جیره‌بندی خدمات در پایتخت؟

دنیای‌اقتصاد نوشت: ارائه خدمات شهری به پایتخت نشین‌ها قرار است مبتنی بر اولویت بندی پیشنهادی شهروندان جیره بندی شود. بررسی محتوای نظرسنجی شهرداری تهران از شهروندان درباره پروژه‌های شهری اولویت دار برای اجرا در سال ۱۴۰۲ در سامانه «من شهردارم» حکایت از آن دارد که شهرداری بنا دارد تهرانی‌ها را به انتخاب میان بدیهی‌ترین ماموریت‌های این نهاد که عمدتا از جنس «نگهداشت» و در زمره وظایف ذاتی و همیشگی مدیریت شهری است، وا دارد.

شهروندان باید سه گزینه از مجموع ۱۱ گزینه موجود در این نظرسنجی را که مرتبط با شش ماموریت اصلی شهرداری تهران است، انتخاب و به عنوان اولویت انتخابی خود معرفی کنند.

سوم دی ماه بود که شهرداری تهران در یک اقدام ناگهانی از سامانه نظرسنجی فراگیر از شهروندان درباره پروژه‌های شهری موسوم به «من شهردارم» رونمایی و اعلام کرد قرار است توسط این سامانه درباره اولویت حدود ۲۰۰۰ پروژه شهری طی ۱۰ روز از شهروندان نظرخواهی و نتایج به دست آمده در لایحه بودجه ۱۴۰۲ شهر تهران گنجانده شود.

البته با گذشت دو هفته از آغاز به کار سامانه مذکور، نظرسنجی هنوز متوقف نشده و مشخص نیست تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و چگونه قرار است نتایج آن گردآوری، غربال و بلافاصله در لایحه بودجه منعکس و گنجانده شود؛ به‌ویژه با توجه به اینکه شهردار تهران موظف به ارائه لایحه بودجه تا ابتدای دی ماه بوده و همین حالا نیز ۱۷ روز از موعدی که شورای شهر برای این ماموریت تعیین کرده بود، گذشته است.

اما گذشته از این موضوع، اما و اگر‌های متعددی پیرامون فراخوان شهرداری وجود دارد که در جای خود قابل تامل است و می‌تواند کارکرد اصلی این فراخوان را زیر سوال ببرد. عنوانی که برای سامانه نظرسنجی از پایتخت نشین‌ها طراحی شده «من شهردارم» است و در صفحه اصلی آن به «بودجه ریزی مشارکتی» و «مردمی سازی اداره شهر» به عنوان کارکرد این سامانه اشاره شده است.

در این بین مساله معرفی این سامانه به عنوان یک پیش شرط بدیهی برای جلب مشارکت شهروندان در این نظرسنجی مغفول واقع شده است. جدای از اینکه تحقیق میدانی «دنیای‌اقتصاد» نشان داد بسیاری از شهروندان از وجود چنین سامانه‌ای بی خبر هستند، اگر شهرداری واقعا به مشارکت شهروندی اعتقاد دارد، باید با ظرفیت‌هایی که در اختیار دارد نسبت به معرفی این سامانه اقدام می‌کرد.

اما حتی لینکی از این سامانه در صفحه اصلی پرتال شهرداری تهران یا حتی سامانه «تهران من» که کاربردی‌ترین پل مجازی بین شهرداری و شهروندان است وجود ندارد. تاسف برانگیز این است که برخلاف سامانه‌های متعدد عمومی که با اهداف مختلف در کشور راه اندازی شده، سامانه «من شهردارم» نه به عنوان لینک اول، بلکه حتی به عنوان یکی از لینک‌های جست وجو شده در صفحات اول موتور‌های جست وجوی معتبر و پرکاربرد اینترنتی معرفی نمی‌شود.

در واقع آدرس سامانه مذکور حتی برای متقاضیان مشارکت در فراخوان شهری اخیر نامشخص است و برای دسترسی به نشانی اینترنتی آن باید صفحات متعدد اخبار را کاوش کرد تا در تعداد اندکی از اخبار منتشر شده در وقت رونمایی، به نشانی آن یعنی «manshahrdaram.tehran.ir» پی برد. به این ترتیب مدیریت شهری هیچ استفاده‌ای از ظرفیت‌های فنی خود برای معرفی این سامانه به شهروندان نکرده و در عین حال انتظار دارد با مشارکت حداکثری پایتخت نشین‌ها در نظرسنجی روبه‌رو شود.

با فرض اینکه به هر ترتیب شهروندان به محتوای نظرسنجی سامانه «من شهردارم» دسترسی پیدا کنند و مشارکت با نرخ قابل قبول و موثر در این فراخوان محقق شود، در گام بعدی از تهرانی‌ها خواسته شده خود را در جایگاه سکان دار اداره شهر قرار دهند و بگویند شهر و محله آن‌ها چه نیازی دارد.

به همین خاطر عبارت «برای پیشرفت شهرم انتخاب می‌کنم» در پیشانی این سایت درج شده است. اما وجود دست کم سه اشکال بنیادین در محتوای نظرسنجی شهرداری مشهود است. اشکال بنیادین اول این است که در نظرسنجی مذکور تقریبا تمام عناوین پروژه‌هایی که درباره آن‌ها نظرخواهی شده است، جزو ماموریت‌های اساسی و همیشگی شهرداری هاست که به صورت جاری و بدون وقفه باید انجام شود.

اما گویی شهرداری برای محدود کردن یا به عبارتی جیره بندی این خدمات در بودجه سال آینده این نظرسنجی را برگزار کرده است، کمااینکه در سامانه مذکور برای هر منطقه ۱۱ عنوان پروژه کلی و تکرار شونده تعریف و از شرکت‌کنندگان خواسته شده سه مورد از آن‌ها را به عنوان اولویت انتخاب کنند. این ۱۱ عنوان در واقع به شش ماموریت اصلی شهرداری شامل نظافت شهر، رسیدگی به فضا‌های سبز و تفرجگاهی و توسعه آن، رسیدگی به پیاده راه ها، مدیریت ترافیک، کاهش جمعیت جانوران موذی و در نهایت ایمن سازی انهار و رسیدگی لازم به آن‌ها اشاره دارد و شرکت‌کنندگان ملزم هستند از بین آن‌ها فقط سه گزینه را به عنوان اولویت انتخاب کنند.

معنای این نوع نظرسنجی محدودیت ارائه خدمات ضروری، بدیهی و همیشگی شهرداری تهران در سال آینده خواهد بود؛ کمااینکه شهرداری عنوان کرده بر اساس انتخاب شهروندان بنا دارد بودجه شهر را تنظیم کنند. متناظر با گزینه‌های تعریف شده برای مناطق، در سطح محله‌ها نیز به تفکیک نواحی شهرداری ریزپروژه‌هایی عمدتا از جنس نگهداشت تعریف شده که اغلب آن‌ها از جنس ضرورت‌های حداقلی نگهداری شهر مثل خط کشی معبر، نصب تابلوی ترافیکی، ترمیم کف پوش و نظایر آن در سطح محله است. در این بین شاید تنها پروژه تا حدودی بزرگ مقیاس که در این نظرسنجی به آن اشاره شده، ساخت پارکینگ عمومی است.

ایراد اساسی دوم، جای خالی برنامه ریزی برای حل مشکلات اصلی شهر در این نظرسنجی است. شهرداری با نحوه تنظیم سوال در سامانه من شهردارم گویا این سیگنال را برای مخاطبان خود ارسال می‌کند که تهران نه مشکل آلودگی هوا و نه مساله بحران ناوگان حمل‌ونقل عمومی دارد؛ نه به انحراف سیاستی آلوده است و در فقر شدید ناوگان، به بزرگراه سازی ادامه می‌دهد و نه مشکل رانت و ضوابط دست وپاگیر در آن مشهود است.

از بین این چهار مساله اصلی شهر تهران، دست کم ترافیک و آلودگی هوا باید جایی در این فراخوان می‌داشت. به عبارت دیگر شهرداری باید از شهروندان و حتی در بخش مستقلی از سامانه مذکور از کارشناسان درخواست می‌کرد راهکار‌هایی را در خصوص حل مشکل آلودگی هوا و عقب ماندگی مترو از برنامه توسعه ارائه دهند یا اینکه گزینه‌های خود را در این رابطه به رای می‌گذاشت.

اگرچه شهرداری تهران به درستی تشخیص داده که باید برای برقراری ارتباط موثر با شهروندان گامی بردارد و در همین راستا اقدام به راه اندازی سامانه «من شهردارم» کرده است، اما این مشارکت را در بیراهه به کار بسته است. برای تامین خدمات موردنیاز و حداقلی شهروندان نیازی به نظرسنجی نیست؛ رنگ آمیزی مخازن زباله، جمع آوری جانوران موذی، لایروبی انهار و آسفالت معابر حداقلی‌ترین نیاز‌های هر شهری است که شهرداران باید به آن پاسخ دهند.

بررسی تجربه جهانی در این زمینه خالی از لطف نیست. در لندن به عنوان پرچمدار فراخوان عمومی توسط مدیریت شهری، این قبیل نظرسنجی‌ها برای پروژه‌های بزرگ مقیاس و برنامه‌های کلان صورت می‌گیرد. در سایت شهرداری لندن به صراحت قید شده است: «شهردار لندن در زمان تصمیم‌گیری برای برنامه ریزی استراتژیک شهری، آماده دریافت طرح‌های پیشنهادی از طرف شهروندان است. پذیرش طرح و اعطای مجوز مستلزم برگزاری جلسه استماع عمومی است. بر اساس ماده ۷ فرمان شهردار لندن که از سال ۲۰۰۸ اعمال می‌شود، شهردار این اختیار را دارد که دستور اجرای طرح پیشنهادی اشخاص را به مسوولان شهری ارائه دهد. طرح‌های پیشنهادی برای اینکه بتوانند در این جلسه شرکت کنند، باید از این سه شرط برخوردار باشند: طرح تاثیر توسعه‌ای قابل‌توجهی بر اجرا در لندن داشته باشد؛ بیش از یک منطقه لندن را در بر بگیرد و در نهایت دلایل موجهی برای دخالت دادن آن در برنامه‌های مدیریت شهری وجود داشته باشد.»

در تهران، اما برخلاف روال ابرشهر‌های جهان، به جای اینکه درباره پروژه‌های بزرگ مقیاس توسعه‌ای نظرسنجی شود، صرفا برای حداقلی‌ترین خدمات ضروری به رای و نظر مردم مراجعه شده است.

اگر بنا بود تجربه جهانی در این نظرسنجی لحاظ شود، به عنوان مثال باید اولویت متروسازی و بزرگراه سازی به نقد و نظر سپرده می‌شد تا مشخص شود انتظار شهروندان از مدیریت شهری واقعا تکمیل بخش کوچک باقی مانده از شبکه بزرگراهی است یا بخش بزرگی از مترو که سال‌هاست توسعه آن از برنامه‌های بالادستی عقب مانده است.

هرچند اقدام به بودجه ریزی مشارکتی و جلب مشارکت شهروندان در اداره شهر می‌تواند یک گام رو به جلو در نحوه اداره شهر باشد، اما دست کم در شکل فعلی اجرا اهداف پیش‌بینی شده در این زمینه قابل تحقق نیست.