۰ ریال به حساب شهرداری و نیروی انتظامی واریز کنید. واریز از طریق اینترنت، عابربانک و فیش واریزی بانک به هیچ عنوان قابل قبول نیست و فقط از طریق دستگاه کارتخوان (POS) مستقر در دفاتر انجام میشود.
البته هزینه درخواست صدور گذرنامه با احتساب هزینه پستی در دفاتر الکترونیک انتظامی مبلغ ۳۲۴,۰۰۰ ریال است که از طریق دستگاههای کارت خوان موجود در دفاتر دریافت میشود.
کلیه متقاضیان برای دریافت گذرنامه باید مدارک زیر را به همراه داشته باشند و البته باید توجه داشت که حضور فرد متقاضی گذرنامه (در همه ردههای سنی) در دفتر پلیس+ ۱۰ ضروری است:
نکته: همانطور که گفته شد آقایان باید کارت پایان خدمات یا معافیتشان به صورت هوشمند باشد و افرادی هم که درخواست کارت هوشمند کرده باشند بعد از گذشت ۲۴ ساعت از زمان ثبت درخواست، میتوانند با در دست داشتن برگ ثبت درخواست، به مراحل مربوط به گذرنامه اقدام کنند.
اجازه محضری همسر بانوان متاهل الزامی است و بندی جداگانه در فرم درخواست به همین منظور درج شده است. البته در خصوص بانوان مقیم خارج نیازی به اجازه محضری همسر وجود ندارد. بانوانی که همسرشان فوت شده باید اصل گواهی فوت یا اصل شناسنامه باطل شده را ارائه کنند و برای خانمهای مطلقه نیز ارائه اصل طلاقنامه اجباری است.
توجه داشته باشید افرادی که در خارج از کشور متولد شدهاند، باید مدرک نحوه ورودشان را نیز برای دریافت گذرنامه ارائه کنند. افرادی هم که میخواهند گذرنامهشان را که بیش از یک سال اعتبار دارد، ابطال کنند، دریافت نامه از اداره گذرنامه برایشان الزامی است.
باید توجه داشت که به طور معمول، زمان گرفتن یا تمدید گذرنامه حدود ۱ تا ۲ هفته است. اما اگر نیاز سریعتری به گذرنامه دارید، میتوانید از طریق دفاتر پلیس+۱۰ ثبت درخواست را انجام دهید و با در دست داشتن مدارک، به اداره کل گذرنامه استان مراجعه کنید.
گذرنامههای عادی در ایران ۵ سال اعتبار دارند که میتوان آنها را برای یک بار دیگر به مدت ۵ سال تمدید کرد. باید توجه داشت که برای تمدید گذرنامه نیز باید مدارک فوق را همراه داشته باشید.
افرادی که گذرنامهشان را گم کرده باشند، باید برای پیگیری مراتب قانونی به دفاتر پلیس+۱۰ مراجعه کنند. شهروندان تهرانی نیز برای اعلام فقدان گذرنامه باید به اداره گذرنامه واحد غرب تهران واقع در یافتآباد مراجعه کنند.
نکته: گذرنامهای که فاقد اعتبار باشد، در صورت گم شدن نیازی به اعلام فقدان ندارد.