آمپول نجات‌بخش و جایگاه سلبریتی‌ها

محمدعلی آرامی | مشارکت هنرمندان و چهره‌های محبوب مردم در آموزش مطالب سودمند و مهم اجتماعی، امری قابل تقدیر است. در دنیای امروز مراکز و نهاد‌های مختلف، از پشتیبانی و حمایت سلبریتی‌ها از برنامه‌های خود استقبال می‌کنند. برخی ستاره‌ها نیز با حس انسان‌دوستی و ملی خود، از موقعیت خویش در جهت بهبود اوضاع و کاستن از مشکلات و گرفتاری‌های هم‌وطنان و بلکه انسان‌های جهان استفاده می‌کنند که دست‌مریزاد دارد.

اما با توجه به همین گستره تأثیر رفتار‌ها و گفتار‌های این چهره‌ها، لازم است درباره تک‌تک جمله‌ها و اظهارات این افراد کارشناسی و از مطلعان و خبرگان آموزش بهره برده شود. یک شعار و یک پیام، چنانچه به‌دقت و وضوح کافی نمایش و بیان نشود، چه‌بسا موجب برداشت نادرست شده و نتیجه‌ای برعکس به دنبال داشته باشد.

روشن است که پیام اینستاگرامی خانم افشار از روی احساس تأسف و نگرانی از مرگ‌ومیر ناشی از مواد مخدر منتشر شده است. اما چرا این پیام مورد اعتراض اغلب پزشکان قرار گرفت؟ درحالی‌که اصولا این پیام باید از سوی پزشکان که هدفی جز کاهش مرگ‌ومیر هم‌وطنان‌مان ندارند، مورد حمایت و پشتیبانی قرار می‌گرفت. این اعتراض نشان می‌دهد که در نحوه ارائه این مطلب از سوی ایشان مشکلی وجود دارد که موجب نگرانی پزشکان و کارشناسان امر شده است و همین اتفاق نشان می‌دهد که تعیین و نحوه نوشتن پیام بهداشتی یک کار تخصصی است. بیایید پیام خانم افشار را که تصادفا کوتاه است، مرور کنیم:

جمله اول: «سوءمصرف مواد سالانه موجب مرگ شش هزار نفر می‌شود». جمله صحیح این است: «مصرف بیش از حد یا اُوردوز مواد مخدر اپیوم یا مرفین سالانه موجب مرگ شش هزار نفر می‌شود». واژه «سوءمصرف» مفهومی گسترده است و شامل مصرف خودسرانه بسیاری از دارو‌ها مثلا دیازپام نیز می‌شود. هر سوءمصرفی لزوما منجر به مرگ نمی‌شود، هرچند می‌تواند عوارض جسمی و روانی به دنبال داشته باشد. نه‌تن‌ها هر فرد مبتلا به سوءمصرف مواد از نالوکسان سود نمی‌برد، بلکه تزریق آن برای افراد معتاد می‌تواند خطرناک باشد و با ایجاد علایم حاد قطع مواد، سلامتی او را به خطر بیندازد. گذشته از این، به کار بردن این واژه و توصیه به استفاده از نالوکسان برای موارد سوءمصرف مواد بدون علایم مسمومیت، تعداد افراد نیازمند به آن را به شکلی غیرواقعی انبوه می‌کند؛ چنان انبوه که ممکن است هجوم بی‌سابقه‌ای را به داروخانه‌ها و بیمارستان‌ها موجب شود.

جمله دوم: «با یک آمپول می‌شود از مرگ‌ومیر این افراد جلوگیری کرد». همه پزشکان می‌دانند اغلب مواردی که بیمار دچار ضعف تنفسی و کمای ناشی از مسمومیت با مواد مخدر است، با یک تزریق درمان نمی‌شود و به دلیل تجمع این مواد در بافت‌ها و آزادشدن تدریجی آن می‌تواند همچنان تهدیدکننده باشد. به‌علاوه این بیماران باید سریعا به مراکز درمانی رسانده شوند و اصولا باید به‌سرعت به ۱۱۵ اطلاع داده شود تا نیرو‌های امداد خود را برسانند تا در صورت نیاز به اقدامات نگه‌دارنده فوری مانند اکسیژن و محافظت راه هوایی اقدام کنند. جمله کوتاهِ نجات‌بخش‌بودن یک آمپول، ممکن است بسیاری از اطرافیان را از انتقال سریع بیمار به مراکز درمانی بازدارد، چراکه در این مورد خاص، ترس از آبرو و تمایل به پنهان‌کاری نیز وجود دارد. جمله صحیح می‌تواند چنین باشد: «این آمپول می‌تواند به تداوم و حیات شخص مسموم تا رسیدن نیرو‌های امداد پزشکی یاری برساند و نجات‌بخش باشد و آمار مرگ‌ومیر را کاهش دهد».

جمله سوم: «این دارو را بدون نسخه پزشک می‌توان از داروخانه‌ها تهیه کرد، حتی در ایران. لطفا اطلاع‌رسانی کنید تا خانواده‌ها در جریان قرار گیرند». در ایران نالوکسان جزء فهرست دارو‌های بی‌نیاز به تجویز پزشک نیست. فراموش نکنیم که تجویز دارو از سوی پزشک فقط نوشتن یک اسم روی نسخه و تحویل‌دادن آن به بیمار نیست، بلکه دلیل اصلی الزام به تجویز پزشک، رعایت اندیکاسیون علمی تجویز دارو و نیز آموزش نحوه مصرف و عوارض داروست. نالوکسان نیز دارویی است که باید مورد مصرف آن، مقدار مصرف آن، عوارض احتمالی آن و احتیاط‌های مصرف آن، از سوی پزشک آموزش داده شود تا در صورت بروز هرگونه عارضه‌ای پزشک تجویزکننده پاسخ‌گو باشد. جمله صحیح می‌توانست چنین باشد: «تهیه نالوکسان به دستور پزشک و یادگرفتن نحوه استفاده صحیح آن در موارد خطیر از سوی خانواده‌ها و نزدیکان فرد در معرض خطر اُوردوز، از جمله راه‌های کاهش مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت با مواد مخدر است و استفاده خودسرانه و بدون آگاهی از نحوه مصرف آن می‌تواند آسیب‌زا باشد».

هنرمند محترم که به میلیون‌ها مخاطب خود توصیه به اطلاع‌رسانی می‌کند، روشن نمی‌کند دقیقا چه چیزی را به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی کنیم؟ به کدام خانواده‌ها؟ و آیا گفتن اینکه آمپولی نجات‌بخش به نام نالوکسان وجود دارد، کافی است؟ این اطلاع‌رسانی بدون آموزش دقیق و کافی ملاحظات لازم برای تهیه و مصرف آن چه ارزشی دارد؟ کدام تحول را می‌تواند ایجاد کند؟ پیامد دانش ناکافی درباره استفاده از دارو‌های مهم، قابل مقایسه با اطلاعات ناکافی از نحوه استفاده از یک موبایل و یخچال نیست. هر دارویی می‌تواند عوارض جدی تا حد تهدیدکننده حیات داشته باشد.

ما پزشکان از حس هم‌نوع‌دوستی و ورود هنرمندان در عرصه آموزش بهداشت و سلامتی به مردم شدیدا استقبال می‌کنیم. از اینکه هنرمندان ما با تبدیل قلیان‌ها به گلدان‌ها جوانان را به دوری از سیگار و دخانیات ترغیب کنند، سپاس فراوان داریم. از اینکه با توجه به موقعیت خود مسئولان را به پاسخ‌گویی وادارند، تشکر می‌کنیم. به عنوان نمونه در همین ماجرا، هنرمند دلسوز باید وزارت بهداشت و مسئولان را درباره اینکه برای این شش هزار مرگ ناشی از مسمومیت مواد چه کرده‌اید و چه برنامه‌ای دارید، مورد پرسش قرار دهد. صدالبته مسئولان مربوطه نیز با توجه به موقعیت اجتماعی هنرمندان پاسخ‌گوتر خواهند بود.

در این عرصه پاسخ‌طلبی است که ستاره هنری می‌تواند درباره نحوه اجرای عملی امدادرسانی به بیماران خطیر که وظیفه نیرو‌های اورژانس است، نیز سؤال کند و ازجمله بپرسد: آیا طبق برنامه‌های جهانی پیشگیری از مرگ‌ومیر مسمومان، درباره تهیه، معرفی و آموزش داروی نالوکسان و تدابیر لازم برای تجویز و استفاده صحیح از آن از سوی خانواده‌ها و اطرافیان، اقدام مؤثری کرده‌اید یا خیر؟ بدون شک در بخشی از این اقدامات، سلبریتی‌ها هم می‌توانند و باید نقش تأثیرگذار خود را با هماهنگی و همگامی با پزشکان ایفا کنند.