10 تاکتیک تصفیه هوای تهران

چالش به ظاهر غیرقابل حل «آلودگی هوا» در تهران، طی سال‌های اخیر فاجعه زیست‌محیطی خیلی از کلانشهرهای پرجمعیت جهان به‌خصوص پایتخت‌های آسیایی بوده است اما گروهی از کشورها با استفاده از ظرفیت مشترک دولت ملی و محلی - دولت مرکزی و شهرداری‌- توانسته‌اند در قالب برنامه میان‌مدت حداکثر 5 ساله، بر این مشکل فائق بیایند. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» حاکی است: در 4 شهر بزرگ دنیا که طبق گزارش اخیر سازمان بهداشت جهانی، جزو آلوده‌ترین شهرها محسوب می‌شوند، در فاصله سال‌های 2013 تا 2014، در مجموع 10 راهکار عملیاتی شهری-اقتصادی برای کنترل روند انتشار ذرات معلق به‌کار گرفته شده که سه مورد از آنها شامل «تغییر سوخت اتوبوس‌های درون‌شهری»، «افزایش عوارض و مالیات خودروی شخصی متناسب با افزایش آلاینده» و همچنین «برخورد قاطع با کارخانه‌های آلاینده»، به شکل مشترک و توام، در همه این شهرها به اجرا درآمده است.

در پکن، دهلی، هنگ‌کنگ و مکزیکوسیتی، دولت و شهرداری در مواجهه با بحران آلودگی هوا، ضمن پرهیز از عادت به اقدامات مقطعی و کوتاه‌مدت، این موضوع را در اولویت مباحث سیاسی و اجتماعی خود قرار داده‌اند و مثلا در پکن -پایتخت چین- که لایه سنگین مه غبار طی روزهای مکرر، این شهر را به نماد «هوای آلوده» در جهان بدل کرده است، طرح «جنگ علیه آلودگی» در سطح ملی در دست اجرا است. تاکتیک‌های تجربه شده در شهرهای آلوده برای کنترل روند انتشار ذرات آلاینده نشان می‌دهد، سوخت‌‌های فسیلی منابع ثابت آلاینده (ساختمان‌ها) و همچنین سوخت دیزلی منابع متحرک (اتوبوس و ناوگان حمل‌ونقل عمومی و باری) دو منشأ اصلی آلودگی هوا هستند که در تهران نیز طبق آخرین گزارش شهرداری، نیمی از ذرات سمی معلق در هوا را به خود اختصاص داده‌اند.

در 4 شهر آلوده، هم‌اکنون برنامه حذف موتورهای دیزلی و تبدیل آنها به سوخت گاز کلید خورده است. اعمال محدودیت سفر با خودروی شخصی در کنار طراحی کمربندی خارج از محدوده شهر برای عبور و مرور کامیون‌ها، دو تاکتیک دیگر برای کنترل آلودگی هوا است. تبدیل موتورهای دیزلی به گازسوز، حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی در ساختمان‌ها، متغیرسازی نرخ عوارض سالانه خودروها برحسب میزان آلایندگی، مجازات سختگیرانه برای نیروگاه‌ها و کارخانه‌های آلوده‌کننده هوا، حمایت از تولید خودروهای هیبریدی (برقی)، معرفی عمومی کارخانه‌های مخرب محیط‌زیست و همچنین پرداخت یارانه دولتی برای تشویق مردم به اجرای این تاکتیک‌ها، کل راهکارهای عملیاتی به جواب رسیده برای مهار آلودگی هوا را شامل می‌شود.

پکن؛ طرح جنگ علیه آلودگی
پکن یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است و در هفته‌های اخیر افزایش سطح آلاینده‌ها این شهر را در وضعیت هشدار قرار داده است. شهردار پکن از زمان تصدی این پست در سال 2013 کاهش آلودگی هوا را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است و خواستار بودجه 76 میلیارد یوآنی (9/ 11 میلیارد دلاری) برای بهبود کیفیت هوا شده است. شهردار پکن در سال 2013 یک برنامه پنج ساله برای کاهش آلودگی هوا تدوین کرد. این برنامه شامل تغییر سیستم‌های گرمایشی زغال سوز به سیستم‌های گرمایشی گاز سوز، محدود کردن تعداد خودروها در خیابان‌ها، تنظیم برنامه تجارت آلاینده‌ها و ترغیب کارخانه‌ها به علنی کردن میزان انتشار گازهای آلاینده بود. در سال گذشته شهرداری پکن 392 کارخانه آلاینده را تعطیل و 476 خودرو آلاینده را از خیابان‌ها خارج کرد. علاوه براین رهبران چین به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا به یک مشکل عمده اجتماعی و یک چالش سیاسی تبدیل شده است. بنابراین در بهار سال 2014 «جنگ علیه آلودگی» را اعلام کردند. درنتیجه دولت برنامه تبدیل کارخانه‌های زغال سوز به گاز سوز را آغاز کرد و کیفیت سوخت خودروها را افزایش داد. دولت چین همچنین برای کاستن از آلودگی هوا، مالیات خرید خودروهای برقی و خودروهای دارای موتورهای کوچک را کاهش داده است. دولت چین همچنین اعلام کرده است تا سال 2030 سهم سوخت‌های غیر فسیلی از تامین انرژی این کشور را به حدود 20 درصد افزایش خواهد داد. در سال 2014 کنگره ملی چین برای نخستین‌بار طی 25 سال قانون حفاظت از محیط‌زیست این کشور را به روز رسانی کرد و مجازات‌های سختگیرانه‌تری را برای کارخانه‌های آلاینده درنظر گرفت.


دهلی؛ طرح پایان بنزین و گازوئیل
براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی در سال 2014 دهلی آلوده‌ترین شهر جهان بوده است و از 20 شهر آلوده جهان 12 شهر مربوط به هند بوده‌اند. وزیر محیط زیست هند اعلام کرده است برای کاهش آلودگی هوای دهلی ساخت کنار گذر این شهر را تسریع خواهد کرد تا از تردد روزانه 50هزار کامیون آلاینده در این شهر جلوگیری شود. او همچنین از شرکت‌های خودروسازی خواسته است برای پاک‌تر شدن خودروهای‌شان آنها را مطابق با استانداردهای اروپا تولید کنند. از صنعت خودروی هند خواسته شده است خودروهایی مطابق با استاندارد یورو6 تولید کنند، اما این صنعت هنوز موفق به تولید این خودروها نشده است. دهلی پیش‌تر هم برای پاک شدن هوا تلاش کرده است. دولت محلی صنایع آلاینده را از این شهر خارج کرده، کارخانه‌های زغال سوز را تعطیل کرده است. سوخت خودروهای حمل‌ونقل عمومی نیز از دیزل و بنزین به گاز که سوخت پاک‌تری است، تغییر یافته است. این شهر همچنین اقدامات ابتکاری مانند روز بدون ماشین را به‌اجرا درآورده است.


هنگ‌کنگ؛ حذف خودروهای دیزلی
مشکلات و مسائل آلودگی هوای هنگ‌کنگ بر اساس منشأ آن به دو دسته کلی طبقه‌بندی می‌شود و سیاست‌های مبارزه‌ با آلودگی دولت نیز بر اساس همین دسته‌بندی تعبیه شده است که در برنامه هوای پاک دولت در سال 2013 تصویب شد: مسائل مربوط به آلودگی وسایل نقلیه عمومی در خیابان‌ها و دیگری آلودگی‌های حومه شهری است. وسایل نقلیه دیزلی عامل اصلی آلودگی شهری و آلودگی حومه شهری به سبب نیروگاه‌ها، وسایل نقلیه موتوریِ زمینی و دریایی و دیگر آلودگی‌های صنعتی است.


براساس این برنامه تا انتهای سال 2019 باید 82 هزار خودروی دیزلی از بازار حذف شود و برای تعویض این خودروهای فرسوده به افراد پرداختی‌های بلاعوض صورت می‌گیرد و بودجه اختصاص داده شده به این فرآیند 4/ 11 میلیارد دلار است. عمر حداکثر خودروهای تازه تولید حداکثر 15 سال مقرر شد. تمامی تاکسی‌ها باید با نمونه‌های نوین دارای حسگرهای اکسیژنی و مبدل‌های سوخت گازی تعویض شوند و دولت بودجه متناظر را به صورت یارانه پرداخت کند. دولت برای افزایش کیفیت مصرف سوخت اتوبوس‌ها (تعداد 1400 اتوبوس) و افزایش سطح استانداردهای آنها به یورو 4 تا انتهای سال 2016 باید یارانه متناظر را پرداخت کند و مبلغ 300 میلیون دلار برای اجرای برنامه آزمایشی را برای معرفی و ورود خودروهای الکتریکی و سوخت هیبرید به بازار اختصاص دهد. برای کنترل وسایل نقلیه دریایی برای میزان سولفور منتشره خودروها سقفی تعیین شد. از آنجا که اکسید سولفور منتشرشده در نیروگاه‌ها از عوامل اصلی آلودگی هوا در سطح ناحیه‌ای است، شرکت برق هنگ‌کنگ دستگاه‌ها و ابزارهای کاهش انتشار این گاز را در اختیار سه واحد نیروگاهی سوخت فسیلی قرار دهد و سیاست‌ها در جهت احداث نیروگاه‌ها با بازده بالاتر، آلودگی کمتر و روی‌آوردن به واحدهای گازی تبیین و توسعه داده شود. سرمایه‌گذاری برای افزایش راندمان نیروگاه‌های فتوولتائیک و دیگر نیروگاه‌های ترکیبی فسیلی-خورشیدی انجام شود.


مکزیکوسیتی؛ محدودیت سفر با خودروی شخصی
مکزیکوسیتی جزو شهرهایی است که طی گذر یک نسل از یکی از پاک‌ترین شهرهای جهان به یکی از آلوده‌ترین‌ها تبدیل شده است. برخلاف دیگر کشورها، دولت (و حتی مردم) مکزیک چندان بهایی به این مشکل بزرگِ این کلانشهر نمی‌دهند. دولت چندین برنامه اصلی تصویب و تاکنون اجرا کرده است: ممنوعیت استفاده از خودروهای شخصی در روزهای خاص (تحت برنامه‌ای با عنوان: «امروز خودروی من حرکت نخواهد کرد»). دولت تحت برنامه‌ای دیگر تمامی خودروهای شهروندان را از نظر کیفیت احتراق به‌طور ادواری کنترل می‌کند. هرچند برنامه‌هایی وسیع برای بهبود کیفیت سوخت و افزایش راندمان فرآیند احتراق صورت گرفته ولی برنامه‌های اندکی در جهت تغییر سوخت مصرفی خودروها توسط دولت اتخاذ شده است. مهم‌تر از برنامه‌های پیش‌رو، باید به اجرای موفقیت‌آمیز برنامه دولت اشاره کرد که میزان انتشار سولفور را در وسایل نقلیه در حد معینِ استانداردِ آن کنترل کرده و از طرف دیگر، بر تمامی خودروها و وسایل نقلیه مبدل‌های کاتالیزوری (دستگاهی با کارکرد فیلتری برای کاهش انتشار سه گاز آلاینده در خودروها که امروزه در تمامی خودروهای نوین نصب می‌شود: ‌مونوکسیدکربن، ‌اکسید نیتروژن و هیدروکربن‌ها) به‌طور اجباری نصب کرده است.


وظایف سه قوه در مدیریت آلودگی
رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست با اشاره به اطلاعات جدید درمورد منبع اصلی آلودگی هوای تهران، وظایف اصلی سه قوه در مدیریت آلودگی هوا را تشریح کرد. رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: حسب شواهد جدیدی که از تصاویر هوایی ثبت شده است منبع اصلی آلودگی هوای پایتخت برای ذرات کمتر از 5/ 2 میکرون، معادن جنوب غرب و زمین‌های بایر واقع در منطقه 18 شهر تهران است.

او با بیان اینکه مشکل اصلی در موضوع آلودگی هوا فرهنگ‌سازی با اولویت تفکر مسوولان و متولیان در سطح وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه است، گفت: چالش اصلی در مدیریت آلودگی هوای تهران این است که تصمیم‌گیری مسوولان در امور مختلف بر محور سلامت شهروندان قرار نمی‌گیرد. عضو شورای شهر تهران به وظایف مستقیم و غیرمستقیم سه‌قوه در مدیریت و کنترل آلودگی هوای پایتخت اشاره کرد و افزود: باید از قوه مقننه سوال کرد که چرا «لایحه هوای پاک» سال‌هاست در مجلس معطل مانده است؟ و چرا با تصویب یک مصوبه جدید اشتباه خود در زمینه افزایش فواصل معاینه فنی خودروها از دو سال به پنج سال را جبران نمی‌کند.

حافظی تصریح کرد: قوه قضائیه نیز در مدیریت آلودگی هوا سهیم است. با وجود آنکه در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی‌های لازم برای تصمیماتی که تهدیدی برای سلامت شهروندان است آمده؛ اما این بند به فراموشی سپرده شده است. به گفته وی، مطابق با گزارش منتشرشده سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا سرطان‌زا است و تجربه نشان داده در روزهایی که آلودگی هوا از مرز سلامت می‌گذرد، روزانه 20 مورد مرگ‌و‌میر ناشی از آلودگی هوا افزایش پیدا می‌کند؛ اما سوال اینجاست چرا دادستان عمومی در این خصوص اقدامی نمی‌کند.

او به اجرایی نشدن حکم پلمب یک هفته‌ای معادن شن و ماسه به‌دلیل افزایش آلودگی هوا با حمایت فرمانداری اشاره کرد و گفت: هفته گذشته در زمان تشکیل کمیته اضطرار برای توقف فعالیت یک هفته‌ای این معادن تصمیم‌گیری شد؛ اما دوستان به بهانه بیکاری کارگران این معادن از اجرای حکم جلوگیری می‌کنند. این در حالی است که اشتغال این کارگران در تیم خدماتی شهرداری تضمین شده است. حافظی عنوان کرد: قوه مجریه نیز در راستای نوسازی 17هزار دستگاه تاکسی فرسوده، ممنوعیت ورود موتورسیکلت‌های کاربراتوری، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و کمک به خطوط توسعه مترو طی سال‌های گذشته هیچ اقدامی انجام نداده است، اما شهروندان را به استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی تشویق می‌کند.