تولید اسکناس از کود انسانی!

کمتر کسی فکر می‌کند چنین شغلی هم در ایران وجود داشته باشد. البته طبیعتا خرید و فروش کود حیوانی، حرفه‌ای نیست که درباره آن نشنیده باشیم، اما عرضه کود انسانی چطور؟ واقعیت این است که خیلی از ما حتی دلش را نداریم به چاه دستشویی خانه خودمان نگاهی بیندازیم، چه برسد به این‌که محتویات آن را بار بزنیم، خشک کنیم و بفروشیم! مهدی قلی‌مرادی، شهروند استان اصفهان در این گفت‌وگو از شغل عجیب خود می‌گوید.

شغلی که هر چند راحت و آرام درباره آن صحبت می‌کند، اما شنیدن درباره آن همچنان برای من سخت است. بااین‌حال، هر آنچه به ذهنم می‌رسید، پرسیدم: چرا به چنین حرفه‌ای رو آورده؟ چقدر سود دارد؟ چطور از بیماری‌های احتمالی این شغل فرار می‌کند؟ و اصلا چطور به روند تولید انبوه رسیده است!

راستش ماجرا همانقدر که در وهله نخست ممکن است جالب به نظر برسد، اما به همان میزان دردناک هم هست، چون کار قلی‌مرادی از شغل آبا و اجدادی، کشاورزی، حالا کشیده به تولید کود انسانی؛ محصولی که فکر کردن به آن مشمئزکننده است، اما خبر پر سروصدای قاچاق واردات آن از ترکیه،‌ سال گذشته نشان داد که بازار خوبی دارد. در این گفت‌وگو حتی درباره انواع کود انسانی و کیفیت آنها هم حرف زدیم؛ حرف‌های مرغوب!

چند‌ سال دارید و شغل اصلی‌تان چیست؟
٤٥‌سال دارم و شغل من دامداری و کشاورزی بود، اما به دلیل کم‌آبی و خشکسالی، زمین‌های کشاورزی‌ام بایر شد، به همین علت الان در کار تولید و فروش انواع کود هستم.

زمین‌های کشاورزی‌تان در کدام منطقه بود؟
شهر قهدریجان در شهرستان فلاورجان استان اصفهان.

آقای قلی‌مرادی؛ شما یکی از معدود کسانی در کشور هستید که کود انسانی هم می‌فروشید. چطور این کود را تهیه می‌کنید؟
با تصفیه‌خانه‌ها قرارداد داریم، مثل تصفیه‌خانه‌های اصفهان، فولادشهر و زرین‌شهر. این تصفیه‌خانه‌ها حوضچه‌ها و استخرهایی دارند که در آن لجن فاضلاب ریخته می‌شود. لجن تازه به دلیل شُل‌بودن قابل انتقال نیست، به همین دلیل بعد از مدتی این مواد زیر نور آفتاب خشک می‌شوند و آن زمان موقع انتقال آنهاست.

بنابراین ما با کامیون کمپرسی این مواد را از تصفیه‌خانه‌ها بارگیری و بعد در زمین‌های خودمان خالی می‌کنیم و زمان بیشتری به آنها می‌دهیم تا زیر نورآفتاب خشک‌تر شوند. این کار باعث می‌شود این مواد فاضلابی هم ضدعفونی شوند و هم باکتری‌شان از بین برود تا در نتیجه کود انسانی مرغوبی به دست بیاید.

حدود ٢‌سال پیش در جلسه کارگروه سلامت استان اصفهان بحث کودهای انسانی مطرح شد و آن زمان خیلی‌ها به این موضوع واکنش نشان دادند و معتقد بودند موضوع فروش لجن باید پیگیری شود. کار شما قانونی است؟
بله، ما با تصفیه‌خانه‌ها قرارداد بسته‌ایم، البته در قرارداد ما فقط مصرف گلخانه‌ای نوشته شده است. مشتری‌های ما هم بیشتر گلخانه‌دار‌ها هستند، ولی به‌هرحال اگر کود خشک شود و میکروبی نداشته باشد، کشاورزان هم برای محصول یونجه یا درختانی که تا ٥‌سال محصول میوه‌ای نمی‌دهند، استفاده می‌کنند.

کود انسانی چه مصرفی دارد؟ منظورم این است که مشتریان شما مشخصا چه مشاغلی دارند که این نوع کود را خریداری می‌کنند؟
عمده مصرف کود انسانی برای گلخانه‌هاست، مثلا گل شب‌بو یکی از گل‌هایی است که برای تولید آن کود انسانی خیلی جواب می‌دهد. این کود تخم علف هرز ندارد، بنابراین بهترین گزینه برای پرورش گل‌هاست. همین هم شده که گلخانه‌دارها به غیر از کود انسانی هیچ کود دیگری نمی‌خرند. از طرف دیگر برخی از کشاورزان برای محصول یونجه، گندم و جو که مصرف خوراکی ندارند، کود انسانی می‌خرند. بعضی از مردم هم برای گلدان‌ها و باغچه‌های‌شان از این کود استفاده می‌کنند.

این کود تاریخچه و پیشینه‌ای دارد یا چند‌ سال است که فواید استفاده از آن کشف شده؟
کود انسانی از قدیم در دهات‌ها تولید می‌شد. آن زمان که لوله‌های فاضلاب و تصفیه‌خانه‌هایی نبود، روستاییان لجن چاه‌های دستشویی‌ها را با خاکستر قاطی می‌کردند و از آن کود به دست می‌آوردند، بنابراین از قدیم گندم، جو و صیفی‌جات در زمین‌های کشاورزی با این کود کاشته می‌شد.

در فاضلاب برخی از تصفیه‌خانه‌ها به‌خصوص آنهایی که به شهرک‌های صنعتی نزدیک هستند، مواد خطرناک اسیدی و حتی جیوه و سرب هم موجود است. می‌خواهم بدانم این موضوع برای تهیه کود انسانی در نظر گرفته می‌شود یا از هر نوع فاضلابی می‌توان استفاده کرد؟
مرغوب‌ترین کود انسانی از حوضچه‌های تصفیه‌خانه‌هایی به دست می‌آید که به شبکه فاضلاب شهری متصل هستند. در ته‌مانده فاضلاب شهرک‌های صنعتی مواد اسیدی و پتروشیمی وجود دارد، به همین دلیل اگر از آنها کود تهیه شود، این کود ریشه گیاهان را می‌خشکاند.

کود انسانی مرغوب یعنی چه؟ مگر کود انسانی غیرمرغوب هم داریم؟!
کسی که کارش این باشد، کود را ببیند می‌فهمد که مرغوب است یا نه! کود انسانی که شوره‌های سفیدرنگ زده است، مرغوب نیست. از همه مهمتر این است که این کود باید خشک خشک باشد. لجن فاضلاب‌ها تا مدت‌ها، ‌تر هستند و اگر خوب خشک نشده باشند باعث می‌شود گیاهان قارچ بگیرند.

وقتی این مواد را در زمین‌های‌تان تخلیه می‌کنید، دیگر چه رسیدگی‌هایی می‌خواهد؟
چند روز یک بار باید با لودر و تراکتور این مواد را زیرورو کنیم تا همه قسمت‌هایش آفتاب بخورد.

آقای قلی‌مرادی صادقانه بگویم که مواد فاضلابی و سر کار داشتن با لجن برای خیلی‌ها موضوع خوشایندی نیست. می‌خواهم بدانم شما چطور با این کار کنار آمدید؟
راستش نخستین روزهایی که وارد این کار شدم و به‌طور مستقیم سروکارم با مواد فاضلابی افتاد، حالم بد شد، اما بعد از مدتی عادت کردم، به‌هرحال این شغل من است و وقتی مجبور باشی کاری را انجام دهی برایت عادی می‌شود.

چند نفر دیگر در این کار به شما کمک می‌کنند؟
٥ نفر با من کار می‌کنند. ضمن این‌که ما برای بارگیری و انتقال کود با راننده‌های کمپرسی هم کار می‌کنیم.

طبیعتا لجن و پسماند فاضلاب‌ها بوی ناخوشایندی دارد. این موضوع اذیت‌تان نمی‌کند؟
ببینید ما لجن خشک‌شده را بارگیری می‌کنیم و در زمین‌های‌مان می‌ریزیم. بوی ناخوشایند معمولا از زباله‌های‌تر به مشام می‌رسد. به‌هرحال اگر بو هم بدهد ما دیگر عادت کرده‌ایم و خیلی متوجه نمی‌شویم.

تقاضای بازار برای تهیه کود انسانی چقدر است؟
راستش هنوز این کود بین مصرف‌کنندگان جا نیفتاده است. با این حال بالاخره من در کنار فروش انواع کود حیوانی و شیمیایی این کود را هم می‌فروشم. در کل کم و زیاد مشتری دارد.

تولیدتان در ماه چقدر است؟
این کود سالانه تهیه می‌شود. یعنی ما هر باری که این مواد را بارگیری می‌کنیم و در زمین‌های‌مان می‌ریزیم بین یک تا دو‌سال طول می‌کشد تا زیر نور آفتاب خشک خشک شوند.

گفتید با تصفیه‌خانه‌ها قرارداد دارید که درواقع لجن‌های حوضچه‌ها و استخرهای‌شان را از آنها بگیرید و به کود انسانی تبدیل کنید. بابت این مواد چقدر پول می‌دهید؟
بستگی به مقدار بار دارد. مثلا بعضی از حوضچه‌ها کوچک هستند و با ٢ کامیون کمپرسی بارگیری می‌شوند اما بعضی‌های‌شان بزرگترند و باید چندین دفعه بارگیری شوند. به‌طور میانگین این لجن را بین ١٠ تا ٤٠‌میلیون تومان می‌خریم.

من در مورد قیمت خرید و فروش لجن فاضلاب‌ها اطلاعات جزیی ندارم اما فکر می‌کنم این مبالغ میلیونی برای تهیه کود انسانی که هنوز هم چندان شناخته شده نیست و مشتری زیادی ندارد، خیلی زیاد است! این سرمایه‌گذاری برای شما توجیه اقتصادی دارد؟!
راستش نه! بعضی وقت‌ها ضرر هم کرده‌ام. اما به‌هرحال من فروشنده انواع کود هستم و باید همه نوع کود داشته باشم. چون به‌هرحال مشتری‌های خودش را هم دارد و اغلب گلخانه‌دارهای این اطراف از کود انسانی برای گلخانه‌های‌شان استفاده می‌کنند.

تهیه و تولید کود انسانی مراحل و فرآیند سخت‌تری نسبت به سایر کودها دارد. این موضوع در قیمت تمام شده تأثیرگذار نیست؟
قیمت کودهای دامی‌تر ارزان‌تر از کود انسانی خشک است. با این حال قیمت مشخصی ندارد که بگویم مثلا اتحادیه‌ای وجود دارد و برای ما نرخ مشخص کرده است. با این حال اکثر مواقع کود انسانی توافقی است. به‌طور مثال اگر کود انسانی مرغوب باشد قیمتش حدودا کیلویی ١٠٠ تومان است.

شما کشاورز بوده‌اید و قطعا تجربه زیادی از استفاده انواع کود برای زمین‌های کشاورزی دارید. در مجموع کود انسانی و حیوانی چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
هر کودی یک مصرفی دارد. با همه اینها باید بگویم اگر کود حیوانی یا انسانی خشک نشده، باعث می‌شود گیاهان قارچ بزنند. ببینید مثلا در گلخانه‌ها به این دلیل که کود انسانی تخم علف هرز قاطی‌اش ندارد بهترین گزینه برای استفاده است. چرا که اگر کود مرغوب نباشد مثلا می‌تواند در عرض چند روز هزاران گل را در گلخانه بخشکاند.

چه مزیتی نسبت به سایر کودها دارد؟
ببینید الان کودهای شیمیایی مثل قدیم نیست و خیلی‌های‌شان تقلبی شده‌اند. قبلا یک کیسه ٥٠ کیلویی کود شیمیایی را در ٢‌هزار متر زمین می‌پاشیدیم و جواب می‌داد اما کود شیمیایی‌ها دیگر زور و قوه قدیم را ندارند. اما کود انسانی مواد شیمیایی و اسیدی ندارد وبه قول خودمان یک کود خالص و طبیعی است.

منتها بعضی‌ها فقط از نظر بهداشتی به کودهای انسانی ایراد می‌گیرند که آن اگر زیر نورآفتاب خشک شود در خودش می‌پوسد و میکروب‌هایش کشته می‌شود. یکی از مزایای کود انسانی این است که چون با خاک قاطی می‌شود زمین را پوک می‌کند و هم نم آب را در زمین بیشتر از سایر کودها نگه می‌دارد.

کود انسانی در چه بسته‌بندی و چه اندازه‌ای به فروش می‌رسد؟
مشتری‌های کود انسانی، آن را به صورت فله‌ای می‌خرند. بنابراین تا حالا مشتری نداشته‌ایم که فقط یک بسته کود انسانی بخواهد که آن را بسته بندی کنیم.

سال گذشته ماجرای واردات کود انسانی از کشور ترکیه خبرساز شد. بعد از آن بود که شاید خیلی از مردم با موضوع کود انسانی آشنا شدند و حتی فهمیدند که از فضولات و لجن فاضلاب‌ها کودی با عنوان «کود انسانی» تولید می‌شود.

با همه اینها فکر می‌کنم هنوز هم خیلی‌ها با این موضوع آشنا نیستند. برای این شغل سخت و ناشناخته آینده‌ای می‌بینید؟
این کود تولید ملی است. یعنی به‌هرحال به صورت طبیعی از لجن و فضولات انسانی به دست می‌آید. از طرف دیگر اگر این لجن به درستی خشک شود و عمل بیاید مواد آلی را در خودش دارد که از هر نوع کودی مفید‌تر است. بنابراین مردم باید با مزایای این کود آشنا شوند تا هم ما در آینده بازار بهتری داشته باشیم و هم بتوانیم کارآفرینی کنیم.

گفتید تولید کود انسانی از قدیم‌الایام رواج داشته است، پس در بازار کشاورزی و تولید محصول چه اتفاقی افتاد که کودهای دیگر مثل شیمیایی و حیوانی بیشتر جا افتادند و مورد استفاده قرار گرفتند؟
چون به‌هرحال بدنام است و برخی فکر می‌کنند که بهداشتی نیست. به همین دلیل مردم یا همان کشاورزان ترجیح دادند از کودهای حیوانی یا شیمیایی استفاده کنند. درحالی‌که اگر مردم فواید این کود را بدانند قطعا از آن استقبال می‌کنند. به نظر من این کود کاملا ارگانیک است و اگر خوب خشک شود یکی از بهترین کودها برای محصولات کشاورزی خواهد بود. در قدیم هم پای گوجه و هندوانه کود انسانی می‌ریختند و مردم آن زمان خیلی هم کمتر از نسل الان به بیماری مبتلا می‌شدند!

کود انسانی بازار قاچاق یا بازار سیاهی هم دارد؟ می‌خواهم از حواشی بازارتان بگویید.
فکر نمی‌کنم. من تا حالا با این موضوع برخورد نکردم.

آقای قلی مرادی این‌طور که شما می‌گویید کود انسانی برای برخی از کشت و کارها مفید است. اما به‌هرحال ذهنیتی که درخصوص این کود وجود دارد غیربهداشتی بودن آن است.

اگر کود انسانی پای درختان میوه ریخته شود مشکلی در محصول درخت ایجاد نمی‌کند؟ منظورم این است که میوه‌ها مریضی یا میکروبی نمی‌گیرند که به انسان منتقل شود؟
ببینید این تصور وجود دارد. به همین دلیل هم چون ممکن است برخی از فروشندگان و تولیدکنندگان کود انسانی این کود را حرفه‌ای خشک نکرده باشند تا میکروب‌های‌شان کشته شوند معمولا از این کود برای محصولات غیرخوراکی مثل گل‌ها استفاده می‌شود.

در کشور هند به موضوع تولید کود انسانی به‌عنوان یک شغل خانگی هم نگاه می‌شود. مثلا به مردم فقیر آموزش می‌دهند که چطور فاضلاب سرویس‌های بهداشتی خانه‌های‌شان را تخلیه کنند و به کود انسانی تبدیلش کنند.

می‌خواهم بدانم واقعا می‌توانیم این کار را به صورت خانگی انجام دهیم؟
شاید به صورت خانگی هم کسانی بتوانند مثل قدیم این کار را انجام دهند ولی اساسا کار صحیحی نیست. پسماندهای تصفیه‌خانه‌ها با لجن‌های خالص فاضلاب‌ها فرق می‌کند و به همین خاطر قطعا باید این موضوع را مدنظر قرار دهیم. ضمن این‌که اگر کسی هم بخواهد به صورت خانگی این کار را انجام دهد بعد از تخلیه چاه باید فضایی مثل استخر یا زمین‌هایی داشته باشد که بتواند این پسماندها را در آن‌جا بریزد تا خشک شوند. از طرف دیگر این کار در مناطق مسکونی و جایی که مردم در آن زندگی می‌کنند بویی آزاردهنده دارد.

شما به‌عنوان یک تولید‌کننده و فروشنده کود، مزایای کود انسانی را قابل توجه می‌دانید. خودتان هم از این کود در محصولات کشاورزی یا گل‌های خانه‌تان استفاده کرده‌اید؟
بله ریخته‌ام، جواب هم داده است. از لحاظ مرغوبیت حرف ندارد.

نظرات مختلف درباره کود انسانی

موافقان
١- فضولات انساني، كودي سرشار از عناصر غذايي است كه مي‌تواند باعث دوام حاصلخيزي خاك‌ و در نتيجه پايداري توليدات كشاورزي شود.
٢- با استفاده از کود انسانی در زمین‌های کشاورزی طبيعتا عناصر غذايي مجددا به چرخه مواد در مزرعه بازمی‌گردد.
٣- موافقان می‌گویند می‌توان برای عدم ابتلا به بیماری‌ها، قبل از استفاده از سبزیجاتی که با کود انسانی پرورش یافته‌اند، آنها را ضدعفونی کرد تا مشکلی به وجود نیاید.
٤- اگر آگاهی‌رسانی در این زمینه وجود داشته باشد، طبیعتا مخاطرات هم کاهش پیدا می‌کند. بنابراین كشاورزان نسبت به سرايت ميكروب‌ها آگاهي پیدا می‌کنند و به‌تبع از تماس مستقيم با فضولات انساني اجتناب خواهند کرد.

مخالفان
١- استفاده از کود انسانی در حقیقت بزرگترین منشأ و عامل آلودگی انسان‌ها به امراض متعدد مخصوصا به انگل‌هاست.
٢- کود انسانی از کلرور سدیم غنی است و برای بعضی از گیاهان به‌خصوص برای خاک‌های شور مناسب نیست.
٣- شیوع بیماری‌هایی چون وبا یکی از معایب استفاده از محصولاتی است که با کود انسانی پرورش یافته است. به همین دلیل اگر ضدعفونی به‌درستی انجام نشود، خطر ابتلا به چنین بیماری‌هایی ناگزیر است.
٤- برخی از شرکت‌های تخلیه چاه با آگاهی از این موضوع پس از تخلیه چاه، لجن فاضلاب را به کشاورزان به‌عنوان کود انسانی می‌دهند. با این‌حال، خریدار این مواد فاضلابی باید درخصوص نحوه خشک و ضدعفونی شدن و درنهایت تولید کود مرغوب انسانی آگاهی داشته باشد.