تهران اسیر بارش «برف وحشی» شده است؟

صبح یکشنبه بارش برف در تهران آغاز شده مثل خیلی از نقاط دیگر کشور و تا تاریکی شب همچنان این بارش ادامه داشته است. برفی که پس از سال‌ها تهران را سفید پوش کرده است. ستاد بحران در تهران به حالت آماده باش در آمده. تهرانی‌ها ترافیکی شدید را تجربه کرده اند و تازه با تاریکی شب است که یخ بندان به ماجرا اضافه می‌شود. شهرداری این بارش را یک بارش رکوردشکن غیرقابل پیش بینی لقب داده و بسیاری از این بارش برف تهران به عنوان یک پدیده خرق عادت و با اصطلاحاتی، چون «برف وحشی» یاد می‌کنند که شهر را غافلگیر کرده است.

اتفاقی که آن را با تغییر الگو‌های بارش بر اثر گرمایش زمین قلمداد می‌کنند. اما آیا این بارش خارج از تقویم بارشی تهران و در اثر تغییر اقلیم است؟ دکتر بهلول علی جانی اقلیم شناس سرشناس و استاد دانشگاه خوارزمی به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد:

آقای دکتر برف یکشنبه تهران غافلگیرکننده است؟ باید آن را بخشی از تحولات اقلیمی لقب بدهیم؟ گرمایش زمین و مباحثی که در باره جت استریم به کار می‌برند؟
ببینید بگذارید اول بگویم این جت استریم و ناوه قطبی یک سری اصطلاح هواشناسی است و واژه اقلیمی نیست، اما برای اینکه بخواهم به زبان ساده برای تان توضیح دهم این است که در ارتفاعات بالای ۱۵۰۰ متر از زمین تا ارتفاعات بالا‌تر یعنی ۴ تا ۵ هزار، ۷ هزار تا ۱۰ هزار متر همواره شاهد باد‌های سردی هستیم که به دور کره زمین و از مسیر غرب به شرق در حال وزیدن هستند و به این بادها، باد‌های غربی گفته می‌شود.

در بعضی زمان‌ها و جا‌ها سرعت این باد‌ها خیلی شدید است. سرعت‌هایی بیش از ۳۰ متر بر ثانیه. هر جایی سرعت باد از ۳۰ متر بر ثانیه بیشتر شود به آن می‌گویند جت استریم یا «رود باد» و این باد‌های غربی با خودشان برای مناطق زمین هم از دریا‌ها و اقیانوس‌ها رطوبت می‌آورند و هم عوامل نا پایداری جوی. یعنی همین جبهه هوا‌ها. مثلا در مدیترانه خیلی اوقات این رودباد‌ها سیستم‌ها و سامانه‌های بارشی را تشکیل می‌دهند که این سامانه‌ها رطوبت را به لایه‌های بالایی می‌برند و در اثر سرما این بارش‌ها را تشکیل می‌دهند و گاه بارندگی داریم و گاهی هم بارش به صورت برف است. بستگی دارد به دمای آن منطقه. باد‌های غربی معمولا از پایین جمع می‌شوند و به سمت قطب می‌روند، اما در زمستان‌ها از سمت قطب به سمت عرصه‌های پایین‌تر می‌روند.

شما برای این ماجرا یک مثال معروف هم دارید
بله من همیشه این ماجرا را به این کلاه‌های نقاب دار بچه‌ها توضیح می‌دهم که در زمان‌هایی که هوا رو به گرمی می‌رود فقط روی کاسه سر بچه می‌گذاریم، اما در زمان‌های سرد بازش می‌کنیم و تا روی گلوی بچه‌ها پایین می‌آید. در زمان فصل‌های سرد این رود باد‌ها به عرصه‌های پایینی حرکت می‌کنند و در زمان‌هایی که هوا رو به گرمی می‌رود جمع می‌شوند و در همان عرصه‌های بالاتر جریان دارند؛ و این یک رویه عادی و شرایط جوی نرمال کره زمین هست و ما باید در این فصل این بارش‌ها را داشته باشیم.

پس اعتقاد دارید بارش‌های اخیر خارج از عرف و تقویم بارشی نیستند و دچار غافلگیری نشدیم
دقیقا این‌ها یک اتفاق عادی است که باید انجام بشود، اما متاسفانه در دو سه دهه اخیر به دلیل گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی ناشی از آن، باد‌های غربی در کل خیلی نمی‌توانند به عرصه‌های پایینی برسند. مثلا معمولا باید در یک فصل بارشی ما در ایران شاهد ۶ تا ۷ سامانه بارشی مثل امروز داشته باشیم که برای مان سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای و عامل صعود و سرما بیاورند تا شاهد بارش‌هایی از این دست بایم، اما در اثر گرمای زمین، سال هاست که کمتر شاهد تشکیل و یا رسیدن چنین سامانه‌های بارشی پر باری در کشور هستیم. گرمایش باعث شده این سامانه‌ها را به طور کافی نداشته باشیم. مثلا الان که این سامانه بارشی آمده بعید است دیگر در زمستان امسال شاهد چنین جریان بارشی باشیم. چون به سمت گرمی هوا می‌رویم. اگر سامانه دیگری بیاید شاهد بارش باران باشیم.

البته بر اساس پیش بینی‌ها تا پایان هفته شاهد بارش‌ها هستیم
تداوم این بارش هم در حقیقت تداوم همین سامانه فعالی است که در کشور وجود دارد. چون این سامانه‌ها معمولا گاهی تا ده روز هم در جریان هستند تا از کشور خارج شوند. سرعت باد‌های بالادستی اگر شدید باشد و مستقیم غربی به شرقی باشند ظرف دو روز از کشور خارج می‌شوند و چیز زیادی هم از نظر بارشی برای کشورمان ندارند. ولی معمولا این باد‌های بالادستی به صورت مارپیچی و موجی هستند و اگر موج عمیق داشته باشند و آرام حرکت کنند ممکن است یک هفته هم بمانند و انشالله بارش هایش ادامه داشته باشد، اما بعید است بعد از این سامانه‌ای با این قدرت باشیم در این فصل آبی.

یکی از بحث‌هایی که این روز‌ها مطرح شده در حقیقت بارش‌های غیر معمول است. اینکه منجر به سیلاب می‌شود و ...
ببینید سامانه‌های بارشی معمول، همین نمونه‌هایی است که به صورت نرمال و در فصلش و به میزان نرمال می‌بارد، مثل همین برفی که شاهدش هستیم، اما چند سالی است که تغییر اقلیم منطقه سبب شده اقلیم هم بی نظم شود. یکی از نشانه‌های بی نظمی مضاعف اقلیم است. در حقیقت اقلیم خودش بی نظم است، اما تغییرات آب و هوایی این بی نظمی را تشدید کرده است.

وقتی یک سیستم بی نظم دچاری بی نظمی مضاعف شود تبعاتی خطرناک را دارد. مثلا می‌بینیم یک باره چنان بارش‌هایی را درکشورمان که به سمت خشک سالی رفته شاهد می‌شویم که سیل‌های ناگواری را مثل شیراز یا لرستان، یا خوزستان و گرگان ایجاد می‌کند. بارش‌های خارج از قاعده‌ای که نسبت بارش‌های شان به سرعت جذب آب‌ها قابل برابری نیست. یک باره در چند ساعت بیش از دو تا سه ماه شاهد بارش می‌شویم. بی نظمی‌هایی که متاسفانه در سال‌های آینده بیشتر هم می‌شود.

پس شما تاکید دارید بارش این روز‌ها غیر معمول نیست؟
نه کاملا نرمال است و کاش این شانس نصیب کشورمان می‌شد که در طول فصل بارشی بیش از دو تا سه بار شاهد چنین بارش‌های پر برکتی می‌شدیم.

اینکه می‌گویند دچار بارش برف وحشی شدیم و شدت برف طوری است که در حقیقت کنترلش دشوار شده را قبول ندارید؟
کجای این بارش برف خارج از عرف بوده؟ کجای آن بارش «برف وحشی» است؟ ببینید وقتی می‌گویند برف وحشی احتمالا منظورشان کولاک است. چون اصطلاح علمی بارش برف وحشی که نداریم. منظور اگر هم باشد، کولاک است. کولاک هم به برف همراه با باد شدید می‌گویند که دیگر کنترلش سخت می‌شود. من ساکن کرج هستم، شما در تهران در ساعات گذشته چنین شرایطی را تجربه کردید؟ متاسفانه دوستان، چون در کار‌های شان کم کاری می‌کنند و توان مدیریت معابر و شهر‌ها را در بارش‌ها ندارند از این اصطلاحات استفاده می‌کنند.