چشم انداز برجام در 2018

بزرگ‌ترین مرکز مشاوره‌ در زمینه ریسک‌های سیاسی جهان، اقدام به معرفی ۱۰ تهدید بزرگ در سال ۲۰۱۸ کرده است. مرکز «اوراسیا گروپ» هر سال فهرست ۱۰ تهدید بزرگ جهان را منتشر می‌کند. براساس گزارش امسال این نهاد، تنش «ایران-آمریکا» یکی از تهدیدهای بزرگ دنیا در سال ۲۰۱۸ خواهد بود.

«برجام» به احتمال زیاد در سال ۲۰۱۸ نیز نجات خواهد یافت. اما اگر چنین اتفاقی نیفتد، بحرانی جدی منطقه را فراخواهد گرفت. آمریکایی‌ها برنامه دارند استراتژی جامعی برای مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران و برنامه‌های هسته‌ای کشورمان اجرا کنند.

تحلیلگران امور بین‌الملل بر این باورند که با کمی واقع‌بینی متوجه می‌شویم ۲۰۱۸ سال خوبی به‌نظر نمی‌رسد. گرچه اقتصادها و بازارهای جهانی دوران رونق خود را سپری می‌کنند، اما تنش‌ در نقاط مختلف جهان درحال گسترش است. دولت‌ها عملکرد مناسبی ندارند و نظم جهانی درحال فروپاشی است.

ابعاد چالش‌های سیاسی جهان نگران‌کننده است. مشروعیت دموکراسی‌های لیبرال به کمترین میزان از زمان جنگ‌ جهانی دوم رسیده است و به نظر نمی‌رسد مشکلات نظم کنونی جهان قابل حل باشد. قدرتمندترین رهبران جهان دیگر علاقه‌ای به ارزش‌های جامعه مدنی ندارند.

در این باره بزرگ‌ترین شرکت مشاوره‌ای ریسک‌های سیاسی جهان اقدام به معرفی ۱۰ تهدید بزرگ در سال ۲۰۱۸ کرده است. شرکت «اوراسیا گروپ» که علاوه بر شعبه مرکزی خود در نیویورک، مراکزی نیز در هفت کلان شهر جهان دارد، هر ساله فهرست ۱۰ تهدید بزرگ جهان را منتشر می‌کند. بر اساس گزارش امسال این نهاد، تنش میان «ایران-آمریکا» یکی از تهدیدهای بزرگ دنیا در سال ۲۰۱۸ خواهد بود.

روابط ایران-آمریکا در ۲۰۱۸
ترامپ دشمن قسم‌خورده ایران است. او مدعی است ایران تهدیدی بزرگ برای جامعه جهانی است. به گزارش «اوراسیا گروپ»، در سال ۲۰۱۸ روابط ایران-آمریکا منبع اصلی و گسترده برای ریسک‌های سیاسی و اقتصادی خواهد بود. توافق هسته‌ای که به اصطلاح «برجام‌» نامیده می‌شود، به احتمال زیاد در سال ۲۰۱۸ نیز نجات خواهد یافت. اما اگر چنین اتفاقی نیفتد، بحرانی جدی منطقه را فرا خواهد گرفت.

آمریکایی‌ها برنامه دارند استراتژی جامعی برای مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران اجرا کنند. این استراتژی به معنای حمایت تمام‌عیار از عربستان سعودی و تلاش‌ بیشتر برای محدود کردن نفوذ ایران در کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن است. به احتمال زیاد آمریکایی‌ها در سال‌جاری تحریم‌های جدیدی به بهانه آزمایش‌ موشک‌های بالستیک، حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر علیه ایران وضع خواهند کرد.

این اقدامات اما از جانب ایران بی‌پاسخ نخواهد ماند. نتیجه چنین وضعی، تشدید هرچه بیشتر تنش‌ها است. همچنین عربستان سعودی و ولیعهد بی‌پروای این کشور ممکن است حمایت‌های آمریکا را به‌عنوان چراغ سبزی برای مقابله با ایران تلقی کنند. در این باره تشدید تنش‌های ایران- عربستان خطر حملات سایبری میان دو کشور را افزایش خواهد داد و چالش‌هایی برای سرمایه‌گذارانی که قصد سرمایه‌گذاری در این دو کشور را دارند، ایجاد خواهد کرد. این اقدامات اما چندان ناگوار نیستند.

مشکل اصلی زمانی است که توافق هسته‌ای از بین برود. به احتمال زیاد این توافق در زمان کنونی نجات خواهد یافت. هیاهویی که ترامپ در زمان تایید نکردن پایبندی ایران در ۱۳ اکتبر سال گذشته به راه انداخت، احتمالا فروکش خواهد کرد. از طرفی اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن در مقابل تقاضای ترامپ برای تغییر برجام ایستادگی خواهند کرد. ایران نیز از منافع اقتصادی این توافق بهره خواهد برد و برای حفظ آن تلاش خواهد کرد.

این احتمال نیز وجود دارد که برجام در سال جدید از بین برود. یکی از محتمل‌ترین حالت‌ها نابودی برجام، خروج ایران از آن است. البته از آنجا که تهران، واشنگتن را به‌خاطر کارشکنی‌های برجامی سرزنش و تلاش می‌کند کشورهای اروپایی را راضی نگه‌ دارد، شاهد این اتفاق - خروج ایران از برجام - نخواهیم بود. یکی از دلایل امضای این توافق از سوی ایران، بهره‌مندی از منافع اقتصادی آن برای بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد شغل بوده است.

یک دستور اجرایی جدید از جانب ترامپ که خروج یکجانبه آمریکا از توافق و تحریم‌های جدید یا بازگشت تحریم‌های گذشته را در پی خواهد داشت، محیط کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران را مسموم خواهد کرد. در این باره ممکن است تهران به این نتیجه برسد که برجام دیگر نفعی ندارد.

به گزارش «اوراسیا گروپ» در صورت نابودی برجام، وارد دوره جدیدی از ریسک‌های ژئوپلیتیک خواهیم شد. با توجه به لغو تحریم‌ها و برنامه‌های هسته‌ای ایران دو سناریوی محتمل وجود دارد؛ اولین و محتمل‌ترین سناریو، تحریم‌های ثانویه آمریکا است که شرکت‌های اروپایی و آسیایی را مجبور به ترک ایران خواهد کرد.

در این حالت کشورهای واردکننده نفت در اروپا، کره‌جنوبی و ژاپن دیگر از ایران خرید نخواهند کرد. البته به‌نظر می‌رسد چین و هند تسلیم زورگویی‌های آمریکا نخواهند شد و همچنان خرید نفت خود را از ایران ادامه خواهند داد. احتمال حمله نظامی آمریکا و اسرائیل به تجهیزات هسته‌ای ایران از دیگر تهدیداتی است که ممکن است به افزایش قیمت طلای سیاه منجر شود. دیگر سناریو که احتمال آن اندک است، امضای «برجام ۲» از سوی اتحادیه اروپا، روسیه، چین و ایران است.

در این حالت به نظر ترامپ از اجرای تحریم‌های ثانویه صرف‌نظر خواهد کرد، ورود شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری خارجی به ایران ادامه خواهد یافت و خریداران نفت ایران سطح تقاضای خود را حفظ خواهند کرد. ایران نیز طبق مفاد «برجام» برنامه‌های هسته‌ای خود را محدود خواهد ساخت.

چین و جهان پس از آمریکا: ۲۰۱۷ سالی متمایز برای چینی‌ها بود. در این سال سیاست‌های کلی پکن تغییر کرد. شی جین‌پینگ پس از تحکیم قدرت داخلی خود اکنون به‌دنبال باز تعریف جایگاه بین‌المللی کشورش است. در این خصوص شانس نیز با او یار بوده است. همزمان با قدرت گرفتن چین، پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و تصمیم به خروج از توافق‌های بین‌المللی جایگاه جهانی آمریکا را متزلزل ساخته است.

به گزارش «اوراسیا گروپ» درحال‌حاضر قدرت نظام سیاسی در چین به اوج تاریخی رسیده، درحالی‌که نظام سیاسی آمریکا تضعیف شده است، بنابراین در صورت خلع قدرت - تحت‌تاثیر تضعیف آمریکا - چین می‌تواند به قدرت مطلق جهان تبدیل شود.

رخداد حادثه‌ای بزرگ

از زمان حادثه ۱۱ سپتامبر تاکنون جهان شاهد بحران ژئوپلیتیک بزرگ نبوده است. درحال‌حاضر اما بروز چنین رخداد بزرگی دور از ذهن نیست، چرا که یک کج‌فهمی یا اقدام نادرست می‌تواند درگیری جدی بین‌المللی ایجاد کند. به گزارش «اوراسیا گروپ»، احتمال وقوع حادثه‌ ژئوپلیتیک بسیار افزایش یافته است و این روند ادامه خواهد یافت.

جنگ سرد جهانی در تکنولوژی

در این باره بزرگ‌ترین جنگ برای قدرت اقتصادی پیرامون توسعه تکنولوژی‌های نوین خواهد بود. به عبارت دیگر تلاش برای تسلط بر پیشرفت‌های تکنولوژی مهم‌ترین جنگ بر سر قدرت اقتصادی خواهد بود. چین و آمریکا در هوش مصنوعی، ابر محاسبه‌گرها و تسلط بر بازارها رقابت خواهند کرد.

سال تعیین‌کننده برای مکزیک‌

با توجه به ادامه یافتن مذاکرات «نفتا» و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، ۲۰۱۸ سالی تعیین‌کننده برای مکزیکی‌ها خواهد بود. این دو رویداد بزرگ که تعیین‌کننده چشم‌انداز بلندمدت مکزیک است، بازارهای این کشور را با ریسک‌های گسترده روبه‌رو خواهد است.

زوال نهادها‌

اعتبار مردمی دولت‌ها، حزب‌های سیاسی، دادگاه‌ها، رسانه‌ها و نهادهای مالی - نهادهایی که از رفاه و صلح حمایت ‌کرده‌اند - درحال نزول است. در سال ۲۰۱۸، پوپولیسم ناشی از برگزیت و پیروزی ترامپ به کشورهای در حال توسعه نیز سرایت خواهد کرد. عصر حمایت‌گرایی جدید: افزایش جنبش‌های ضدکسب‌وکار در بازارهای توسعه‌یافته، سیاست‌گذاران را وادار کرده تا در رقابت اقتصادی جهان روش جمع‌-صفر را اتخاذ کنند. در نتیجه این سیاست‌ها دیوارهای حمایت‌گرایی بلندتر می‌شوند و موانعی نه تنها برای بخش تولید و کشاورزی بلکه برای اقتصاد دیجیتال و صنایع با فناوری بالا به‌وجود خواهد آمد.

آشوب در بریتانیا

انگلیس که ۲۰۱۷ خوبی نداشت، ۲۰۱۸ به مراتب بدتری خواهد داشت. در این سال مذکرات نفسگیر برگزیت و چالش‌های سیاسی داخلی برای انگلیسی‌ها مشکل‌ساز خواهد بود. «سیاست هویتی» در جنوب آسیا: این سیاست که در سال‌های اخیر در اروپا و آمریکا شیوع یافته، در سال ۲۰۱۸ کشورهای جنوب‌شرقی آسیا و شبه‌قاره هند را تهدید خواهد کرد.

سیاست هویتی در این منطقه می‌تواند به‌صورت اسلام‌گرایی، بیزاری از چین و اقلیت‌ها و تشدید ملی‌گرایی هندی باشد. چالش‌های امنیت آفریقا: در سال ۲۰۱۸ نابسامانی‌های سیاسی در کشورهای مالی، سودان جنوبی و سومالی به کشورهای آفریقای مرکزی نیز سرایت خواهد کرد.