چرا قیمت دلار بی وقفه بالا می رود؟

تحلیلگران اقتصادی دلایل مختلفی را برای رشد افسار گسیخته دلار بیان کرده اند، اما بیشتر آن‌ها در سه علت اشتراک نظر داشته اند. اول اینکه تقاضا برای خرید دلار به منظور حفظ ارزش دارایی‌های ریالی همچنان رو به افزایش است و تنها با تقویت طرف عرضه است که می‌توان ارز مورد نیاز متقاضیان را تامین کرد.

علت دوم اشاره شده هم این بوده که راه‌های بازگشت ارز حاصل از صادرات بسته شده و بخشی از صادرکنندگان نیز ناچارا به جرگه تقاضا‌کنندگان ارز در بازار ملحق شده‌اند.

سومین دلیل هم این است که التهابات قیمتی در سایر بازار‌های مالی به بازار ارز نیز سرایت کرده به طوری که معامله‌گران و فعالان این بازار در تلاش‌اند عقب‌ماندگی خود از سایر بازار‌ها را با افزایش بیشتر قیمت‌ها، ولو به صورت تصنعی، جبران کنند. با این حال اگر مساله استفاده صادرکنندگان از فرصت‌های آربیتراژی بازار را هم به آن اضافه کنیم، پرونده التهابات ارزی بازار به کل بسته می‌شود.

آربیتراژ در علم اقتصاد و مالیه به معنای بهره گرفتن از تفاوت قیمت بین دو یا چند بازار برای کسب سود است. به عبارتی سود آربیتراژی زمانی ایجاد می‌شود که یک کالای مشابه در دو بازار مختلف یا در مواردی خاص در دو قالب متفاوت عرضه می‌شود، اما قیمت‌های یکسانی ندارد.

وجود آربیتراژ نتیجه ناکارآمد بودن بازار است و مکانیزمی ایجاد می‌کند که موجب می‌شود قیمت‌ها به طرز قابل‌توجهی از ارزش منصفانه و واقعی‌شان در درازمدت منحرف نشوند. برای مثال فرض کنیم یک بانک آمریکایی یک شعبه در ایران و یک شعبه در آمریکا داشته باشد، حال اگر انتقال پول بین دوکشور کاملاً آزاد باشد این بانک می‌تواند از شعبه آمریکا که پول بیشتری در آن ذخیره شده مقداری را به شعبه ایران منتقل کند و در ایران به عنوان وام بفروش برساند، طبق فرایند‌های عرضه و تقاضا به سادگی می‌توان دریافت که به علت کاهش عرضه وام درمبدا یعنی آمریکا نرخ بهره وام بالا می‌رود و در ایران برعکس!

از سوی دیگر برخی مسائل داخلی از جمله کسری شدید بودجه دولت، رشد شدید نقدینگی و بازدهی بازار سرمایه نیز فشار برای افزایش قیمت ارز را بالا برده است.

این تحلیلگران اقتصادی همچنین گفته اند که، انواع بازار‌ها باید در میان مدت از لحاظ رشد به یک تعادل نسبی برسند. بازار سهام در بهار ۹۹ بازدهی بسیار بالایی را ثبت و حدود ۱۴۸ درصد رشد را تجربه کرد. در مقابل دلار تنها کمی بیش از ۱۸ درصد رشد کرد و تا اول‌تیرماه به بالای ۱۹ هزار تومان رسید.

این دسته از تحلیلگران اعتقاد دارند، کم‌کم برخی از معامله‌گران بخشی از سرمایه خود را از بازار سهام خارج کرده و به سوی بازار ارز آمده‌اند؛ در واقع این معامله‌گران بخشی از دارایی و سودی را که از بازار سهام به دست آورده‌اند، کم‌کم وارد بازار‌های دیگر می‌کنند و از این جهت، ارز، چون در بهار رشد کمتری را به ثبت رسانده است، گزینه مناسبی از نگاه آن‌ها برای رشد بیشتر به نظر می‌رسد.

البته گفته می‌شود یکی از دلایل افزایش قیمت دلار در هفته‌های اخیر کاهش صادرات ایران به کشور‌های همسایه و در نتیجه پایین آمدن درآمد‌های ارزی است.

با این حال دولت در طول یک ماه اخیر در تلاش بوده تا صادرکنندگان را به بازگشت ارز به کشور ملزم کند. برای این منظور دولت پای مقامات قضایی را به این قضیه باز کرده و خواهان مداخلات قوه قضائیه در این خصوص شده است.

هرچند صادرکنندگانی که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ اقدام به صادرات کرده‌اند باید تا پایان تیر ماه ارز‌های خود را به کشور بازگردانند، اما برای دیگر صادرکنندگان مهلتی چهار ماهه، از زمان صدور پروانه صادراتی اعطا شده است.

در هر صورت دولت معتقد است که بازگشت ارز به چرخه اقتصادی کمک شایانی به رفع التهابات ارزی می‌کند. در عین حال این موضوع نیاز‌های ارزی واردکنندگان را نیز تامین می‌کند و به ترخیص مواد اولیه وارداتی و کالا‌های اساسی که در گمرک رسوب کرده کمک می‌کند. اما تاکنون موفق به بازگشت ارز‌های حاصل از صادرات نشده است.