۹ چالش جذب سرمایه خارجی در بورس

پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) میزگردی با موضوع جذب سرمایه‌گذار خارجی در بورس برگزار کرده است. در این میزگرد موانع و راهکار‌های تسهیل ورود خارجی‌ها به این بازار مورد بررسی قرار گرفته است.

بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل، رامین ربیعی مدیرعامل گروه مالی فیروزه آسیا، رضا سلطان‌زاده مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری صنایع ایران، شهریار شهمیری، مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا و محمد نوربخش مدیر سرمایه‌گذاری خارجی شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین در این جلسه حضور داشتند.

حضور ایران در آیسکو به‌عنوان عضو عادی، عدم همکاری‌های مشترک با نهاد‌های ناظر معتبر دنیا، چند‌نرخی بودن ارز در ایران، مشکلات مربوط به افتتاح حساب بانکی و دریافت سود از سوی خارجی‌ها، نبود فرم مشخص برای سرمایه‌گذاران خارجی، عدم حضور کاستودین‌ها در ایران، عدم تطابق قوانین سرمایه‌گذاری ایران با قوانین بین‌المللی، همکاری ضعیف بانک مرکزی و دیگر نهاد‌ها با سازمان بورس و مراحل اداری طولانی و خسته‌کننده ۹ چالش حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران معرفی شدند. در ادامه خلاصه‌ای از این میزگرد را با هم می‌خوانیم.

۹ چالش جذب سرمایه خارجی در بورس

تدوین برنامه بین‌المللی شدن بازار سرمایه
در ابتدای این میزگرد بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل گزارشی از عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی ارائه داد. وی در ابتدا با اشاره به تدوین برنامه بین‌المللی شدن در سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: یکی از فعالیت‌هایی که طی یک سال گذشته در سازمان صورت گرفته است، تدوین برنامه بین‌المللی شدن بازار سرمایه است. وی ادامه داد: سازمان بورس تلاش کرد، به جای اینکه با تعداد بسیار زیادی نهاد ناظر ارتباط سطحی و کم‌عمقی داشته باشد، با چند نهاد به تعاملات جدی برسد.

یکی از این ارتباطات موفق با نهاد ناظر آلمان (بافین) است که با همکاری آن‌ها در ایران ورک‌شاپ برگزار شد. همچنین در این مدت ایران هم در آلمان حضور پررنگی داشت و از زمانی که موافقت‌نامه میان طرفین امضا شد، جلسات متعددی بین دو کشور برگزار شد.

وی با اعلام خبر همکاری بازار سرمایه ایران و چین بیان کرد: همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار طی مدت اخیر ارتباط بسیار خوبی با نهاد ناظر بورس هنگ‌کنگ، عمان و یونان داشته است. آخرین خبری که در این خصوص مطرح است همکاری‌های مشترک ایران با نهاد ناظر بازار سرمایه چین است.

طی مذاکراتی که صورت گرفت یک موافقت‌نامه امضا و پروژه‌های مختلفی تعریف شد. جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به حضور ایران در آیسکو بیان کرد: در سطح نهاد‌های بین‌المللی مهم‌ترین فعالیت ایران عضویت در IOSCO است. سازمان بورس عضو پیوسته آیسکو شده است و در تلاش است به عضو عادی تبدیل شود. تا امروز چند مرحله از تصویب عضویت عادی ایران در این نهاد طی رایزنی‌های بسیار زیادی انجام شده است. در این زمینه با نهاد ناظر سوئیس نهاد ناظر آلمان جلسه حضوری برگزار و حمایت آن‌ها جلب شده است.

لزوم تعامل بانک مرکزی و سازمان بورس
در ادامه این میزگرد و بعد از تشریح فعالیت‌های سازمان بورس درخصوص بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی، رامین ربیعی مدیرعامل گروه مالی فیروزه به چالش‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی در چند سال اخیر اشاره کرد. وی در ابتدا با اشاره به اثر کمرنگ این فعالیت‌ها در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی گفت: این مساله مهم است که رابطه بین نهاد‌های ناظر و بورس‌های بین‌المللی مستحکم باشد، اما نیاز به دیده شدن اثر مطلوب آن در بحث جذب سرمایه‌گذار خارجی وجود دارد.

وی در ادامه بیان کرد: طبیعتا باید عضو آیسکو شد و همه شرکت‌ها مانند سپرده‌گذاری، شرکت بورس و فرابورس با همتایان خارجی‌شان رابطه خوبی داشته باشند، اما در بحث عملیاتی مشکلات متعددی وجود دارد. در این خصوص چالش‌ها را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول این چالش‌ها به نحوی است که از حیطه اختیارات همه نهاد‌ها خارج است.

ربیعی در این زمینه توضیح داد: مشکل کاستودین (Custodian) بانک‌های معتمد بین‌المللی یک بحث کلیدی است. پول با حجم زیاد وارد ایران نخواهد شد، مگر اینکه یکی از بانک‌های بزرگ بین‌المللی قرارداد بلند‌مدتی با سپرده‌گذاری مرکزی ایران و بانک‌های ایرانی ببندد. در دو یا سه سال آخر فعالیت دولت هشتم، که همه بانک‌های بین‌المللی در ایران دفتر داشتند، موضوع کاستودین بسیار جدی بود.

شاید بتوان گفت: تنها ۱۰ بانک بزرگ در دنیا کاستودین‌های معتبر هستند که از این تعداد ۷ تا ۸ بانک متعلق به آمریکاست که به ایران ورود نمی‌کنند. به همین دلیل تنها از تعداد باقی مانده می‌توان انتظار داشت که در ایران شعبه بزنند و با بانک‌های ایرانی قرارداد ببندند. وی در ادامه بیان کرد: شرکت ما در چهار سال گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در این حوزه انجام داد که بدون بازگشت سرمایه بود. بسیاری بر این باور بودند که بعد از اجرای برجام این مشکل حل شود، اما وضعیت سرمایه‌گذاری متاسفانه هنوز با برخی مسائل دست به گریبان است.

به‌عنوان مثال در بحث سود و حساب بانکی مشکلات زیادی وجود دارد. گروه‌هایی مانند ما زمان زیادی صرف و سرمایه‌گذاری می‌کنند، این گروه‌ها اهدافشان تنها اقتصادی نیست، زیرا عملا سرمایه‌گذاری بین‌المللی بازگشت سرمایه چندانی ندارد.

ربیعی در ادامه با توضیح این موضوع که مسیر طولانی بوروکراتیک در بسیاری از موارد جذب سرمایه‌گذار را با مشکل همراه می‌کند، گفت: در این مسیر به اجبار باید تیمی را تشکیل داد که به دنبال سرمایه‌گذار خارجی باشد و با تمام مشکلات بوروکراتیکی که دارد، از او وکالت بگیرد تا سود سهام آن‌ها را دریافت کند. در این بخش مشکل اعظم در بانک‌ها و در زمینه قبول این وکالت‌نامه‌ها است که فرآیند دریافت سود سهامدار خارجی را به تعویق می‌اندازد. وی ادامه داد: نمونه دیگر این چالش‌ها درخصوص حساب بانکی افراد خارجی در ایران است؛ اگر سرمایه‌گذار خارجی اقدام به خرید اوراق مشارکت کند، به دلیل اینکه نمی‌تواند حساب بانکی ایرانی داشته باشد، در زمینه دریافت سود خود با مشکل رو‌به‌رو است.

این موارد از جمله مشکلات عملیاتی است که سازمان بورس بدون نیاز به بانک مرکزی نمی‌تواند آن‌ها را حل کند. مدیرعامل گروه مالی فیروزه آسیا همچنین بیان کرد: متاسفانه در بسیاری از موارد بانک مرکزی همکاری‌های لازم را نداشته است. در زمان ورود پول به ایران بانک مرکزی حمایت پررنگی دارد، اما زمان خروج حمایت چندانی نمی‌کند. به همین دلیل سازمان بورس باید این راه حل‌ها را پیدا کند.

ربیعی با ارائه پیشنهادی در این خصوص گفت: به‌عنوان مثال وکالت‌نامه‌هایی که کارگزاران از سرمایه‌گذار خارجی می‌گیرند باید تبدیل به فرم ساده‌ای شود که امضا داشته باشد و کپی پاسپورت به رسمیت شناخته شود. همچنین می‌توانند با امور سهام تمام شرکت‌های بورسی تماس بگیرند و ابلاغ کنند که اگر چنین وکالت‌نامه‌ای ارائه شد، سود سهام بدون هیچ مانعی پرداخت شود. وی در ادامه افزود: مشکل حساب بانکی را نیز می‌توان با حساب کارگزاری حل کرد. هر کارگزاری یک حساب مشتریان دارد که سود شرکت‌ها و اوراق مشارکت می‌تواند به این حساب واریز شود. این مشکلات را با ابلاغیه و دستورالعمل می‌توان حل کرد.

هموار‌سازی بوروکراسی اداری برای خارجی‌ها
شهریار شهمیری، مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا دیگر شرکت‌کننده این میزگرد با تایید اظهارات ربیعی گفت: برای ورود سرمایه‌گذار خارجی به ساده‌ترین موارد عملیاتی در بازار سرمایه، توجهی نمی‌شود. وی در ادامه بیان کرد: قوانین سرمایه‌گذاری خارجی متعلق به چند دهه پیش است و نیاز به به‌روز‌رسانی دارد. ساده‌ترین اتفاقی که در حوزه سرمایه‌گذار خارجی باید بیفتد، ایجاد فرم‌های واحد است. در شرایط کنونی هنوز یک فرم فارسی تایید شده برای سرمایه‌گذار خارجی وجود ندارد.

شهمیری در توضیح این چالش بیان کرد: تصور کنید پس از پشت سرگذاشتن یکسری مراحل بسیار دشوار، یک قرارداد با سرمایه‌گذار خارجی امضا شود، در این مقطع، موضوع فرم مطرح می‌شود. برای حل این مشکل بهترین راه حل تاسیس موسسه‌ای با کارآیی مترجم معتمد است.

وی پیشنهاد داد: همان‌طور که حسابرس و افراد معتمد در سازمان بورس حضور دارد، باید موسسه‌ای به‌عنوان مترجم معتمد انتخاب شود. در این صورت اگر کشور‌های خارجی بخواهند از یک ایرانی مدرک بگیرند، چند دارالترجمه مورد وثوق دارند. مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا در ادامه و درخصوص مسائل بانکی در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی بیان کرد: بسیاری از چالش‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی با همان تعداد بانکی که ذکر شد حل شده است و بحث سود سهام شرکت‌ها جدا از بحث مشکلاتی که دارد یکی از موانع جدی پیش رو است.

تلاش سازمان بورس در زمینه کاستودین
در ادامه بیان این چالش‌ها از سمت شرکت‌های فعال در بازار سهام، بهادر بیژنی در این خصوص ابراز امیدواری کرد این چالش‌ها به حداقل برسد. وی در ابتدا با اشاره به لزوم تعامل میان سازمان بورس و بانک مرکزی بیان کرد: برای اینکه برنامه‌های بین‌المللی شدن بازار سرمایه رو به جلو باشد، احتیاج به تعامل است. نه تنها با بانک مرکزی که با سازمان خصوصی‌سازی، اتاق ایران، وزارت اقتصاد، سازمان سرمایه‌گذاری و نهاد‌هایی که در برنامه بین‌المللی شدن به‌عنوان شریک حضور داشته‌اند، که تعامل با بانک مرکزی شاید یکی از مهم‌ترین موضوعات باشد. بیژنی همچنین افزود: در بعضی موارد موفقیت‌هایی کسب شده است. به‌طور مثال تا چند ماه گذشته انتقال ارز با نرخ بازار از طریق شبکه بانکی امکانپذیر نبود.

امروزه با فعالیتی که در بانک‌های مختلف صورت گرفت، امکان تبادل ارزی با نرخ بازار آزاد وجود دارد. وی افزود: یکی از مشکلات سرمایه‌گذاران خارجی، ورود پول با نرخ دولتی بود، این در همان ابتدا باعث ۲۰ درصد ضرر سرمایه‌گذار می‌شد که در این زمینه مقرر شد در زمان خروج نیز ارز ارزان خریداری شود. بیژنی درخصوص کاستودین گفت: تلاش‌های زیادی از سوی سپرده‌گذاری مرکزی در سطوح مختلف حتی در سطوح بالاتر از بازار سرمایه انجام شد.

چند‌نرخی بودن ارز، معضل اقتصاد ایران
محمد نوربخش، مدیر سرمایه‌گذاری خارجی شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین در بخش دیگر مشکلات داخلی را در جذب سرمایه‌گذار خارجی این چنین تشریح کرد: بخشی از مشکلات سرمایه‌گذاری خارجی اصلا در اختیار سازمان بورس نیست. بحث سیاست‌های خارجی و داخلی و فقدان رتبه مشخص که سرمایه‌گذار بخواهد به آن اعتماد کند، نیز از جمله مشکلات است.

وی در ادامه گفت: یکی از موارد درخصوص نرخ ارز است. سرمایه‌گذار خارجی باید بداند که زمان رفتن با چه نرخی می‌تواند ارز را بیرون ببرد. این بحث‌ها بسیار مهم است که برخی از دست سازمان بورس خارج است. محمد نوربخش نیز در زمینه راهکار‌های تسهیل ورود خارجی‌ها بیان کرد: من فکر می‌کنم باید در درجه اول بازتعریفی از محیط بازار سرمایه شود. در این زمینه اگر مواردی را برای سرمایه‌گذاری داخلی فراهم کنیم، شرایط برای سرمایه‌گذاری خارجی نیز جذاب می‌شود.

وی ادامه داد: در یکی از گزارش‌های مرکز پژوهش ها، بیان شد که در سال ۸۶، هزار و ۳۰۰ میلیارد دلار از ثروت ایرانیان خارج از کشور است. چند سال بعد آن را دو هزار میلیارد دلار برآورد کردند. من فکر می‌کنم این کار را آسان‌تر می‌کند تا خیلی از مسائل عملیاتی مانند باز کردن حساب برای این جمعیت راحت‌تر باشد.

نوربخش همچنین بیان کرد: بحث بعدی این است که به جای هدف گرفتن کل بورس برای شناساندن به سرمایه‌گذار خارجی، بهتر است پرتفوی سهامی که صادرات محور هستند و ارز را تا حدودی پوشش می‌دهند، معرفی شود. وی در پایان بیان کرد: باید سیستمی برای سرمایه‌گذار داخلی و خارجی فراهم شود که متغیر‌های اصلی هر صنعت و هر شرکت، نرخ ارز‌ها و سود صنایع مشخص شود. این‌ها مواردی از فعالیت‌های عملیاتی است که سازمان بورس می‌تواند انجام دهد.

رغبت کم شرکت‌های ایرانی برای حضور خارجی‌ها
در ادامه رضا سلطان‌زاده، عضو هیات‌مدیره بانک خاورمیانه با بیان اینکه بسیاری از این معضلات به شرکت‌ها بازمی گردد، گفت: زمانی که با چند شرکت دیگر در تکاپوی ورود سرمایه‌گذار خارجی بودیم، تصورمان این بود که شرکت‌های بورسی یا تمایلی برای حضور سرمایه‌گذار خارجی نداشتند یا بستر آن فراهم نبود. وی در ادامه گفت: چندین بار شرکت‌های بزرگ خارجی به ایران آمدند.

حتی در مواردی تا ۹ بار سر میز مذاکره نیز می‌رفتیم و انعقاد قرارداد‌هایی با ارقامی مانند ۳۵ میلیون یورو تا ۳۰۰ میلیون یورو فراهم می‌شد، اما بعد‌ها دیده شد که غیر از بخش خصوصی، دولتی‌ها نه در تامین اجتماعی، نه بانک ملی، نه صندوق بازنشستگی کشوری، هیچ‌کدام به معنای واقعی فروشنده نیستند. سلطان‌زاده در ادامه و درخصوص معضل دریافت سود سهام توسط خارجی‌ها بیان کرد: در مورد دریافت سود مذاکراتی با شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صورت گرفته و در حال پیگیری است. وی همچنین درخصوص تقسیم سود شرکت‌ها گفت: طبق قانون تجارت ناشران ۸‌ماه فرصت پرداخت سود تقسیمی دارند.

در مذاکره با شرکت سپرده‌گذاری خواسته شد که دقیقا روز پرداخت سود تقسیمی، نقدینگی به حساب شرکت سپرده‌گذاری واریز و بعد به حساب کارگزاری واریز شود تا در حساب مشتری بنشیند. با این کار دو اتفاق می‌افتد. مورد اول اینکه شرکت‌ها دیگر نمی‌توانند سود تقسیمی واهی در مجامع در نظر بگیرند. موضوع دوم این است که فرار سوددهی از سوی شرکت‌ها اتفاق نمی‌افتد.