حاشیه‌های روزی به نام کوروش

در کلام علامه طباطبایی همان ذوالقرنین ستوده شده در قرآن است و در اینستاگرام حسین الله‌کرم شخصیتی دروغین و جعلی که هیچ ردی از او در تاریخ نیست. گروهی از او با عنوان پادشاهی قدرتمند و دادگر یاد می‌کنند و گروهی می‌گویند در نهایت شاهی قدرت‌مدار و زورگو بود مانند همه شهنشهان دیگر.

صحبت از کوروش هخامنشی است؛ بنیان‌گذار و نخستین شاه از سلسله هخامنشیان که به گواه منابع تاریخی بین سال‌های ۵۵۹ تا ۵۲۹ پیش از میلاد، بر نواحی گسترده‌ای از آسیا و به مرکزیت ایران حکومت می‌کرد.

منشور حقوق بشر و آرامگاهی ساخته‌شده از سنگ با معماری خاص پلکانی از اصلی‌ترین یادگاران بازمانده از او در عصر کنونی است. اولی در موزه ملی بریتانیا نگهداری می‌شود و دومی در پاسارگاد استان فارس واقع شده است؛ جایی که گفته می‌شود مرکز فرمانروایی امپراتوری شرق تا غرب این پادشاه قدرتمند بوده است.

چند سالی است هفتمین روز از ماه آبان هم به نام او گره خورده است؛ روزی برای بزرگداشت کوروش. عده‌ای بر این باورند که این روز بر پایه منابع تاریخی یونانیان زادروز کوروش است و برخی دیگر آن را روز فتح بابل به دست کوروش می‌دانند. آیت‌الله اسدالله ایمانی، نماینده ولی‌فقیه در استان فارس و امام‌جمعه شیراز، روز جمعه پنجم آبان در خطبه‌های نماز جمعه این شهر گفت: «هفتم آبان منشأ توراتی و اسرائیلی دارد و جز این چیز دیگری نمی‌توان برای آن متصور بود».

اما هرچه هست، این روز هنوز نه در تقویم ملی ایران و نه در تقویم‌های جهانی (یونسکو و...) به نام کوروش ثبت نشده است. بااین‌حال باورمندان به این روز همه‌ساله تلاش می‌کنند با حضور در کنار آرامگاه پادشاه هخامنشی آن را گرامی بدارند. سال گذشته پس از بروز برخی اتفاقات در این روز خاص، سردادن شعارهایی از سوی برخی از حاضران در مراسم منجر به اعمال برخی ممنوعیت‌ها و برخورد با شرکت‌کنندگان در این مراسم شد.

بر اساس اخبار رسمی منتشرشده پس از مراسم هفتم آبان سال ٩٥، علی صالحی، دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان فارس، از دستگیری عوامل اصلی هنجارشکنی در تجمع این روز در پاسارگاد فارس خبر داد.

او دراین‌باره گفت: «اقدامات این افراد پیش از این از سوی دستگاه‌های امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی رصد شده بود. پس از انجام تحقیقات لازم، لیدر‌ها و سرشاخه‌های اصلی این تجمع که به سردادن شعارهای هنجارشکنانه و ضدارزش اقدام کرده بودند، دستگیر شدند.

برای این افراد پروند قضائی تشکیل شده و وفق مقررات برخورد قضائی لازم با آن‌ها صورت خواهد گرفت». بر اساس اعلام برخی خبرگزاری‌ها در نهایت برای بیش از ٧٠ نفر از این افراد احکامی صادر شد که برخی از آن‌ها به حبس از یک تا هفت سال محکوم شدند.

امسال هم‌زمان با نزدیک‌شدن به روز کوروش، بحث و حاشیه‌ها پیرامون این روز آغاز شد. در روزهای گذشته اخباری تأییدشده و تأییدنشده از اعمال برخی ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها برای شرکت‌کنندگان در این روز در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. بر این اساس ابتدا گفته شد جاده منتهی به پاسارگاد در این روز مسدود می‌شود. در خبری دیگر از برپایی یک مانور نظامی در نزدیکی این منطقه سخن به میان آمد و تصاویری از بیلبوردهای اطلاع‌رسانی در این زمینه منتشر شد.

همچنین بر اساس برخی دیگر از خبرها، برپایی هرگونه تور گردشگری به مقصد پاسارگاد در روزهای منتهی به هفت آبان از سوی همه آژانس‌ها ممنوع اعلام شد. در کنار این خبرها، روز گذشته ویدئوهایی نیز منتشر شد که با وجود همه محدودیت‌ها از حضور جمعیتی چشمگیر در اطراف آرامگاه کوروش حکایت داشت.

بااین‌حال بر اساس خبری که روز گذشته در پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری فارس منتشر شده، به نقل از معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری فارس اعلام شد: «فیلم‌های انتشاریافته از آرامگاه کوروش در شبکه‌های اجتماعی آرشیوی است».

هادی پژوهش‌جهرمی در حاشیه بازدید استاندار و جمعی از مسئولان استان فارس از مجموعه تاریخی پاسارگاد گفت: در ٢٤ ساعت گذشته هیچ‌گونه مورد خاص امنیتی در اطراف آرامگاه کوروش نبوده است و با توجه به مراجعه‌نکردن جمعیت زیادی از مردم، شاهد شکل‌گیری ترافیک در محورهای ارتباطی این منطقه نبودیم.

او با قدردانی از مردم روستای پاسارگاد گفت: مردم منطقه همراهی و همکاری خوبی در تأمین امنیت منطقه داشته اند و ازاین‌رو، قدردان آن‌ها هستیم. بر اساس این خبر، اسماعیل تبادار، استاندار فارس و جمعی از مسئولان این استان روز یکشنبه هفتم آبان از مجموعه میراث جهانی پاسارگاد بازدید کردند.

آیت‌الله کلانتری، نماینده فارس در مجلس خبرگان رهبری، ازجمله کسانی بود که در این روز‌ها درباره مناسبت هفتم آبان سخن گفت. به گزارش سایت شیرازه از سایت‌های محلی استان فارس، او در اظهاراتی گفت: «کوروش پادشاهی مقتدر و وطن‌دوست بود؛ اما هیچ شباهت و سنخیتی بین وی و خاندان پهلوی وجود ندارد که عده‌ای سلطنت‌طلب تلاش دارند به بهانه آن، هنجارشکنی کنند.

بنده با گرامیداشت کوروش مخالف نیستم؛ اما سؤال این است که چه شباهت و سنخیتی بین شخصیت کوروش و خاندان پهلوی است؟ کوروش بی‌گمان پادشاهی مقتدر و وطن‌دوست بوده است که اقتدار و عظمت ایرانیان را به رخ جهانیان کشید، حتی به نظر برخی از پژوهشگران و مفسران قرآن، کوروش همان ذوالقرنین است که در آیات قرآن به آن اشاره شده است. این در حالی است که همه می‌دانند خاندان پهلوی حاکمانی دیکتاتور و وابسته بودند که ازسوی انگلیس و آمریکا سر کار آمده و نیم‌قرن کشور ایران را در عقب‌ماندگی و وابستگی نگاه داشتند».

پایگاه تحلیلی خبری موج ما- از دیگر سایت‌های محلی استان فارس- نیز به نقل از آیت‌الله اسدالله ایمانی، امام جمعه شیراز، در خطبه‌های نماز جمعه آورده است: «ساختن یک مناسبت جعلی به نام هفتم آبان جریان‌سازی دروغین رسانه‌های غربی و سلطنت‌نشین است و آنچه درباره کوروش در تاریخ آمده، این است که او در جنگ‌های بسیاری حضور داشته و در یکی از آن‌ها کشته شده است؛ اما اینکه کجا دفن شده و... هیچ اطلاعات مستندی در دست نیست».

با این حال چند روز پیش بهرام پارسایی، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی، در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور و وزیر ارشاد خواستار برگزاری مراسم روز کوروش در روز هفتم آبان برای معرفی فرهنگ و تمدن ایران شد. به غیر از او در همین مدت همچنین چهار نفر از استادان سرشناس ادب، تاریخ و فرهنگ ایران نیز در نامه‌ای دیگر خطاب به رئیس‌جمهوری خواستار توجه او برای ترتیب‌دادن بزرگداشتی به‌مناسبت روز کوروش شدند.

میرجلال‌الدین کزازی و علی‌اصغر دادبه، از استادان ادبیات، دکتر تکمیل‌همایون، استاد تاریخ و جامعه‌شناسی و حکمت‌الله ملاصالحی، استاد باستان‌شناسی، با نگارش نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، از او خواسته‌اند تا زمینه حضور خودجوش مردم را که روز هفتم آبان‌ماه به مجموعه پاسارگاد می‌روند، فراهم کند.

در نامه این چهار استاد دانشگاه علاوه بر اشاره به شخصیت تاریخی، فرهنگی و ملی کوروش درباره اشارات کتب مذهبی به این شخصیت نیز نکاتی آمده است، این بخشی از نامه آنهاست: «بسیاری از صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه در تفاسیر آیات ۸۲ تا ۹۵ سوره کهف قرآن مجید، که بر انطباق روایات مربوط به کوروش کبیر و ذوالقرنین تأکید می‌کند، به جایگاه کوروش یا ذوالقرنین از منظر قرآن اشاره کرده‌اند و از این رو، توجه به این نماد ملی با فرهنگ اسلامی ملت ایران ستیزی ندارد».

در این نامه درباره رویدادهای سال‌های اخیر نیز چنین اشاره شده است: «در سال‌های اخیر، برای مخدوش‌کردن چهره کوروش نزد مردم، تلاش‌های بسیاری از طرف گروه‌های جدایی‌خواه و تندرو صورت گرفته است که در کنار دشمنان تاریخی فرهنگ ایرانی می‌کوشند با انداختن اختلاف میان ایرانیان این ملت تاریخی را ضعیف و آماده تجزیه‌های سیاسی و فرهنگی بیشتر کنند. از طرف دیگر، گروه‌هایی از مخالفان سیاسی نظام حاکم می‌کوشند این چهره ملی و انسانی را به سود جریان و سلیقه سیاسی خویش مصادره کنند».

روز کوروش هم روزی مانند روز سعدی
میرجلال‌الدین کزازی یکی از نویسندگان این نامه به رئیس‌جمهور در گفت‌وگویی با «شرق» درباره دلایل نوشتن این نامه...... و همچنین اهمیت ثبت روزی به‌عنوان بزرگداشت کوروش این‌طور گفت: «هر کسی با تاریخ ایران به شیوه‌ای پژوهشگرانه آشنا باشد، می‌داند که بخش‌هایی از تاریخ این سرزمین به انگیزه‌هایی که هنوز بر ما به‌درستی روشن نیست گم شده یا به فراموشی سپرده شده است، من تن‌ها یک نمونه برای شما می‌آورم؛ چهره‌ای مانند داریوش، پادشاه هخامنشی که درازدامن‌ترین سنگ‌نوشته جهان در گزارش کارهایی که او انجام داده است، بر سینه بیستونِ بلند است نگاشته شده، در آبشخور‌ها و سرچشمه‌های تاریخی ایران نمودی چندان ندارد.

افسانه‌هایی هم که در پیوند با نام داریوش است، باز می‌گردد به داریوش سوم، واپسین پادشاه هخامنشی نه به داریوش نخستین، آیا می‌توان گفت: که، چون در آبشخورهای تاریخی ایران سرگذشت داریوش آورده نشده است، چنین چهره‌ای در تاریخ نبوده؟ برترین آبشخور همان سنگ‌نوشته است که گمانی در آن نمی‌توان داشت؛ نمونه‌های دیگری از این دست هم می‌توان آورد.

درست است که بخشی از تاریخ ایران در سرچشمه‌هایی آورده شده است که نه‌ایرانیان (غیر ایرانیان) مانند یونانیان و رومیان و تاریخ‌نگارانی دیگر از این دست نوشته‌اند. از کوروش هم در نامه مینوی عبرانیان سخن رفته است به نزد هزاران نفر از مردم جهان سرچشمه‌ای است نه‌تن‌ها ارجمند بلکه فراسویی و سپند نزد کسانی که به این نامه چونان نامه‌ای آسمانی باور دارند. اما گیرم که کوروش چهره‌ای باشد که یکسره بی‌پایه و برساخته باشد.

امروز این چهره چهره‌ای است که در پهنه گیتی شناخته‌شده است. یکی از چند چهره برجسته و نامدار در تاریخ فرهنگ ایران است که آوازه‌ای جهانی یافته. از این روی سرمایه‌ای است سترگ و کم‌مانند برای ما ایرانیان از هر دید؛ چهره‌ای است که فرمان‌نامه او یکی از بنیادین‌ترین آبشخورهای منشور سازمان ملل بوده است. چرا باید از چنین سرمایه‌ای که هر مردمی از بن جان آرزو دارند که از آن بهره‌مند باشند، بهره نبریم. از دیگر سوی کوروش، چهره‌ای است همه‌سویه.

به هیچ تیره‌ای جداگانه وابستگی ندارد، کوروش دو تیره بزرگ ایران را در روزگار خود که پارس و ماد هستند با هم پیوند داد. جهانشاهی هخامنشی تن‌ها جهانشاهی پارسی نیست، جهانشاهی مادی هم هست. کوروش از سوی پدر پارسی بود و از سوی مادر مادی؛ به هیچ کیش و آیینی و سامانه اندیشه‌ای هم وابستگی نداشت.

شهریاری بود که دشمنان تیره‌دل و کین‌توز ایران هم از سر ناچاری او را می‌ستودند. یونانیان که دشمنان دیرین ایرانیان بودند او را پدر مردم می‌نامیدند. کدامین کشور در پهنه جهان از سرمایه‌ای تا بدین‌سان والا و ارجمند برخوردار است؟ کدامین شهریار در تاریخ جهان آنچنان گرامی بوده و در دل‌ها جای داشته است که راه در نامه‌های سپند و آیینی ببرد؟».

کزازی همچنین به این پرسش «شرق» درباره ریشه‌های روز هفتم آبان که گفته می‌شود روز بزرگداشت کوروش است نیز این‌گونه پاسخ داد: «من نمی‌دانم که این روز هفتم آبان چرا و بر چه پایه‌ای روز کوروش نامیده شده است. خاستگاه آن بر من روشن نیست. آنچه من می‌دانم این است که ایرانیان به راهنمونی کوروش در پاییز سال ٥٣٩ پیش از میلاد کمابیش بدون هیچ خون‌ریزی و تاوان و آسیبی بابل را گشودند.

اندکی پس از آن در سال ٥٤٠ بابل بخشی از جهانشاهی ایرانی شد، اما روز این رخداد بر من روشن نیست، از سویی دیگر نیازی آن‌چنان نمی‌ماند به اینکه روز کوروش مانند هر روز نمادین دیگری پایگاهی تاریخی داشته باشد؛ زیرا این روز آنچنان که گفته‌شده روزی است نمادین، نمونه‌ای برجسته از این‌گونه روزهای برجسته نمادین فرهنگی روز سعدی است که نخستین روز اردیبهشت ماه است، این روز برپایه بیتی از سعدی در گلستان برگزیده شده است؛ روزی بسیار خرم و خجسته هم هست.

در این روز در شیراز و شهرهای دیگر همایش‌هایی برگزار می‌شود درباره سعدی دانشوران سخن می‌رانند. این روز انگیزه‌ای می‌شود که بیشتر به سعدی بیندیشیم. روز کوروش هم هر روزی از روزهای سال می‌تواند بود. اینکه پایگاهی تاریخی داشته باشد یا نه، چندان کارکردی در ارزش و والایی این روز نمی‌تواند داشت».