تخفیف یک دلاری نفتی به هند

سفر سه روزه وزیر نفت به همراه‌مقامات سیاسی و اقتصادی کشورمان به هند، نه تنها برای صنعت نفت ایران دستاوردهایی به همراه داشت، بلکه اهمیت دیپلماسی نفتی برای تعمیق روابط سیاسی میان کشورها را بیش از پیش پررنگ کرد.

«تخفیف یک دلاری در هر بشکه نفت فروخته شده به هند در ازای افزایش واردات نفت این کشور از ایران» پیشنهادی است که به نظر می‌رسد مقامات کشورمان به واسطه آن سعی دارند به چند هدف در ارتباط با هند دست یابند. افزایش فروش نفت به بازاری امن، گسترش روابط استراتژیک، آمادگی برای مقابله با تحریم‌های احتمالی آمریکا و جذب سرمایه‌گذاران هندی از جمله اهدافی هستند که احتمالا در پی گسترش روابط نفتی و گازی دو کشور به دست خواهد آمد.

یکی از هدف‌‌های اصلی این سفر سه روزه که بیژن زنگنه در آن رئیس‌جمهوری را همراهی می‌کرد در حالی «مانع‌زدایی از روابط ایران و هند» عنوان شده بود که یکی از مهم‌ترین ضمانت‌های این مانع‌زدایی، همکاری دو کشور در بخش نفت و گاز ارزیابی می‌شود.

می‌توان گفت در میان تمام تفاهم‌ نامه‌های سیاسی و اقتصادی امضا شده برای افزایش روابط ایران و هند، بخش نفت و گاز نقش منحصر به فردی دارد که در کنار حفظ هند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشتری‌های نفتی ایران، می‌تواند بهبود روابط سیاسی میان دو کشور را نیز به همراه داشته باشد. نقش صنعت نفت در گسترش روابط سیاسی میان کشورها، موضوعی است که تحت عنوان «دیپلماسی نفتی» بارها در گزارش‌ها به آن اشاره شده است.

در این میان روابط مطلوب سیاسی و اقتصادی میان ایران و هند بی‌سابقه نیست. ایران پیش از اعمال تحریم‌های غرب علیه کشورمان دومین تامین‌کننده نفت خام هند بوده است. در دوران تحریم و زمانی که بسیاری از کشورها از خرید نفت ایران امتناع می‌کردند؛ هند همچنان یکی از مشتری‌های ثابت نفت خام ایران بود و با راهکارهایی همچون پرداخت نیمی از پول نفت با روپیه به جای دلار، به نوعی در دور‌زدن تحریم‌های آمریکا با ایران همکاری می‌کرد.

پس از اجرای برجام و لغو تحریم‌‌های غرب، اگرچه هند برای افزایش واردات نفت خام از ایران اشتیاق نشان داد، اما بروز برخی اتفاقات در این میان باعث شد واردات نفت خام هند از ایران با کاهش همراه شود. حال اما روابط دو کشور به گونه‌ای در حال شکل‌گیری است که به نظر می‌رسد ایران تلاش دارد بار دیگر سهم خود از بازار هند را که سومین بازار بزرگ نفت در دنیا است به دست آورد.

بیژن زنگنه که از جمعه گذشته رئیس‌جمهوری را برای سفری سه روزه به هند (به دعوت نخست‌وزیر این کشور)، همراهی می‌کرد، در جمع خبرنگاران هندی اعلام کرد «من خیلی به آینده روابط دو کشور و شرکت‌هایمان خوش‌بین هستم، به ویژه در زمینه توسعه میادین نفت و گاز.»بر اساس گزارش رویترز، طی مذاکراتی که در سفر زنگنه به هند انجام شده است «ارائه تخفیف نفتی به هندی‌ها» راهکاری است که از آن برای افزایش روابط نفتی میان ایران و هند استفاده خواهد شد.

ظاهرا این تخفیف قرار است در بخش حمل و نقل نفت خام از سمت ایران به هند داده شود. این تخفیف در حالی جذابیت قیمتی مناسبی برای هندی‌ها به همراه می‌آورد که در کنار آن، باعث توسعه روابط استراتژیک دو کشور نیز می‌شود.

در گفت‌وگویی با عنوان «نقشه راه نفت در دولت دوازدهم»، از قول جواد یارجانی، رئیس پیشین امور اوپک در وزارت نفت به انتشار این نکته پرداخته بود که «نباید به صنعت نفت نگاه تک‌بعدی داشت و علاوه‌ بر توسعه اقتصادی کشور به وسیله فروش نفت، باید از آن به‌عنوان اهرمی برای توسعه سیاسی و ایجاد روابط استراتژیک با دیگر کشورها استفاده کرد.» یارجانی در این زمینه روسیه را مثالی بارز عنوان می‌کند.

روسیه سال‌ها است به واسطه تسلط بر بازار گاز اروپا و وابسته کردن قاره سبز به گاز خود، دست بالا را در تنش‌های منطقه‌ای و تصمیم‌گیری‌های جهانی دارد، زیرا نتیجه تهدید این ‌کشور، چیزی نیست جز قطع گاز به روی اروپایی‌ها. این کشور اما به قلمروهای قدیمی خود برای فروش نفت و گاز راضی نبوده و برای گسترش سلطه خود، نسبت به ورود به بازارهای جدید نیز اقدام کرده است.

هند یکی از بازارهای هدف روسیه است. تابستان امسال بود که شرکت رزنفت روسیه و شرکایش از جمله گروه ترافیگورا، معامله ۹/ ۱۲ میلیارد دلاری برای خرید ۴۹ درصد از سهام شرکت اسار اویل هند را نهایی کردند. این معامله در حالی شکل گرفت که ایران تامین‌کننده عمده نفت این پالایشگاه هندی بود. پس از این معامله، خرید نفت اساراویل به‌عنوان یکی از اصلی‌‌ترین مشتریان نفتی ایران، با کاهش همراه شد.

در کنار روسیه، آمریکا نیز به تازگی گام‌هایی برای صادرات نفت به هند برداشته است. تلاش کشورهایی چون روسیه و آمریکا برای بازار هند، عاملی است که پیشنهادهای جذاب نفتی به هند را از سوی ایران به همراه داشته است. ایران در کنار ارائه پیشنهاد قیمتی اخیر، از مزیت نزدیکی جغرافیایی به هند نیز برخوردار است. حال باید دید آیا تمام این مزیت‌ها، آن‌طور که زنگنه اعلام کرده است، به خرید روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام ایران از طرف پالایشگاه‌های دولتی و خصوصی هندی منجر خواهد شد؟

نقش هند در بازار جهانی نفت
برای روشن‌تر شدن اهمیت بازار هند و ارائه تخفیف قیمتی به خریداران نفتی این کشور، می‌توان نگاهی به میزان مصرف این کشور و اهمیت آن در بازار جهانی نفت انداخت. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی موسسه تامسون رویترز، هند در ماه ژانویه روزانه ۹۳/ ۴ میلیون بشکه نفت خام وارد کرده است. این میزان نفت خریداری شده از سوی هند، نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته رشدی ۶/ ۱۳ درصدی را نشان می‌دهد و مقایسه ماه به ماه آن نیز از رشد ۵/ ۱۲ درصدی حکایت دارد.

این آمار که از طریق ردیابی نفتکش‌ها و اطلاعات بازار به دست آمده است، نشان می‌دهد هند پس از چین و آمریکا، عنوان سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت خام را به خود اختصاص داده است. این اعداد و ارقام به خوبی اهمیت هند برای بازار جهانی نفت را نشان می‌دهد.

هرچند هند تلاش دارد با اکتشاف و توسعه منابع داخلی، تولید نفت خامش را افزایش دهد با این حال این کشور در حال توسعه، ۸۱ درصد از نیاز خود به طلای سیاه را از طریق واردات تامین می‌کند. بر اساس گزارش‌های موجود، این کشور آسیایی اخیرا بر افزایش ذخایر استراتژیک نفت خام تجاری نیز تمرکز کرده است که به معنای افزایش تقاضا است.

دولت هند اخیرا (در ماه ژانویه) اعلام کرده است که تقاضای سالانه سوخت این کشور ۳/ ۱۰ درصد رشد داشته است. در کنار رشد مصرف بنزین و گازوئیل، این کشور به منظور افزایش ساخت‌و‌ساز و صنعت خود قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ظرفیت پالایشگاه‌هایش را ۷۷ درصد افزایش دهد و به ۸/ ۸ میلیون بشکه در روز برساند. به گزارش فوربس، هند در بودجه سالانه جدید، برای سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ رشد اسمی تولید ناخالص داخلی‌اش را ۵/ ۱۱ درصد در نظر گرفته است. از نگاه کارشناسان، تحقق این پیش‌بینی به معنای تقاضای بیشتر نفت خام از سوی هند است.

به این ترتیب است که تحلیلگران بازار عقیده دارند هند در میان تمام مشتری‌های نفتی، بیشترین پتانسیل را برای «بیشترین رشد تقاضا در میان‌مدت» دارد. در کنار هند نام کشورهایی چون چین، اندونزی، برزیل، مکزیک، آفریقای جنوبی، کره جنوبی و ترکیه به‌عنوان کشورهایی که شاهد تداوم رشد تقاضای نفت خواهند بود، قرار دارد.
کاهش وابستگی به اروپا

در کنار حفظ بازاری به بزرگی هند، می‌توان گفت یکی از اهداف ایران حفظ بازاری مطمئن و همراهی سیاسی برای زمانی است که احتمالا تحریم‌‌های غرب بازگردند. در حال حاضر آمریکا به سنگ‌اندازی‌های خود در مسیر برجام ادامه می‌دهد. به این ترتیب احتمال بازگشت تحریم‌های غرب علیه ایران بیشتر شده است. در چنین شرایطی، قطعا ایران مشتری‌های اروپایی‌ خود را که پس از برجام از ایران نفت بیشتری می‌خریدند، از دست خواهد داد و شریکی استراتژیک مانند هند که رشد مصرف بالایی نیز دارد، می‌تواند نبود مشتری‌های اروپایی را تا حدودی جبران کند.

بعد از اجرای برجام، برخی اتفاقات مانند اختلافاتی که میان ایران و هند بر سر توسعه میدان فرزاد بی رخ داده بود یا ورود رقبا به بازار این کشور، صادرات نفت خام ایران به هند و برخی دیگر از کشورهای آسیایی را با کاهش مواجه کرد. در چنین شرایطی ایران صادرات نفت خام به اروپا را افزایش داد. بر اساس آخرین آمارها، صادرات نفت خام ایران به اروپا که در دوران تحریم کاملا قطع شده بود، در سال ۲۰۱۶ به ۴۹۷هزار بشکه در روز رسید و حتی در ماه‌های اخیر از مرز ۷۰۰ هزار بشکه در روز نیز عبور کرده است.

ایران چقدر به هند تخفیف می‌دهد؟
آن‌طور که از اقدامات اخیر مقامات ایرانی بر‌می‌آید، با وجود تهدیدهای ناشی از احتمال بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کشور در تلاش است تا با اعطای امتیازاتی، جذابیت نفت خام خود برای مشتریان آسیایی را افزایش دهد.به گزارش خبرگزاری رویترز، از زمان لغو تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶، ایران بر اساس یک فرمول مشخص تخفیف‌هایی را در کرایه حمل محموله‌های نفتی به هند ارائه می‌داد که معادل ۱۰۵ درصد از ارزیابی پلاتس بود.

در سال مالی ۱۸/ ۲۰۱۷، تهران میزان تخفیف ارائه شده را از ۸۰ درصد به ۶۲ درصد این فرمول کاهش داد؛ اما به گفته سه منبع آگاه، تهران اخیرا پیشنهاد کرده است که اگر پالایشگاه‌های هندی خرید نفت از ایران را افزایش دهند، میزان تخفیف‌ها مجددا افزایش یابد.

یک منبع آگاه در این زمینه به خبرگزاری رویترز گفت: «ایران در حال حاضر تخفیفی ۱۰۰ درصدی را به هندی‌ها پیشنهاد کرده است که معادل ۱۰۵ درصد ارزیابی کرایه حمل بار پلاتس برآورد می‌شود.» بر اساس این گزارش، ایران اعلام کرده است انتظار دارد خرید نفت هند از این کشور افزایش یابد. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران نیز پس از دیدار با وزیر نفت هند به خبرنگاران گفت: «شرکت‌های دولتی هند قرار است سطح خرید نفت خود از ایران را افزایش دهند.»

زنگنه افزود: پالایشگاه‌های هندی، اعم از دولتی و خصوصی در سال مالی ۱۹-۲۰۱۸ روزانه حدود ۵۰۰ هزار بشکه نفت از ایران خرید خواهند داشت. در بازه زمانی آوریل تا ژانویه، یعنی ۱۰ ماه نخست سال مالی جاری، خرید نفت هند از ایران با حدود ۱۷ درصد کاهش به حدود ۴۴۲ هزار و ۸۰۰ بشکه در روز رسید. پالایشگاه‌های نفت هند در اعتراض به اقدام تهران مبنی بر اعطای امتیاز توسعه میدان فرزاد بی به شرکت‌های روسی به جای شرکت‌های هندی، خرید نفت از ایران را کاهش داده‌اند.

وزیر نفت هند بدون ارائه توضیح بیشتر به خبرنگاران گفت: «ما نسبت به دیگر تولیدکنندگان بزرگ، مشوق‌های خوبی از ایران گرفته‌ایم. اگر ما از ایران نفت بخریم منتفع خواهیم شد. ما خرید نفت از ایران را نسبت به سال مالی جاری افزایش خواهیم داد.»به این ترتیب ایران که قبل از تحریم‌ها دومین تامین‌کننده بزرگ نفت هند بود، به تدریج در حال افزایش سهم خود از بازار سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت جهان است. در همین زمینه یکی از منابع آگاه به خبرگزاری رویترز گفت «تخفیف پیشنهادی در کرایه حمل به معنای تخفیف یک دلاری در قیمت هر بشکه نفت است.»

هند به دنبال سهم در آزادگان
به گزارش خبرگزاری رویترز، وزیر نفت هند افزود: هند همچنین به دنبال گرفتن سهمی در میدان نفتی آزادگان جنوبی ایران است. وی گفت: تهران هیچ تعهدی نسبت به درخواست هند نشان نداده، اما تمایل دارد که هفته آینده در تهران، آمارهایی از برخی میادین را به یک هیات هندی نشان دهد. زنگنه نیز در این میان تاکید کرد «من خیلی به آینده روابط دو کشور و شرکت‌هایمان خوش بین هستم، به ویژه در زمینه توسعه میادین نفت و گاز.»

هند اخیرا یک طرح ۶ میلیارد دلاری برای توسعه میدان فرزاد‌بی به ایران پیشنهاد کرده و به دنبال قیمت‌گذاری حدودا ۴ دلاری برای هر یک میلیون واحد حرارتی گاز تولیدی از این میدان است تا سودی دو رقمی از این پروژه از آن خود کند. از آنجا که قیمت گاز در داخل ایران حدود ۱/ ۲ دلار در هر یک میلیون واحد حرارتی است، هند درخواست کرده که برای افزایش متوسط بازگشت سرمایه خود، سهمی هم در یک میدان نفتی ایران داشته باشد.