خیابان‌هایی که نام‌شان جنجال به پا کرد

شورای شهر تهران در جلسه روز ۵ دی ۱۴۰۳، تغییر نام خیابان بیستون در منطقه ۶ تهران حد فاصل خیابان شهید فتحی شقاقی و میدان جهاد به شهید یحیی السنوار را تصویب کرد. مصوبه‌ای که واکنش‌برانگیز شد و در نهایت شورا تصمیم گرفت در آن تجدید نظر و معبر دیگری را برای این نامگذاری انتخاب کند. 

به گزارش فرارو، نامگذاری خیابان‌ها در تهران به عنوان پایتخت گاهی با جنجال مواجه می‌شود. در میان معدود خیابان‌هایی که به نام شخصیت‌های خارجی هستند، بعضی از آنها گاهی با حواشی رو‌به‌رو می‌شوند و تنها یکی از آنهاست که رابطه میان دو کشور را درگیر خود کرده است؛ خیابان وزرا یا خالد اسلامبولی. 

خالد اسلامبولی

این خیابان اگرچه همیشه با نام وزرا شناخته می‌شود، اما نام رسمی آن خالد اسلامبولی است. اسلامبولی، یکی از اعضای جهاد اسلامی مصر بود که انور سادات رئیس‌جمهور وقت این کشور را در ۱۴ مهر ۱۳۶۰ را به قتل رساند. روابط ایران و مصر سال ۱۳۵۸ به دستور امام خمینی (ره) به خاطر انعقاد پیمان کمپ دیوید (صلح آمریکا و اسرائیل) طی دستوری به ابراهیم یزدی وزیر وقت امور خارجه قطع شده بود.

نام این خیابان یکی از بزرگ‌ترین موانع احیای روابط ایران و مصر طی سال‌های گذشته بوده است. تا کنون حداقل دوبار برای تغییر نام این خیابان اقداماتی انجام شده، اما اتفاقی در این خصوص نیفتاده است. میزان اهمیت این مسئله برای مصری‌ها را در دو خبر متعلق به دو بازه زمانی و دو دولت متفاوت می‌توان فهمید: 

«با تصویب شورای اسلامی شهر تهران خیابان شهید خالد اسلامبولی به خیابان انتفاضه تغییر نام یافت. شورای اسلامی شهر تهران امروز (سه شنبه) در جلسه علنی که حمیدرضا آصفی سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در آن حضور داشت، تصویب کرد که خیابان خالد اسلامبولی به خیابان انتفاضه تغییر نام یابد. 

سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد: تغییر نام این خیابان براساس فضای جدیدی که میان ایران و مصر ایجاد شده صورت گرفته است. وی افزود: این تصمیم گامی در مسیر اصل تنش زدایی و اعتمادسازی میان کشور‌های جهان بویژه کشور‌های اسلامی است که بر اساس عزت، حکمت و مصلحت جمهوری اسلامی ایران گرفته شد. تغییرنام خیابان شهید خالد اسلامبولی با اکثریت ارای اعضای شورای اسلامی شهر تهران تصویب شد. شورای اول شهر تهران در بهمن ماه سال ۸۰ چگونگی تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی را تصویب و اجرایی شدن آن را منوط به درخواست وزارت امور خارجه کرده بود.

محمد خاتمی و حسنی مبارک رییسان جمهوری اسلامی ایران و مصر ماه گذشته در حاشیه نشست جهانی جامعه اطلاعاتی در ژنو با یکدیگر ملاقات کردند. دیدار خاتمی و مبارک نخستین دیدار رییسان جمهوری ایران و مصر در دو دهه گذشته بوده است.» (ایرنا، ۱۶ دی ۱۳۸۲)

«دو عضو هیئت ۴۵ نفره از شخصیت‌های مصری که به تهران آمده‌اند، گفته‌اند که مقامات ایرانی نام خیابان شهید سروان خالد اسلامبولی را تغییر می‌دهند. روزنامه الشروق چاپ قاهره اعلام کرد: یکی از اعضای هیئت مصری که در حال بازدید از ایران است؛ گفت که مقامات ایرانی قصد دارند نام خیابان خالد اسلامبولی در تهران را به شهدای انقلاب مصر تغییر بدهند.

مصطفی نجار از اعضای ارشد حزب عدل نجار در صفحه شخصی اش در تویتر نوشت: «مقامات ایرانی با تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی قاتل انور سادات رئیس جمهور پیشین مصر موافقت کرده‌اند و قرار است نام شهدای انقلاب مصر جایگزین آن شود.» (عصر ایران، ۱۳۹۰) این خیابان همچنان به طور رسمی، خالد اسلامبولی نامیده می‌شود. 

نمر باقر النمر

سال ۱۳۹۴ حکومت عربستان آیت‌الله شیخ نمر باقر النمر، روحانی شیعه را اعدام کرد. اقدامی که منجر به حمله برخی گروه‌ها به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد شد. روابط میان ایران و عربستان به دنبال این وقایع قطع شد. شامگاه ۱۲ دی این حمله اتفاق افتاد و ۱۳ دی شورای شهر تهران دو فوریت تغییر نام خیابان بوستان به خیابان «شهید آیت‌الله نمر» را تصویب کرد. همان روز عده‌ای از مهاجمان به تابلوی خیابان بوستان را پایین کشیدند و تابلوی جدید غیررسمی را نصب کردند. 

همان روز، خیابان مولوی محل قرارگیری کنسولگری عربستان در مشهد نیز به خیابان آیت‌الله نمر تغییر نام داد. سال ۱۴۰۲، تابلوی آیت‌الله نمر در مشهد پایین آمد. در حال حاضر دو خیابان بالاتر از محل ساختمان سفارت عربستان در تهران، همچنان همین نام را بر خود دارد، اما اظهارنظری از سوی مقامات سعودی مبنی بر این که خواستار تغییر این نام هستند یا آن را مانعی بر سر مسیر بهبود روابط دو کشور می‌دانند، مطرح نشده است.

بابی ساندز

نام خیابان غربی سفارت انگلستان ۴۳ سال پیش تغییر کرد. «شورای نامگذاری شهر تهران خیابان کنار سفارت انگلیس را به نام بابی ساندز نام‌گذاری و اعلام کرد: «به منظور تجلیل از جانبازی بابی ساندز چریک مبارز ارتش جمهوری‌خواه ایرلند، خیابان محمد همایون واقع در ضلع غربی سفارت انگلیس به نام خیابان بابی ساندز نام‌گذاری و نام محمد همایون برای خیابان زمرد واقع در شرق حسینیه ارشاد برگزیده شد. انتخاب نام خیابان بابی ساندز در این محل به خاطر هم‌جواری با سفارت انگلیس می‌باشد. محمد همایون از موسسین و بنیانگذاران حسینیه ارشاد بوده است.» (روزنامه اطلاعات، ۱۲ اردیبهشت ۱۳۶۰)

علت انتخاب این نام را باید در شخصیت و نحوه مرگ رابرت جرارد ساندز جست‌و‌جو کرد. «بابی ساندز یکی از مبارزان استقلال ایرلند شمالی از بریتانیا بود که به جرم حمل سلاح گرم و عضویت در سازمان نظامی ارتش آزادی‌خواه ایرلند بازداشت شده و پس از ۶۶ روز اعتصاب غذا در ماه مه ۱۹۸۱ میلادی در زندان بلفاست جان باخت.» (دفاع‌پرس، ۱۴۰۳)

دربِ اصلی سفارت انگلیس در همین خیابان قرار داشت که پس از آن بسته شد. امروز آدرس رسمی سفارت انگلیس از این قرار است: «خیابان فردوسی، شماره ۱۹۸.» در حالی که اگر آن ورودی بسته نمی‌شد، انگلیسی‌ها باید با این آدرس مواجه می‌شدند: «خیابان بابی ساندز، شماره X». خبر رسمی از اعتراض انگلیس به این نامگذاری در ۴۳ سال گذشته وجود ندارد. اما در خبری مربوط به سال ۱۳۸۲، این ادعا از سوی خبرگزاری فرانسه مطرح شد که «این گزارش حاکی است که وزارت امور خارجه‌ی انگلیس این ادعا‌ها را تکذیب کرد و گفت: انگلیس تهران را برای تغییر نام خیابان بابی ساندز تحت فشار قرار نداده است. این در حالی است که خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مقام وزارت امور خارجه‌ی انگلیس که نامی از وی نبرد، با تروریست خواندن بابی ساندز ادعا کرد: اگر ایرانی‌ها در جنگ علیه تروریسم جدی هستند، یکی از راه‌های آغاز آن تغییر نام این خیابان است.» (ایسنا، ۱۳۸۲)

دیگر خیابان‌ها

معابر زیادی در تهران هستند که با نام اشخاص، شهرها، کشور‌ها و شخصیت‌های خارجی شناخته می‌شوند. مثل خیابان گاندی، بلوار نلسون ماندلا، خیابان برزیل یا خیابان پاتریس لوموموبا. بعضی دیگر این معابر به رغم این که نامی خارجی بر خود دارند، اما مربوط به شخصیت‌های رسمی نیستند. مثلا سلیمان محمد عبدالحمید خاطر که خیابان سلیمان خاطر در منطقه ۷ به یاد او نامگذاری شده، سربازی مصری بود که سال ۱۳۶۴ چند اسرائیلی را به رگبار بست. فتحی شقاقی نیز دبیرکل سازمان جهاد اسلامی فلسطین بود که سال ۱۹۹۵ در جزیره مالت توسط عوامل موساد ترور شد.