چرا قیمت دلار کاهش یافت؟

روز گذشته، قیمت دلار شدیدترین ریزش یک ماه اخیر را تجربه کرد و تا آستانه مرز ۱۱ هزار تومانی پایین رفت. آخرین بار شاخص ارزی در اواسط دی ماه ۹۷ در نزدیکی مرز یادشده به کار خود پایان داده بود. مجموعه عوامل افت دلار را می‌توان در سه دسته انتظارات، شرایط اقتصادی و تاکتیک‌های بازیگران جای داد.

البته افت روز سوم هفته را عده‌ای از فعالان بیشتر ناشی از انتظاراتی تلقی می‌کردند که تحت تاثیر تغییر فضای سیاسی ایجاد شده بود؛ ولی مسلما بدون همراهی سایر عوامل چنین افتی ممکن نبود.

در سومین روز هفته، دلار چهارمین افت متوالی را تجربه و به سمت مرز ۱۱ هزار تومانی حرکت کرد. روز دوشنبه، شاخص ارزی ۳۲۰ تومان کاهش قیمت را به ثبت رساند و به بهای ۱۱ هزار و ۱۰۰ تومان رسید. این بیشترین میزان افت دلار از ۳ مردادماه بود و موجب شد که این ارز به پایین‌ترین سطح قیمتی از ۱۹ بهمن ۹۷برسد.

سکه نیز در واکنش به ریزش دلار، ۱۰۰ هزار تومان از ارزش خود را از دست داد و به بهای ۴ میلیون و ۴۳ هزار تومان رسید. اما ترکیب چه عواملی زمینه‌ساز رکورد‌های کاهشی پیاپی دلار و در نتیجه افت‌های کانالی سکه شده است؟ براساس صحبت‌های کارشناسان و فعالان بازار، سرفصل‌های عمده نزول قیمت دلار را می‌توان به سه‌دسته انتظارات معامله‌گران، شرایط اقتصادی و تاکتیک‌های بازیگران تقسیم کرد.

انتظارات معامله‌گران
یکی از عواملی که بیشتر فعالان آن را در افت قیمتی مخصوصا روز دوشنبه موثر می‌دانستند، تغییرات محسوسی است که در سمت انتظارات معامله‌گران ایجاد شده است. به گفته فعالان، سه عامل مشخص موجب شده است که انتظارات افزایشی معامله‌گران کمرنگ‌تر شود و جای خود را به انتظارات کاهشی یا ثبات قیمتی بدهد.

الف- تغییر فضای سیاسی: از ابتدای هفته، خبر‌هایی منتشر می‌شد که حاکی از تلاش‌های فرانسه برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا بود. عنوان شد که فرانسه این طرح را به آمریکا پیشنهاد کرده است که ایران معافیت‌هایی برای فروش نفت دریافت کند.

سفر غیرمنتظره وزیر امور خارجه ایران به فرانسه و ملاقات با مکرون در حاشیه نشست جی ۷، احتمال تغییر فضای سیاسی را برای معامله‌گران بازار داخلی جدی‌تر کرد؛ یکی از نشانه‌های تاثیر این اتفاق، افزایش فعالیت معامله‌گران خالی‌فروش در ساعات انتهایی روز یکشنبه بود که قیمت را حتی در مقطعی به زیر محدوده ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان برد و قیمت ابتدایی معاملات روز دوشنبه را تحت‌تاثیر قرار داد. البته اثرات این خبر‌های سیاسی نیز تا حدی با مواضع آمریکایی‌ها تعدیل شد.

ب- محدود شدن دامنه نوسان:‌ اگر چه تغییر فضای سیاسی تا حدی زمینه‌ساز گردش انتظارات معامله‌گران فعال در بازار شده است، ولی نباید نقش عوامل دیگر را نادیده گرفت. یکی از مهم‌ترین عواملی که حداقل نوسان‌گیران را در ماه‌های اخیر از بازار عقب‌تر رانده است، کاهش تغییرات قیمتی شاخص ارزی بوده است.

یکی از مهم‌ترین نماگر‌های کاهش نوسانات بازار، میزان انحراف معیار قیمتی دلار است که در مرداد به کمترین سطح در ۱۷ ماه گذشته رسید. طبیعی است که هر قدر نوسانات قیمتی دلار کاهش یابد، نوسان‌گیران انگیزه کمتری برای ورود به بازار و انجام معامله در آن داشته باشند. عدم حضور نوسان‌گیران در بازار به‌طور کلی نگرش‌های حاکم بر بازار را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ج- سه ماه بازدهی منفی دلار: سفته‌بازان معمولا زمانی وارد بازار می‌شوند که انتظار داشته باشند قیمت دلار رو به سوی سطوح بالاتر داشته باشد. با این حال در سه ماه گذشته روند قیمت دلار نزولی بوده و سه ماه بازدهی منفی را به ثبت رسانده است. رشد‌های منفی پیاپی انتظارات معامله‌گران سفته‌باز را تغییر می‌دهد و تمایل آن‌ها را برای حضور در بازار کم می‌کند.

شرایط اقتصادی
عوامل انتظاری به تنهایی نمی‌توانند قیمت دلار را در سرازیری کاهشی قرار دهند. شاخص ارزی که حدودا در اواسط اردیبهشت ماه به بالای سطح ۱۵ هزار و ۵۰۰ تومانی رفته بود، اکنون در آستانه مرز ۱۱ هزار تومانی نوسان می‌کند، یعنی طی حدودا ۴ ماه نزدیک به ۳۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است.

در چنین شرایطی باید نقش عوامل اقتصادی را در این افت جست‌وجو کرد. به نظر می‌رسد، چهار متغیر کاهش سرعت نرخ تورم، کاهش ضریب فزاینده پولی، تراز تجاری مثبت و بازدهی مثبت سایر بازار‌ها از جمله عوامل اقتصادی هستند که می‌توانند در افت قیمتی دلار نقش ایفا کنند.

الف- کاهش سرعت رشد تورم: گفته می‌شود بین نرخ تورم و قیمت دلار در اقتصاد ایران یک دور باطل وجود دارد و افزایش هر کدام به رشد دیگری منجر می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از آذر تا اسفند ۹۷، شاخص CPI با افزایش ۳/ ۸ درصدی مواجه شده است، حال آنکه در دامنه زمانی اردیبهشت تا مرداد ۹۸ این میزان به حدود ۲/ ۴درصد رسیده است. در واقع سرعت رشد تورم در این دو بازه زمانی نصف شده است. عاملی که می‌تواند به‌عنوان سیگنالی از تغییر فضای کلی اقتصاد برای معامله‌گران ارزی عمل کند.

ب- کنترل نقدینگی و کاهش ضریب فزاینده پولی: یکی از مهم‌ترین عواملی که برای افزایش قیمت دلار ذکر می‌شد، افزایش حجم نقدینگی بود.

با این حال، آخرین گزارش دولت خبر از کنترل نقدینگی می‌دهد و آمار‌ها نیز بیانگر آن است که ضریب فزاینده پولی کاهشی شده و در مسیر نزولی قرار گرفته است. ضریب فزاینده پولی در تیرماه سال گذشته با رسیدن به عدد ۲۸/ ۷ سقف تاریخی خود را تجربه کرد؛ با این حال، از آن زمان به بعد تقریبا روند نزولی را طی کرد و در اسفندماه به۰۹/ ۷ رسید که از شهریور۹۶ به بعد سابقه نداشت.

همچنین در گزارش عملکرد دولت دوازدهم، یکی از موفقیت‌های بانک مرکزی که از نگاه سیاست‌گذار منجر به کاهش نوسانات دلار شد، محدود کردن گردش سفته‌بازان ریال عنوان شده است. بر اساس این گزارش، حذف چک‌های تضمینی قابل پشت‌نویسی و محدود کردن مبلغ تراکنش پرتفوی بانکی به ۱۰۰ میلیون تومان به ازای هر شماره کارت ملی و ۵۰ میلیون تومان به ازای هر کارت بانکی دو اقدام مهمی بودند که نقش اساسی در کنترل گردش سفته‌بازان ریال داشت و عملا ده‌ها هزار میلیارد تومان گردش سفته‌بازانه ریال را از چرخه بازار‌ها (خصوصا بازار ارز و سکه) خارج کرد و احتمال حمله سفته‌بازانه از طریق پوز‌های بانکی در کشور‌های ترکیه، کانادا، عراق و افغانستان را به شدت محدود ساخت.

ج- تراز تجاری مثبت: افزایش واردات و بالا رفتن آن نسبت به صادرات می‌تواند یکی از مهم‌ترین عواملی باشد که منجر به افزایش قیمت دلار شود. اما آخرین آمار‌ها نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور در چهار ماه ابتدایی امسال مثبت بوده و به ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است.

با این حال، دو هشدار را نیز باید در مورد آخرین آمار‌های تجاری در نظر گرفت؛ یکی افزایش سرعت کاهش صادارت در چهار ماه ابتدایی سال ۹۸ نسبت به چهار ماه ابتدایی سال ۹۷ و دیگری، کمتر شدن تراز تجاری در آمار چهار ماهه نسبت به آخرین آمار قبلی. در آمار قبلی تراز تجاری بالای یک میلیارد دلار بود. د- بازدهی مثبت سایر بازارها: یکی از عواملی که در کاهشی شدن جهت بازار دلار موثر بود، مهاجرت معامله‌گران به سایر بازار‌ها عنوان شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص بازار سهام از ابتدای سال حدود ۵۴ درصد افزایش قیمت داشته است؛ این در حالی است که در همین بازه زمانی دلار نزدیک به ۲ هزار تومان از ارزش خود را از دست داده است. در کنار بازار سهام، برخی از بانک‌ها نیز در این بازه زمانی، نرخ سود بانکی را به‌صورت چراغ خاموش بالا برده‌اند، در نتیجه ورود سرمایه به‌صورت سپرده به بانک‌ها نیز برای معامله‌گران با صرفه‌تر از بازار آزاد بوده است.

تاکتیک‌های بازیگران بازار
در کنار عامل انتظارات و شرایط اقتصادی، تاکتیک‌های معامله‌گرانی که در بازار رسمی با کف بازار حضور دارند، در نزولی شدن قیمت نقش داشته است:

الف- صرافی‌های بانکی: یکی از مهم‌ترین عواملی که در ماه‌های اخیر در کاهش نوسانات بازار نقش داشته است، به عملکرد صرافی‌های بانکی بوده است. صرافی‌های بانکی در این مدت دو نوع سیاست قیمت‌گذاری را در پیش گرفته‌اند که موجب شده است از یکسو تقاضای کاذب وارد بازار نشود و از سوی دیگر برخی از ارز‌های خانگی را نیز جذب کنند.

صرافی‌های بانکی در بیشتر مقاطع سال، قیمت فروش دلار خود را نزدیک به قیمت بازار تعیین کردند، عاملی که موجب می‌شد تقاضای کاذبی وارد بازار نشود. در دو هفته اخیر نیز صرافی‌های بانکی در شرایطی که قیمت در بازار آزاد سیر نزولی آرامی دارد، نرخ خرید خود را بعضا بالای قیمت بازار آزاد تعیین کرده‌اند، امری که موجب شده است افراد عادی ترجیح دهند دلار خود را به صرافی‌های بانکی عرضه دهند.

ب- صرافی‌های آزاد: به گفته فعالان، عرضه ارز در سال جاری توسط صرافی‌های آزاد نیز افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که در سال گذشته بیشتر صرافی‌ها تمایل چندانی برای فروش ارز نداشتند.