تیروئیديت؛ از انواع تا درمان

تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید گفته می‌شود. تیروئید غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در گردن قرار دارد. این غده دو هورمون تیروئید شامل تیروکسین (T۴) و تری یدوتیرونین (T۳) را تولید می‌کند. عملکرد این هورمون‌ها تنظیم سوخت و ساز و دمای بدن است.

با توجه به این که چه چیزی موجب التهاب در غده تیروئید شده است، مانند یک عفونت یا فرآیندی خودایمنی، انواع مختلفی از تیروئیدیت وجود دارند.

علائم تیروئیدیت چه آن‌هایی که با کم‌کاری تیروئید و چه آن‌هایی که با پرکاری تیروئید مرتبط هستند، به طور معمول در چند مرحله شکل می‌گیرند. یک معاینه بالینی در کنار آزمایش‌های خون و تصویربرداری برای تشخیص تیروئیدیت نیاز هستند. درمان بر اساس نوع تیروئیدیت و علائمی که بیمار تجربه می‌کند، انتخاب خواهد شد.

انواع تیروئیدیت را می‌توان بر اساس سبب شناسی زمینه‌ای (دلیل یا منشا) آن‌ها دسته بندی کرد.
تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو که به نام بیماری هاشیموتو نیز شناخته می‌شود، به واسطه حمله سیستم ایمنی بدن فرد به غده تیروئید و در نهایت تخریب آن رخ می‌دهد. این بیماری خودایمنی مادام العمر موجب کم‌کاری دائمی تیروئید می‌شود.

تیروئیدیت هاشیموتو بین زنان، به ویژه آن‌هایی که در بازه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال قرار دارند و در افرادی مبتلا به بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند دیابت نوع ۱ یا آرتریت روماتوئید شایع‌تر است.

تیروئیدیت تحت حاد
باور بر این است که تیروئیدیت تحت حاد به واسطه یک عفونت ویروسی شکل می‌گیرد. این شرایط در دو مرحله رخ می‌دهد که شامل یک مرحله پرکاری تیروئید و یک مرحله کم‌کاری تیروئید و به دنبال آن بهبودی است. مرحله پرکاری تیروئید موجب افزایش حساسیت به لمس غده تیروئید و بزرگ شدن غیرعادی آن (گواتر) می‌شود.

همانند تیروئیدیت هاشیموتو، این نوع از التهاب غده تیروئید بین زنان، به ویژه آن‌هایی که در بازه ۳۰ تا ۵۰ سال قرار دارند، شایع‌تر است.

تیروئیدیت پس از زایمان
تیروئیدیت پس از زایمان زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید پس از تولد نوزاد و سقط جنین عمدی یا غیر عمدی ملتهب می‌شود. این شرایط موجب پرکاری تیروئید، کم کاری تیروئید یا هر دو (یک مرحله به دنبال مرحله دیگر) به صورت موقتی می‌شود.

تیروئیدیت پس از زایمان به طور معمول بین زنان مبتلا به بیماری‌های خودایمنی دیگر شایع‌تر است. برخی زنان که تیروئیدیت پس از زایمان را تجربه می‌کنند با کم‌کاری تیورئید دائمی مواجه می‌شوند.

تیروئیدیت خاموش (بدون درد)
تیروئیدیت خاموش که به نام تیروئیدیت بدون درد نیز شناخته می‌شود موجب پرکاری خفیف و کوتاه مدت تیروئید می‌شود که گاهی اوقات با یک مرحله کم‌کاری تیروئید و سپس بهبودی دنبال می‌شود. در این نوع از تیروئیدیت، غده تیروئید اندازه عادی خود را حفظ کرده یا اندکی بزرگ می‌شود، اما بیمار هیچ دردی را در گردن خود احساس نمی‌کند.

این شرایط اغلب به واسطه یک مساله خودایمنی شکل می‌گیرد به این معنی که حمله سیستم ایمنی بدن مقصر بروز التهاب است.

تیروئیدیت ناشی از دارو
برخی دارو‌ها می‌توانند موجب التهاب در غده تیروئید (بیشتر تیروئیدیت بدون درد) با اثرات متغیر بر عملکرد تیروئید شوند.

از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اینترفرون آلفا: این دارو برای درمان برخی انواع سرطان مانند ملانومای بدخیم، و برخی عفونت‌های ویروسی مانند هیپاتیت C استفاده می‌شود.

آمیودارون: این دارو برای درمان بیماران مبتلا به انواع مختلف آریتمی قلب استفاده می‌شود.

لیتیوم: این دارو برای درمان اختلال دوقطبی و گاهی اوقات افسردگی تک قطبی استفاده می‌شود.

مهارکننده‌های تیروزین کیناز: این دارو‌های هدفمند برای درمان انواع مختلف سرطان مانند کارسینوم سلول کلیوی و سرطان مدولاری تیروئید استفاده می‌شوند.

دارو‌های مهارکننده وارسی ایمنی: این دارو‌ها مانند Yervoy (Ipilimumab) و Tecentriq (Atezolizumab) واکنش سیستم ایمنی در برابر سلول‌های سرطانی را تقویت می‌کنند.

تیروئیدیت در اثر تابش اشعه
تیروئیدیت در اثر تابش اشعه ممکن است طی روز‌هایی که بیمار رادیو ید درمانی برای بیماری گریوز (یک بیماری خودایمنی که موجب پرکاری تیروئید می‌شود) را دنبال می‌کند، رخ دهد. این نوع از تیروئیدیت ممکن است موجب ناراحتی خفیف در گردن و گاهی اوقات بدتر شدن موقتی علائم پرکاری تیروئید شود.

تیروئیدیت عفونی حاد
تیروئیدیت عفونی حاد زمانی رخ می‌دهد که هر باکتری مانند استافیلوکوک یا استرپتوکوک غده تیروئید را آلوده می‌کند. به طور کلی، این یک نوع نادر از تیروئیدیت است و بیشتر بین کودکان شایع است. عفونت ممکن است در نتیجه یک عفونت جریان خون، عفونت گردن یا پس از انجام آسپیراسیون با سوزن نازک (FNA) از یک گره تیروئید رخ دهد.

بیمار ظهور ناگهانی گردن درد در یک سمت، تب، لرز، و گرما، قرمزی و حساسیت به لمس در گردن را تجربه می‌کند. بلع نیز دردناک است. عملکرد تیروئید به طور معول عادی است، اگرچه پرکاری یا کم‌کاری تیروئید ممکن است رخ دهد.

تیروئیدیت عفونی مزمن
تیروئیدیت عفونی مزمن به طور معمول توسط یک قارچ ایجاد شده و احتمال وقوع آن در بیمارانی با سیستم ایمنی ضعیف بیشتر است. حساسیت به لمس غده تیروئید در این مورد نسبت به تیروئیدیت عفونی حاد کمتر است و در هر دو سمت گردن رخ می‌دهد. برخی بیماران مبتلا به این نوع از تیروئیدیت با کم‌کاری تیروئید مواجه می‌شوند.

علائم تیروئیدیت
علائم تیروئیدیت به این که سلول‌های تیروئید به واسطه التهاب زمینه‌ای با چه سرعتی آسیب دیده و تخریب شده اند، بستگی دارد. اگر سلول‌های تیروئید به آرامی از بین بروند، مانند تیروئیدیت هاشیموتو، سطوح هورمون تیروئید با گذشت زمان به تدریج کاهش می‌یابد. این به علائم کم‌کاری تیروئید مانند موارد زیر منجر می‌شود:

- خستگی
- افزایش وزن خفیف
- خشکی پوست
- کاهش تعریق
- یبوست
- عدم تحمل سرما

اگر تیروئیدیت موجب نابودی سریع سلول‌های تیروئید شود، هورمون‌های تیروئید به سرعت از غده تیروئید خارج شده و وارد جریان خون بیمار می‌شوند. این روند به نام تیروتوکسیکوز شناخته می‌شود و موجب علائم پرکاری تیروئید مانند موارد زیر می‌شود:

- افزایش تعریق
- عدم تحمل گرما
- اضطراب
- بی خوابی
- کاهش وزن حتی زمانی که میزان غذای مصرفی تغییری نکرده است
- ضربان سریع قلب
- دفع مدفوع مکرر
- خستگی و ضعف

تشخیص
تشخیص تیروئیدیت از طریق معاینه بالینی، آزمایش‌های خون و برخی آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌شود.

معاینه بالینی
افزون بر بررسی دقیق علائم بیمار، پزشک سابقه پزشکی وی مانند تجربه بارداری، عفونت ویروسی، یا سابقه بیماری خودایمنی را بررسی می‌کند. بررسی دارو‌هایی که فرد مصرف می‌کند و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری تیروئید و معاینه دقیق غده تیروئید نیز انجام خواهد شد.

آزمایش‌های خون
آزمایش‌های عملکرد تیروئید که شامل اندازه گیری هورمون محرک تیروئید (TSH)، تیروکسین (T۴) و تری‌یدوتیرونین (T۳) می‌شوند، تجویز خواهد شد. ممکن است بررسی پادتن‌های تیروئید برای تشخیص بیماری هاشیموتو تجویز شود. در صورت مشکوک بودن پزشک به تیروئیدیت تحت حاد، بررسی سرعت رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) تجویز خواهد شد.

تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری - آزمایش جذب ید رادیواکتیو (RAIU) و سونوگرافی تیروئید - ممکن است برای تایید تشخیص برخی انواع تیروئیدیت و رد احتمالات دیگر مانند بیماری گریوز انجام شوند.

درمان
درمان تیروئیدیت به نوع آن و علائم موجود بستگی دارد.
برخی از دارو‌های رایج شامل موارد زیر می‌شوند:
مسدودکننده‌های بتا: یک داروی مسدود کننده بتا می‌تواند به تسکین علائم پرکاری تیروئید، مانند ضربان سریع قلب یا اضطراب کمک کند.

دارو‌های ضد التهاب: دارو‌های ضد التهاب غیر استروئیدی و به ندرت یک کورتیکواستروئید (به عنوان مثال پردنیزون) می‌تواند برای تسکین درد و تورم مرتبط با تیروئیدیت تجویز شود.

جایگزینی هورمون تیروئید: لووتیروکسین، شکل مصنوعی از T۴، برای درمان کم‌کاری تیروئید سمپتوماتیک ناشی از تیروئیدیت‌های تحت حاد، بدون درد، و پس از زایمان استفاده می‌شود. از آنجایی که مرحله کم‌کاری تیروئید به طور معمول موقتی است، در این شرایط، درمان به طور معمول برای حدود شش تا ۱۲ ماه انجام می‌شود. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری مزمن است، از این رو، نیازمند درمان مادام العمر با لووتیروکسین است.

دارو‌های ضد تیروئید: این دارو‌ها به طور کلی در مرحله پرکاری تیروئید تیروئیدیت استفاده نمی‌شوند - یک مورد استثنا در درمان برخی موارد تیروئیدیت ناشی از آمیودارون است.