کشف اتفاقی پنج گنج بزرگ در ایران

تعدادی از مهم‌ترین محوطه‌ها و گنجینه‌های تاریخی ایران به صورت اتفاقی و حین اجرای پروژه‌های عمرانی و با بیل لودر‌ها کشف شده‌اند. طرح‌های توسعه و ساخت و ساز همواره یکی از مهمترین عوامل تخریب محوطه‌های باستانی و تاریخی در کشور بوده است.

با این وجود در برخی از فعالیت‌های عمرانی با لودر به آثار نفیسی برخورد کرده است. در چنین شرایطی با اطلاع سریع میراث فرهنگی و پیگیری باستان‌شناسان آثار ارزشمندی بدست آمده و زینت‌بخش موزه‌های ایران شده، هر چند که تخریب‌های گسترده و پنهانی لودر‌ها همواره بیشتر بوده و موارد خاص با پیگیری باستان شناسان و فشار فعالان اتفاق افتاده است.

تعداد عملیات‌های عمرانی که منجر به کشف محوطه‌های باستانی شده‌اند بسیار است، اما در ادامه به پنج محوطه و اثر ارزشمند که در عملیات‌های عمرانی کشف شدند پرداختیم.

یک: جوبجی در رامهرمز

یکی از معروف‌ترین محوطه‌های باستانی که با بیل لودر‌های یک پروژه عمرانی از دل خاک بیرون آمد محوطه جوبجی در نزدیکی رامهرمز خوزستان است. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۶ حین حفاری برای خط لوله انتقال آب با پیدا شدن تعدادی اشیای باستانی کار متوقف شد.

با وجود آسیب‌های وارده به این محوطه باستانی، پس از حضور باستان‌شناسان یک آرامگاه شاهی متعلق به دوره عیلام نو (سده ۶ پیش از میلاد) در این محوطه کشف شد که نشان از اهمیت بالای منطقه رامهرمز در تاریخ عیلام بود. در آرامگاه شاهی جوبجی ۲ تابوت مفرغی وان شکل بود که در آن‌ها ۲ شاهزاده خانم حدودا ۱۷ و ۳۵ ساله همراه با ۴۸۸ شی ارزشمند دفن شده بودند.

این اشیا حالا در موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند. شاخص‌ترین اثر گنجینه جوبجی دستبندی زرین با کتیبه‌ای از دوره عیلام نو است که با عقیق نسبتا بزرگی تزیین شده. این دستبند از سه قطعه متصل به هم تشکیل شده و ترکیبی از طلا و سنگ عقیق است. با وجود این کشف مهم، اما محوطه جوبجی از گزند تخریب پروژه‌های عمرانی در امان نماند.

دو: ارجان در بهبهان

تابستان سال ۱۳۶۱ عملیات عمرانی ساخت سد شهدای مارون در شمال شهر بهبهان استان خوزستان با برخورد به یک آرامگاه سنگی متوقف شد. باستان شناسان در ارجان بهبهان تابوت یو شکل برنزی را کشف کردند که آثار بی‌نظیری درون و بیرون آن قرار داشت.

در داخل تابوت «کیدین هوتران یکم» از بزرگان عیلامی دفن شده بود و در دست چپ او که روی سینه‌اش قرار داشت یک حلقه قدرت طلایی کشف شد، حلقه‌ای که حالا یکی از شاخص‌ترین آثار موزه‌ای ایران است و در موزه ملی نگهداری می‌شود.

علاوه بر حلقه قدرت ارجان اشیای دیگری مانند چراغ برنزی، ساغر برنزی، ده ظرف استوانه‌ای شکل برنزی، نود و هشت دگمه طلایی و سینی برنزی که تصاویری روی آن مشخص بود نیز از این منطقه کشف شد.

سینی برنزی که اکنون به جام ارجان معروف است نماد کاروان المپیک ایران در توکیو ۲۰۲۰ بود و در پی همین عملیات عمرانی کشف شد. منطقه باستانی ارجان نیز با وجود این کشف مهم و اهمیت بالای تاریخی‌اش در ادامه از تخریب‌ها و تعرض‌ها در امان نماند.

سه: قیطریه در تهران

ردپای آثار تاریخی در قیطریه تهران از دیرباز قابل مشاهده بوده، اما ۵۳ سال پیش با یک اتفاق، برگ تازه‌ای از تاریخ تهران رو شد. کندن پی و ساخت و ساز پای برکه آب قیطریه مشرف به باغ صارم الدوله (پارک قیطریه کنونی) به کشف یک گورستان و تعداد زیادی آثار باستانی منجر شد.

با آغاز کاوش‌های باستان شناسی در این محوطه حدود ۳۵۰ گور شناسایی شد. پیشینه این محوطه به ۱۲۰۰ تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. در گورستان باستانی قیطریه بیشتر آثار سفالی به همراه دکمه‌های لباس، سنجاق، سربند، زیورآلات، ابزار جنگی و … از جنس مفرغ بدست آمد.

بیشتر ظرف‌های سفالی قیطریه چرخ ساز و با پخت خوب بوده‌اند. در مجموع در حدود ۵ هزار متر مربع کاوش‌های باستانی در تپه قیطریه بیش از ۲ هزار ظرف سفالی و ابزارآلات مختلف کشف شد. از بقایای گور‌ها و محل‌های کاوش قیطریه اثری بر جای نمانده، اما آثار آن در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

چهار: وستمین کیاسر

سال ٨٨ در نزدیکی روستای وستمین مازندران وقتی که کارگران شرکت گاز مشغول حفاری و جانمایی لوله‌های گاز برای یک پروژه گازرسانی بودند، تیغه‌های لودر حین کار با گوردخمه‌ای برخورد کرد که در آن جسد یک سرباز اشکانی با تمام تجهیزات نظامی دفن شده بود.

وقتی باستان‌شناسان راهی این محوطه شدند در کاوش‌های خود کشف کردند که این محل با وجود تخریب‌های زیاد به دلیل عبور لودر‌ها و سال‌ها کشاورزی، یک محوطه ارزشمند تاریخی شامل گورستان وسیع اشکانی با بیش از ٢۵٠ گوردخمه است.

پنج: دهنو در یاسوج

اواخر دهه هشتاد وقتی یک کارگر لودر در حال خاکبرداری برای ساخت ساختمان جدیدی در محوطه بیمارستان امام سجاد شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد بود ناگهان با تکه‌های از یک اسکلت انسانی روبرو شد و نگهبانان بیمارستان را در جریان گذاشت.

لودر‌ها این بار نیز به یک گورستان باستانی برخورد کرده بودند که در پی بررسی‌های باستان‌شناسی احتمال داده شد که پیشینه تاریخی این گورستان به هزاره سوم قبل از میلاد و اواخر عصر مفرغ می‌رسد.

اگر چه گزارش شده در حدود ۴۰ گور این محوطه از بین رفته است، اما باستان‌شناسان در فصل اول کار خود حدود ۲۰ گور این محوطه باستانی در شهر یاسوج را کاوش کردند. قرار است پس از اتمام کاوش‌ها بخشی از این محوطه به عنوان سایت موزه برای بازدید گردشگران و علاقمندان آماده شود.

منبع: پنشتا