حسگرهای زنده برای زلزله

تشخیص «آستانه زلزله» به کمک حسگرهای زنده، می‌تواند تلفات این رخداد طبیعی را کاهش دهد. تجربه‌های ثبت‌شده از ۳۶ زمین‌لرزه در کشورهای مختلف نشان می‌دهد دسته‌ای از حیوانات به‌خصوص «حیوانات خانگی»، دقایقی قبل از زلزله،‌ به‌واسطه قابلیت دریافت امواج صوتی و مغناطیسی ناشی از فعل و انفعالات درون زمین، دچار «رفتارهای غیرطبیعی» می‌شوند. این تغییر رفتار در نقش «پیش‌نشانگر زلزله» باعث پیش‌آگاهی عمومی می‌شود. محققان هنوز به دانش پیش‌بینی زلزله دست نیافته‌اند؛ اما پروژه‌های متعددی برای استفاده از ظرفیت حیوانات مطرح است.

توانایی حیوانات در پیش‌بینی زلزله از گذشته دور تا کنون مورد توجه انسان بوده است. این قدرت فرابشری، که در افسانه‌های کهن بازتاب یافته، امروز با بررسی‌های علمی نیز تایید شده است. امروزه بسیاری از شهروندان کلان‌شهرها از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند، اما از قدرت پیش‌بینی زلزله در این همراهان خود غافلند.

بحث پیش‌بینی زلزله در غرب تنها از دهه ۱۹۶۰ میلادی از منظر علمی مورد توجه قرار گرفت. حتی از آن زمان نیز عمده فعالیت‌ها در جهت پیش‌بینی زلزله بر بهره‌گیری از ابزار علمی متمرکز بوده است. مشاهده رفتار غریب حیوانات در زمان وقوع زلزله و پیش از آن سابقه‌ای طولانی در اغلب تمدن‌های بشری دارد، اما این مشاهدات عمدتا توسط دانشمندان نادیده گرفته شده است و بخشی از فرهنگ بومی غیرعلمی قلمداد می‌شود.

زمانی که چین در سال ۱۹۷۵ زمین‌ لرزه‌ای را با تکیه بر همین مشاهدات پیش‌بینی کرد، تب پیش‌بینی زلزله با توجه به تغییرات رفتار حیوانات در جهان غرب بالا گرفت. مطالعه پیش‌آگاهی حیوانات از زلزله، با دشواری‌های چندی روبه‌رو است که عدم امکان سنجش علمی در صدر این دشواری‌ها است. افسانه‌ها و باورهای خرافی چنان با مشاهدات دقیق علمی آمیخته شده بود که تا دهه ۱۹۸۰ میلادی هر دانشمندی که به مطالعه پیش‌آگاهی حیوانات از زمین‌لرزه روی می‌آورد نه‌تنها اعتبار علمی خود را به خطر می‌انداخت، بلکه شانس دریافت بودجه‌های تحقیقاتی را نیز به کل از دست می‌داد.

اما اندک اطلاعات موجود سبب شد دولت چین زلزله ۳/ ۷ ریشتری «های‌چنگ» را به درستی پیش‌بینی کند و با تخلیه به موقع شهر، جان هزاران نفر را نجات دهد. دانشمندان زلزله‌شناس آمریکایی، در بازدید از این مناطق، با مشاهده روش مورد استفاده چینی‌ها تحت تاثیر قرار گرفتند. البته محققان چینی اذعان داشتند که درصد خطای این روش بالاست و چندین نمونه از تخلیه بی‌مورد شهر نیز بر اثر پیش‌بینی‌های نادرست ثبت شده است.

در سال ۱۹۸۸ نظریه‌ای که عنوان می‌کرد آمار گم شدن حیوانات خانگی در هفته منتهی به وقوع زمین‌ لرزه افزایش می‌یابد، رد شد. جمع‌آوری داده‌ها در این زمینه، معمولا از طریق مصاحبه با افرادی صورت می‌گیرد که در زمان نزدیک به زلزله رفتار نامعمولی در حیوانات مشاهده کرده‌اند. امروز ثبت و پردازش اطلاعات مربوط به رفتار حیوانات با استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای صورت می‌گیرد تا نتایج ارائه شده از قابلیت تعمیم‌پذیری بیشتری برخوردار باشند.

رفتارهای حیوانات پیش از زلزله به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: ۱- رفتارهایی که از مدتی قبل از زلزله از خود بروز می‌دهند. (این دسته از رفتارها هنوز به لحاظ علمی ثابت نشده اند). ۲- رفتارهایی که درست در آستانه وقوع زلزله از حیوانات سر می‌زند. (این دسته از رفتارها با مشاهدات متعدد به تایید رسیده‌اند.)

علت رفتار غیر طبیعی حیوانات پیش از زلزله

نخست شنیدن صداهایی که در محدوده فرکانس شنوایی انسان نیستند. (محدوده شنوایی موثر انسان عموما در بازه ۱۰۰ تا ۱۰ هزار هرتز است) پرندگان می‌توانند صداهایی با بسامد ۱/ ۰ هرتز تا ۱۰ هرتز را نیز بشنوند (فروصوت) و موش‌ها و جوندگان می‌توانند اصواتی با بسامد ۱۰۰ هزار تا یک میلیون هرتز را بشنوند (فراصوت). دوم بروز تغییرات در میدان‌های مغناطیسی یا الکتریکی محدوده محل زندگی. سوم، پیش لرزه‌های خفیف. چهارم، تغییر سطح آب‌های زیرزمینی. پنجم، امواج الکترومغناطیس و ششم آزاد شدن گازهایی که در لابه‌لای صفحات زمین محبوس شده بودند.

رفتارهای غیرطبیعی در حیوانات

گربه‌ها عموما در ساعات و دقایق منتهی به زمین‌لرزه پنهان می‌شوند، از خروج از مخفیگاه خود خودداری می‌کنند و به صاحبان خود نزدیک نمی‌شوند. سگ‌ها بی‌وقفه پارس می‌کنند و بر خلاف گربه‌ها، صاحبان خود را به هر کجا که بروند، دنبال می‌کنند. پرندگان رفتارهای عصبی از خود بروز می‌دهند. خود را به دیواره‌های قفس می‌کوبند و به گونه‌ای شتابزده و متفاوت آواز سر می‌دهند. ماهی‌ها خود را از آب به بیرون پرتاب و در عمق غیر معمول شنا می‌کنند. یعنی اگر به صورت طبیعی در عمق آب هستند به سطح آب می‌آیند و اگر به‌صورت طبیعی در نزدیکی سطح آب شنا می‌کنند به عمق آب می‌روند.

برخی دیگر از حیوانات نیز رفتارهای نامعمولی از خود بروز دادند: موش‌ها از لانه‌های خود بیرون آمدند و حرکات عجیبی نشان دادند. براساس همین مشاهدات سیستمی برای بررسی حرکت موش‌ها در ژاپن طراحی شده است. مطالعه رفتار مارها و قورباغه‌ها نیز می‌تواند در پیش‌بینی زلزله راهگشا باشد. در زلزله سال ۱۹۷۵ چین مارها از خواب زمستانی بیدار شدند و از لانه‌های خود خارج شدند. چنین رفتاری با توجه به سرمای زمستان سبب مرگ هزاران مار شد.

در فاصله سال‌های دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی رفتار نامعمول حیوانات خانگی در ساعات منتهی به وقوع زمین لرزه در ۳۶ زلزله در اروپا سنجیده و تایید شد. نتایج این پژوهش‌ها در سال ۱۹۸۸ در مقاله‌ای به قلم ویلیام تانگ به چاپ رسید، اما این اطلاعات تا زمانی که به عنوان حقایق علمی و به صورت رسمی ارائه شوند راه درازی در پیش دارند. تحقیقات در این زمینه ادامه دارد. در کشورهای چین، ایالات متحده آمریکا و ژاپن پروژه‌های متعددی برای بهره گرفتن از این قدرت پیش‌بینی حیوانات تعریف شده است. تربیت سگ‌ها برای اطلاع‌رسانی زمان وقوع زلزله و سنجش عمق آبی که ماهی‌ها در آن شنا می‌کنند از جمله اقداماتی است که در سراسر دنیا انجام می‌شود.