۵۵ درصد ایرانی ها خواهان فرزندآوری اند، اما چرا بچه دار نمی‌شوند؟

روز دوشنبه نشست تخصصی وضعیت فرزندآوری و سیاست‎های تشویقی فرزندآوری در ایران، توسط وزارت بهداشت برگزار شد تا پیمایشی را که در بهمن و اسفند سال ۱۴۰۳ از ۲۵۰۰ نفر برحسب جنس، سن، محل سکونت، شهری و روستایی نمونه‌گیری شده بود مورد نقد و بررسی قرار دهند.

در این پیمایش ۴۸ درصد زنان و ۵۱ درصد مردان با میانگین سنی ۳۶ سال شرکت کرده‌اند. جمعیت آماری این پژوهش از میان تمام ایرانیان، شامل زنان متأهل در سنین باروری ۱۵ تا ۴۹ سال و مردان متأهل در همین سنین باروری بوده‌اند.

بر اساس یافته‌ها میانگین سن مطلوب برای اولین فرزندآوری در زنان ۲۳ سال و مردان ۲۷ سال است. جالب اینکه بیش از یک سوم این جامعه آماری، تمایل به داشتن بیش از سه فرزند داشته‌اند. براساس نتایج این تحقیقات ۵۴ درصد از زوجین تمایل به فرزندآوری دارند، اما برای اقدام به باروری موانعی پیش روی آن‌ها قرار گرفته است.

در همین زمینه، امیرحسین بانکی‌پور رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در قانون جوانی جمعیت ۲۱ مانع شناسایی شده است، گفت: «تلاش کرده‌ایم قانون را برای حل این ۲۱ مانع بنویسیم. این موانع هنوز وجود دارند و باید حل شوند.»

او با بیان اینکه مسأله باروری چند بعدی است، به پیمایش اشاره کرد و گفت: «این پیمایش نشان داد، زوج‎هایی که صاحب خانه بودند، تمایل بیشتری به فرزندآوری داشتند. البته زوج‎هایی که ملک اجاره‎ای داشتند هم تمایلشان به فرزندآوری نسبت به خانه‎دارها فاصله چندانی نداشت. یعنی اگر مسأله مسکن حل شود مشکل فرزندآوری هم حل می‌شود؛ چنین چیزی نیست، باروری مسأله چندبعدی است.»

بانکی‌پور با بیان اینکه در قانون جوانی جمعیت حق تأهل و حق اولاد از افزایش مناسبی برخوردار شده است، گفت: «در این قانون حق تأهل و حق اولاد به طور معناداری افزایش پیدا کرد تا کارمندان بدانند، فرزندآوری در حقوق و مزایای آن‌ها هم تأثیرات مثبتی خواهد داشت.»

او با بیان اینکه انگار هنوز برخی از مسئولان مسأله جمعیت را جدی نگرفته‌اند، گفت: «بجز وزارت بهداشت که قدم‌های خوبی در این زمینه برداشته است در سایر وزارتخانه‌ها این مسأله اولویت اصلی نیست اما اگر این باور ایجاد شود بسیاری از موانع برطرف خواهد شد. در اکثر مطالعات سن باروری زنان را معمولاً ۱۵ تا ۴۹ سال در نظر می‌گیرند ولی در واقع سن ۲۰ تا ۴۰ سال بیشترین فرزندآوری را در کشور دارند.»

نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: «از سال ۹۴ که شاهد شیب کاهش موالید هستیم تا سال ۱۴۰۳که موالید به زیر یک میلیون نفر رسید، شاهد کاهش جمعیت زنان دارای سن باروری یعنی زنان ۲۰ تا ۴۰ساله هم بوده‌ایم که دلیل اصلی کاهش موالید است.»

این نماینده مجلس با بیان اینکه علت اصلی کاهش موالید طی سال‌های اخیر دولت‌ها، سیاست‌ها و از این قبیل مسائل نبوده است، تأکید کرد: «جمعیت زنان ۲۰ تا ۴۰ سال در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۳۰۷ هزار نفر کمتر بوده است. همچنین جمعیت این گروه سنی، در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ کاهش ۲۵۰ هزار نفری را نشان می‌دهد.»

بانکی‌پور با تأکید بر اینکه کاهش جمعیت زنان دارای سن باروری طبعیتاً کاهش موالید را در پی داشته است، یادآور شد: «اجرای قانون جوانی جمعیت از سال ۱۴۰۰ تاکنون موجب جلوگیری از شیب کاهش فرزندآوری شده به نحوی که در سال ۱۴۰۱ کاهش موالید نسبت به سال قبلش ۱۰۷ هزار نفر بوده که در سال ۱۴۰۲ این عدد به ۱۷ هزار نفر رسیده است.»

این نماینده مجلس اعلام کرد: «از زمان ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تاکنون ۸۴ درصد متقاضیان وام ازدواج که رقم آن هم نسبت به پیش از این قانون ۱۲برابر شده، وام دریافت کرده‌اند. مطابق این قانون تاکنون ۵۰۰ هزار خودرو به مادران واگذار شده و به ۱۰۰هزار نفر زمین تخصیص داده شده است.»

او تمایل ۵۸ درصدی به داشتن خانواده‌های دارای ۳ تا ۵ فرزند و کاهش گرایش به تک یا دو فرزندی را از نقاط مثبت نتایج مطالعه مطرح شده ارزیابی و از مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت برای تدارک و انجام این مطالعه تقدیر کرد. 

گفتمان جوانی جمعیت در جامعه مطرح است

صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت نیز در این نشست با بیان اینکه موضوع جمعیت نیازمند رصد و پایش است، گفت: «با توجه به اینکه تحولات اجتماعی در دوره‌های اخیر به سرعت انجام می‎شود، انجام این رصد و پایش‎ها باید به شکل مستمر باشد، انجام این پیمایش‎ها ضروری است، اما باید به سمت تجمیع داده‎هایی برویم که در کشور موجود است.»

او با بیان اینکه نتایج این پیمایش، خروجی و راهکارهایش مفصل‌تر و بهتر در قانون جوانی جمعیت دیده شده است، توضیح داد: «نوع نگاه و مواجهه با رفتارهای باروری باید با رویکردهای عمومی اجتماعی و مردمی باشد. در این میان وظیفه دولت تنظیم‌گری و تسهیل‌گری است اما در نهایت مردم خودشان تصمیم می‎گیرند بعد خانوار چقدر باشد.»

رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت با اشاره به اینکه در مجموعه اقداماتی که در قانون جوانی جمعیت انجام شده، واژه جوانی جمعیت به عنوان یک گفتمان مطرح شده است، گفت: «قبل از قانون چنین واژه‌ای نداشتیم و بیشتر تأکیدها روی موضوع پیری جمعیت و سالمندی بود، اما اکنون واژه جوانی جمعیت در کشور ایجاد شده است و در عموم مردم، سیاست‌گذاران و مدیران ارشد این بحث مطرح شده است.

البته چهار محور اصلی در رفتارهای باروری اثرگذار است مانند محور سلامت، سیاست، اقتصاد و معیشت، فرهنگ و تربیت؛ محور سیاست را خوب انجام داده‌ایم و قانون خوبی برای آن نوشته شده است. باید عمده وقت‎مان را برای فرهنگ‎سازی و سلامت بگذاریم، اگرچه موانع اقتصادی هم در باروری نقش دارد، اما بخش بسیاری از آن به انگاره‎های ذهنی و فرهنگی برمی‌گردد و باید برای این موارد کار کنیم. مواردی مانند شاخص سلامت که در رفتارهای باروری تأثیر دارد و موضوعاتی مثل ناباروری، فاصله بین موالید یا گذارهای تنظیم خانواده و اثر آن بر ذهن مردم و فاصله بین ازدواج و فرزندآوری و… که در این پیمایش مشخص نشده بود.» 

اگر حرکت نکنیم، پنجره جمعیتی بسته می‌شود

حسین کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت نیز در این نشست با تأکید بر اهمیت موضوع جمعیت گفت: «موضوع جمعیت موضوع مهمی است؛ اگر به آن نپردازیم همه شاخص‌های سلامت زیر سؤال خواهد رفت. باید برای تقویت نهاد خانواده تلاش کنیم. اینکه چرا خانواده‌هایی که در گذشته با هم به مسافرت می‌رفتند امروز تنهایی را ترجیح می‌دهند. البته باید برای تقویت نهاد خانواده از محیط و تبلیغات محیطی هم بهره ببریم. گاهی تبلیغات محیطی خود تبدیل به ضدتبلیغ می‌شوند و اثر خود را از دست می‌دهند.»

کرمانپور با تأکید بر اینکه اگر حرکت نکنیم، پنجره جمعیتی بسته می‌شود، تأکید کرد: «باید سیاست‌گذاری رسانه‌ای هدفمند بر اساس داده‌ها را در برنامه بگنجانیم. پیمایش نشان داد که ۵۵ درصد از جامعه آماری تمایل به فرزندآوری دارد، این نکته مثبتی است اما مثل زغالی در کف دست است که اگر آن را درست نگهداری نکنیم کف دست را می‌سوزاند. بنابراین باید از این فرصت استفاده کنیم.»