افت سرعت بورس

شاخص کل بورس تهران روز دوشنبه درحالی با ثبت رشد ۶ هزار واحدی آغاز به کار کرد که این رشد در نهایت به ۱۲۹۹ واحد (معادل ۲/ ۰ درصد) محدود شد و همزمان شاخص کل هم‌وزن نیز در مدار منفی قرار گرفت. به‌نظر می‌رسد در این موج اصلاحی چهار عامل اصلی تاثیرگذار بوده‌اند.

اثر عرضه‌های اولیه و عرضه بزرگ سهام دولتی در آینده نزدیک، نیاز به اصلاح طبیعی بعد از رشد‌های پرشتاب و پیاپی از ابتدای سال، تشدید مشکلات هسته معاملاتی و اختلال سفارش‌گیری سیستم‌های برخط و عدم رشد قیمت نفت مطابق با انتظارات بورس‌باز‌ها از توافق نفتی، از مهم‌ترین عوامل کشیده شدن ترمز رشد‌های پرشتاب شاخص کل طی روز گذشته به‌شمار می‌آیند.

افت سرعت بورس با چهار روایت
شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در معاملات روز گذشته ضمن یک رفت و برگشت نهایتا با ثبت رشد ۱۲۹۹ واحد به رقم ۶۲۴ هزار و ۵۵۹ واحد رسید. این اتفاق درحالی رخ داد که پس از رشد دقایق ابتدایی شاهد تشدید عرضه‌ها و بازگشت از مسیر صعودی بودیم.

رشد پرشتاب قیمت‌ها از ابتدای سال ۹۹ تاکنون، شمار فروشندگان بالقوه در سطوح فعلی قیمت‌ها را افزایش داده و یکی از مهم‌ترین دلایل تشدید عرضه‌ها در جریان داد و ستد سهام روز دوشنبه به حساب می‌آید. از سوی دیگر مشکلات عدیده هسته معاملات با توجه به سفارش‌های تلنبار شده در صف‌های خرید و فروش و در پیش بودن عرضه‌های اولیه بزرگ در روز‌های آینده نیز مزید بر علت شدند.

بورس تهران در ساعت نخست معاملات روز دوشنبه شاهد ادامه روند صعودی روز‌های گذشته بود، اما تشدید فروش‌ها در بازار سهام منجر به کشیده شدن ترمز رشد شاخص کل و افزایش فاصله منفی بین آخرین قیمت‌های خرید و فروش و قیمت‌های پایانی در اکثر قریب به اتفاق نماد‌ها شد.

امری که به‌رغم باقی ماندن دماسنج اصلی در محدوده مثبت، اصلاح تدریجی شاخص کل از سقف روزانه را در پی داشت. یکی از اتفاق‌های جالب بازار سهام در روز گذشته، بازگشایی نماد «فارس» پس از شفاف‌سازی درخصوص فروش بلوک ۴/ ۱۱ درصدی سهام پتروشیمی تندگویان بود.

دامنه نوسان ۱۰۰ درصدی در این نماد باعث شد تا بازگشایی بزرگ‌ترین سهم بازار سهام با جهش بیش از ۴۰ درصدی قیمت به پرواز ۱۶ هزار واحدی شاخص کل بینجامد. اما پس از گذشت دقایقی، به تشخیص ناظر این معاملات ابطال و تاثیر مثبت ۱۶ هزار واحدی بر دماسنج اصلی بازار سهام خنثی شد و در ادامه نیز نماد فوق به حالت ممنوع برای خرید و فروش درآمد.

علامت‌های سوال پیش روی اهالی بازار
این روز‌ها بازار سهام با چند مساله مواجه است. بحث عرضه سهام دولت در قالب واحد‌های صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس در آینده نزدیک، برآورده نشدن انتظارات درخصوص رشد قیمت جهانی نفت پس از توافق اوپک پلاس و G. ۲۰ بر سر کاهش تقریبی ۲۰ میلیون بشکه‌ای عرضه طلای سیاه و عرضه‌های اولیه بزرگ در روز‌های آتی را شاید بتوان اصلی‌ترین علامت سوال‌ها در ذهن سرمایه‌گذاران نامید.

از سوی دیگر بروز برخی مشکلات عدیده درخصوص هسته معاملات، به هیجان خرید و فروش سهام توسط اهالی بازار در چنین شرایطی دامن زده و نوعی آشفتگی معاملاتی را در پی داشته است. اگرچه شاخص کل در پایان روز کاری گذشته در محدوده مثبت متوقف شد، اما منفی شدن شاخص کل هم‌وزن و روند منفی قیمت‌ها در ساعات پایانی، غلبه عرضه بر تقاضا در نیمه دوم معاملات را تایید می‌کند.

روز گذشته از ۳۰۳ نماد بورسی مجاز برای خرید و فروش، ۱۴۳ نماد قیمت پایانی مثبت و ۱۵۶ نماد قیمت پایانی منفی را به ثبت رساندند. چربش تعداد نماد‌ها با قیمت پایانی منفی بر نماد‌های سبزپوش درحالی رقم خورد که تعداد نماد‌ها با آخرین قیمت منفی نیز روند صعودی داشت.

چالش‌های یاد شده درحالی خودنمایی می‌کنند که شاخص کل بورس در سال جدید و با گذشت ۱۳ روز کاری، جهش ۲۲ درصدی را به ثبت رسانده است. با این حساب ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران طی روز‌های یاد شده چیزی نزدیک به ۴۲۰ هزار میلیارد تومان رشد را نشان می‌دهد.

امری که پتانسیل بالقوه فروش در نماد‌های سود‌ده را تا حد بسیار زیادی بالا برده‌است. به‌رغم عرضه‌های بسیار تزریق روزافزون نقدینگی توسط افراد حقیقی به تالار شیشه‌ای، تداوم ثبت حجم و ارزش معاملات روزانه بالا را در پی داشته است. ارزش داد و ستد‌های خرد (با حذف معاملات بلوکی و اوراق با درآمد ثابت) در بورس تهران در روز گذشته نیز از مرز ۶ هزار میلیارد تومان عبور کرد و حول رقم ۶۲۰۰ میلیارد تومانی قرار گرفت.

همچنین ارزش صف‌های خرید بورسی در ۹۴ نماد بورسی به ارزش ۱۲۸۰ میلیارد تومان در مقابل تشکیل صف فروش در ۴۳ نماد به ارزش ۱۸۱ میلیارد تومان کماکان از برتری تقاضا و عطش خریداران حکایت می‌کرد. خالص تغییر مالکیت ۵۱۵ میلیارد تومانی از سهامداران حقوقی به حقیقی نیز نشان‌دهنده ادامه روند خرید سهامداران حقیقی و فروش سهامداران حقوقی است. کاهش نسبت این متغیر به ارزش معاملات خرد نیز بیانگر حضور پررنگ‌تر سهامداران خرد در سمت عرضه نسبت به روز‌های گذشته است.

آمادگی بازار سهام برای عرضه اولیه بزرگ
براساس آخرین اخبار قرار است سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی و پلیمر آریا ساسول در روز چهارشنبه هفته جاری یا در هفته آینده برای اولین بار در بورس و فرابورس عرضه شوند. هنوز اطلاعیه رسمی درخصوص زمان و قیمت این عرضه اولیه‌ها منتشر نشده‌است، اما ارزش روز دارایی‌های «شستا» به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های کشور، احتمال ارزش‌گذاری این شرکت در میان سه سهم بزرگ بازار سهام را بالا می‌برد.

با این تفاسیر اگر قرار باشد ۱۰ درصد این شرکت در روز عرضه اولیه عرضه شود، برآورد می‌شود بازار برای جذب این عرضه به نقدینگی بین ۸تا۱۰ هزار میلیارد تومان نیاز داشته باشد. این میزان نقدینگی احتمالی موردنیاز با توجه به ارزش روزانه معاملات خرد در بازار سهام و احتمال مشارکت نزدیک به ۲ میلیون کد باز هم رقم بسیار بزرگی به‌حساب می‌آید که می‌تواند یکی از عوامل تشدید عرضه‌ها برای تامین نقدینگی در میان اهالی بازار باشد.

علاوه بر این موضوع، شکل‌گیری تقاضای قدرتمند در نماد «تاپیکو» به‌عنوان بزرگ‌ترین زیرمجموعه بورسی «شستا» که از روز‌های گذشته آغاز شده است نیز به‌عنوان یکی از اثرات جانبی این عرضه اولیه تلقی می‌شود که همزمان ارزش روز دارایی‌های سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی را بالا خواهد برد. هجمه تقاضا در «تاپیکو» درحالی رخ می‌دهد که قیمت سهام «تاصیکو» و «تیپیکو» با توجه به ثبت رشد‌های قبلی به تعادل رسیده و حتی مسیر اصلاحی را تجربه می‌کند.

عرضه اولیه «صبا» در روز‌های گذشته هرچند در مقیاس بسیار کوچک‌تر صورت گرفت، اما تکانه‌هایی به بازار داد. نوسان‌های موقتی که با توجه به پیش‌دستی سرمایه‌گذاران در روز‌های قبل از عرضه اولیه، تاثیر محسوسی در روز عرضه اولیه به‌دنبال نداشت و با شکل‌گیری موج‌های تقاضا در روز‌های آینده جبران شد.

نو که به بازار آمد...
یکی دیگر از اتفاقات جالب در معادلات روز گذشته، تشدید معنادار عرضه در نماد‌هایی بود که طی ماه‌های اخیر عرضه اولیه آن‌ها انجام شده و رشد قیمتی مناسبی را پشت سر گذاشتند. به‌نظر می‌رسد فروش سهام عرضه اولیه گذشته پس از کسب سود‌های بسیار خوب اولویت اصلی فعالان بازار جهت تامین نقدینگی مورد نیاز برای خرید «شستا» و «آریا» باشد.

در همین راستا عرضه سنگین صبحگاهی در نماد‌های «شگویا»، «تملت» و «زکوثر» را شاهد بودیم. راهکار ناظر برای جلوگیری از فشار مضاعف بر هسته معاملات، در چنین شرایطی، قرار دادن نماد‌های فوق در وضعیت مجاز-محفوظ و اجازه ثبت معاملات پس از ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه بود. امری که با بروز اختلالاتی در زمینه سفارش‌گیری و ثبت معاملات همراه شده‌است.

عدم همخوانی زیرساخت‌ها و نیاز‌ها
بازار سهام به‌طور همزمان از چند جهت درحال بزرگ شدن است. افزایش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس طی سال‌های اخیر و در پیش بودن عرضه نهاد‌های اقتصادی کلان در بازار سهام، افزایش ضریب نفوذ بورس در میان آحاد جامعه از طریق تزریق سرمایه‌های کوچک و بزرگ حقیقی و افزایش ناگزیر شناوری و نقدشوندگی سهام در بستر بورس، تنور معاملات را به شدت داغ کرده است.

واقعیت این است که گسترش نفوذ بازار سهام با زیرساخت‌های موجود همخوانی ندارد. اختلال متوالی سیستم‌های معاملات برخط و عدم همخوانی قیمت‌های نمایش داده شده در سایت tsetmc و حساب کاربران آنلاین به دلیل کندی هسته معاملات مرکزی باعث می‌شود که معامله‌گران دچار سردرگمی شده و برای اعمال سفارش‌های خرید و فروش خود، سقف و کف بازه روزانه را انتخاب کنند.

آشفتگی به‌وجود آمده درخصوص تشدید عرضه و تقاضا از روان شدن جریان داد و ستد روزانه به شدت کاسته است و شکل‌گیری سفارش‌های پرحجم در پایین‌ترین و بالاترین قیمت‌های مجاز روزانه به تشدید صف‌های خرید و فروش دامن می‌زند. از طرفی تجمیع سفارش‌های خرید و فروش نیز باعث تکرار این دور باطل می‌شود.

حال با وجود حضور گسترده مردم در کارگزاری‌ها و دفاتر پیشخوان دولت برای احراز هویت برای اخذ کد بورسی و فعالیت در این بازار، جریان ورود نقدینگی به بازار سهام ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر عرضه‌های اولیه بزرگ پیش‌رو و احتمال تشکیل صف‌های خرید در این نمادها، بار تحمیل شده بر هسته معاملات را بیش از گذشته خواهد کرد و مشکل می‌تواند بغرنج‌تر از گذشته شود.

این موضوع درحال‌حاضر به‌عنوان بزرگ‌ترین معضل موجود در بازار سهام می‌تواند در آینده نه چندان دور با کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران در قالب یک ریسک بزرگ خودنمایی کند. در شرایط فعلی و با عنایت به تحریم‌های همه‌جانبه، به‌نظر می‌رسد گزینه خرید سامانه‌های وارداتی یک انتظار بیهوده باشد.

تلاش شبانه‌روزی تیم‌های فنی برای بهره‌برداری حداکثری از سیستم موجود نیز اگرچه با موفقیت‌هایی همراه بوده است، اما یک درمان موقت در شرایط فعلی است و با توسعه فزاینده بازار سهام شاید کارآیی خود را از دست بدهد.

از آنجا که حجم سفارش‌های خرید و فروش انباشته شده در صف، بزرگ‌ترین عامل کندی هسته معاملات به‌شمار می‌آید و میل به صف‌نشینی در میان سرمایه‌های تازه‌وارد به طرز چشمگیری افزایش یافته‌است، راهکار افزایش دامنه نوسان روزانه، افزایش دامنه نوسان عرضه‌های اولیه یا اتخاذ سیاست ترکیبی از این دو راهکار می‌تواند راهگشا باشد.