گرفتگی بینی؛ از دلایل تا پیشگیری

احتقان یا گرفتگی بینی زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی و غشا‌های مخاطی در سینوس‌ها و مسیر‌های بینی متورم شده باشند. در شرایطی که احتقان خفیف اغلب به خودی خود برطرف می‌شود، طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی از جمله درمان‌های خانگی برای کمک به بهبود این شرایط وجود دارند.

هر فردی در هر سنی می‌تواند احتقان بینی را تجربه کند، اما این شرایط ممکن است در برخی افراد با تکرر بیشتری رخ دهد. به عنوان مثال، سینوزیت، شرایطی که به طور مکرر موجب احتقان بینی می‌شود، به طور معمول در کودکانی که کمتر از ۱۵ سال سن دارند و بزرگسالان در بازه سنی ۲۵ تا ۶۴ سال، به ویژه زنان بالغ، بیشتر رخ می‌دهد.

دلایل احتقان بینی
اصطلاح پزشکی برای التهاب سینوس‌ها و حفره‌های بینی رینوسینوزیت است و بسیاری از مسائلی که موجب احتقان می‌شوند این نام را یدک می‌کشند. آن‌ها عبارتند از:

رینوسینوزیت عفونی: ویروس‌های سرماخوردگی یا عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی موجب رینوسینوزیت ویروسی می‌شوند.

رینوسینوزیت آلرژیک: این التهاب به واسطه یک آلرژن (عامل آلرژی‌زا) یا محرک‌های محیطی شکل می‌گیرد.

رینوسینوزیت آلرژیک فصلی: این شرایط را که به نام آلرژی فصلی نیز شناخته می‌شود، زمانی که التهاب در واکنش به گرده گیاهان شکل گرفته باشد، تشخیص داده می‌شود. میزان گرده گیاهان در فصول بهار و پاییز بیشتر است.

رینوسینوزیت آلرژیک دائمی: این شرایط شامل آلرژن‌هایی مانند کپک، پوست حیوانات، و مایت‌های گرد و غبار می‌شود که در طول سال وجود دارند.

رینوسینوزیت غیر آلرژیک: این التهاب از محرک‌های هوایی، مانند دود، مواد شیمیایی و آلودگی سرچشمه می‌گیرد.

افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، ناشی از شرایطی مانند دیابت، اچ‌آی‌وی، یا شیمی درمانی به طور خاص ممکن است مستعد ابتلا به احتقان بینی ناشی از عفونت باشند. در موارد دیگر، احتقان بینی واکنشی به یک پاتوژن (عامل بیماری‌زا)، محرک یا آلرژن نیست. در عوض، موارد زیر ممکن است دلیل آن باشند:

موقعیت بدن: دراز کشیدن ممکن است پاکسازی مخاط را برای بدن دشوار کند، از این رو، افرادی که توانایی تحرک کمی دارند ممکن است هرچه بیشتر مستعد ابتلا به احتقان بینی باشند.

مشکلات ساختاری در سینوس ها: این‌ها ممکن است شامل مواردی مانند پولیپ ها، انحراف تیغه بینی، باریک شدن مسیر‌های هوایی و تومور‌ها باشند.

شرایط سلامت که انتقال مخاط را کاهش می‌دهند: برخی موارد شامل فیبروز کیستیک و اختلال کیسه صفرا به نام دیسکینزی صفراوی می‌شوند.

به طور خاص، افراد مبتلا به انحراف تیغه بینی احتقان بد و شدید را تجربه می‌کنند. تیغه بینی دیواره نازکی است که مسیر‌های هوایی چپ و راست بینی را از هم جدا می‌کند. انحراف به معنای آن است که تیغه بینی به یک سمت کج شده است که می‌تواند تنفس از طریق یک سوراخ بینی را دشوار سازد، حتی اگر یک آلرژی یا سرماخوردگی موجب احتقان نشده باشد.

احتقان بینی در کودکان
زمانی که والدین یا مراقبان کودک به احتقان بینی در یک کودک، به ویژه یک نوزاد، مشکوک شده اند، می‌توانند برای تشخیص بهتر در پی نشانه‌های زیر باشند:

- مشکل در تغذیه یا کاهش اشتها

- افزایش ایرادگیری یا بی قراری

- دشواری در تنفس یا خفگی در مخاط

- خواب منقطع یا دشواری در به خواب رفتن

آیا احتقان بینی طی دوران بارداری عادی است؟

التهاب بینی مرتبط با بارداری نسبتا شایع است و نام پزشکی برای آن رینیت بارداری است. این شرایط ممکن است از چاقی، افزایش وزن بیش از حد طی بارداری، افزایش سطوح هورمونی، یا ترکیبی از آن‌ها سرچشمه بگیرد.

احتقان بینی می‌تواند علائم آپنه خواب انسدادی طی بارداری را تشدید کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ نشان داد که آپنه خواب با پرفشاری خون، عارضه جدی پره‌اکلامپسی، و مشکلات رشد جنین مرتبط است.

به طور کلی، هر فردی که طی دوران بارداری احتقان بینی دائمی را تجربه می‌کند باید پزشک خود را از این شرایط مطلع سازد.

آیا احتقان بینی از علائم بیماری کووید-۱۹ است؟
بنابر آنالیز اخیر سازمان بهداشت جهانی، تنها ۵ درصد افراد مبتلا به عفونت کروناویروس جدید احتقان بینی را در نتیجه این شرایط تجربه می‌کنند. از علائم شایع‌تر کووید-۱۹ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تب

- سرفه خشک

- خستگی

- سرفه همراه با خارج شدن مخاط غلیظ از ریه‌ها

- از دست دادن حس چشایی یا بویایی

درمان احتقان بینی

انتخاب بهترین روش برای رفع احتقان تا حد زیادی به دلیل آن بستگی دارد. از جمله گزینه‌های موجود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- آنتی بیوتیک‌های خوراکی یا موضعی، اگر دلیل یک عفونت باکتریایی است

- اسپری‌های بینی حاوی کورتیکواستروئید

- دارو‌های رقیق کننده مخاط

- ایمنی درمانی

- عمل جراحی اصلاحی

درمان‌های خانگی احتقان بینی

برای رفع احتقان بینی در خانه می‌توانید موارد زیر را مد نظر قرار دهید:

- هیدارته نگه داشتن بدن

- دوش گرفتن با آب گرم

- استنشاق بخار از یک کاسه حاوی آب داغ در شرایطی که یک حوله روی سر را پوشش داده است

- بالاتر قرار دادن سر نسبت به دیگر قسمت‌های بدن هنگام خواب

- مصرف آنتی هیستامین‌ها یا ضد احتقان‌های بدون نسخه

- شستشوی مسیر‌های بینی

- مصرف دارو‌های مسکن بدون نسخه در صورت وجود فشار یا درد سینوس

- استفاده از کمپرس سرد روی بخش‌های دردناک صورت

- مصرف پروبیوتیک پروفیلاکتیک یا مواد غذایی سرشار از پروبیوتیک‌ها مانند ماست و کیمچی

- مصرف مکمل‌ها برای تقویت سیستم ایمنی مانند روی سولفات، اکیناسه، ویتامین C، یا عصاره گل شمعدانی

ذکر این نکته اهمیت دارد که استفاده بیش از حد از اسپری‌های بینی و ضد احتقان‌ها می‌تواند موجب احتقان بیشتر شود.

چه مدت طول می‌کشد؟
بیشتر افراد مبتلا به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا پس از یک یا دو هفته احساس بهتری خواهند داشت.

اگر احتقان بینی در نتیجه یک عفونت باکتریایی شکل گرفته باشد، پزشک ممکن است آنتی بیوتک‌ها را برای مصرف طی ۱۰ تا ۱۴ روز تجویز کند، اما احتقان ممکن است طی هفت روز بهبود یابد. با این وجود، کامل کردن دوره مصرف آنتی بیوتیک اهمیت دارد.

اگر یک آلرژی دلیل احتقان بینی باشد، تا زمانی که فرد در معرض آلرژن‌ها قرار دارد، این شرایط ممکن است ادامه داشته باشد.

اگر انحراف تیغه بینی دلیل احتقان بینی یا تشدید آن باشد، پزشک ممکن است عمل جراحی اصلاحی را توصیه کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احتقان بینی بیش از ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه داشته باشد یا پس از ۷ تا ۱۰ روز تشدید شود، ممکن است عفونت سینوس در پس این شرایط قرار داشته باشد. در این مورد، با پزشک مشورت کنید.

همچنین، اگر احتقان بینی با درمان‌های خانگی بهبود نیافته یا با موارد زیر همراه است مراجعه به پزشک بهترین گزینه است:

- تب بالا

- مخاط یا ترشحات غلیظ و تغییر رنگ داده

- دشواری در تنفس

پیشگیری

اقدامات زیر می‌توانند به کاهش واکنش فرد به آلرژن‌ها و خطر عفونت کمک کند:

- شستشوی دست‌ها به طور منظم با آب و صابون

- شستشوی ملافه‌های تخت خواب به طور منظم در آب گرم و مواد شوینده

- بسته نگه داشتن درب‌ها و پنجره‌ها طی فصول پر گرده و کپک، از جمله بهار و پاییز

- استفاده از پوشش‌های ضد مایت برای کالای خواب

- جارو برقی کشیدن به طور منظم

- پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار

حفظ وزن سالم طی دوران باردرای می‌تواند به کاهش خطر رینیت کمک کند.