استارتاپی‌ها وارد نسل دوم شدند

مرجان اسلامی فر | دنبال کار هستید؟ درآمدتان کم است؟ می‌خواهید شغل خود را تغییر دهید؟ سرمایه ندارید؟ می‌خواهید خودتان کارآفرین شوید؟ این‌ها سؤال‌هایی است که این روز‌ها خیلی‌ها در خلوت خود یا در جمع دوستانشان می‌پرسند. آیا واقعاً می‌توان از فضای مجازی به درآمد رسید؟ جواب به‌طور قطع «بله» است، اما به شرط آنکه ایده‌ای جدید را پیاده‌سازی و به‌خوبی نیاز بازار را شناسایی کنید.

کار در شرکت و کارخانه بهتر است یا خانه با یک تلفن همراه هوشمند! جواب این سؤال هم به گفته خیلی‌ها «خانه» است، اینکه هزینه رفت و آمد نداشته باشید و خودتان کارفرما باشید.

کسب و کار‌های نوین به تلگرام و اینستاگرام ختم نمی‌شود، کسب وکار‌هایی که دولت آن‌ها را قبول ندارد و حتی غیرقانونی می‌داند. صحبت ما کسب وکار‌های دیجیتال قانونی مثل اپلیکیشن و وب‌سایت است که این روز‌ها ریشه در اقتصاد دوانده است.

فعالان کسب و کار‌های دیجیتال تمایل ندارند مانند خانواده‌های خود سراغ فعالیت‌های اقتصادی به شیوه سنتی بروند، آن‌ها هر آن چیزی را که می‌خواهند از طریق وب‌سایت و اپلیکیشن، پیاده‌سازی می‌کنند.

دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بیکارند، عددی که محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تیرماه سال‌جاری اعلام کرد، مرکز آمار هم در تازه‌ترین گزارش خود نوشت که نرخ بیکاری در بهار ۹۸ به ۱۰.۸ درصد رسیده است. با این تفاسیر دولت باید سالانه ۹۷۰ هزار الی ۹۸۰ هزار شغل ایجاد کند تا تعداد بیکاران کشور افزایش پیدا نکند، اما در فضای موجود دولت چقدر می‌تواند شغل آفرین خوبی باشد؟

به اذعان خیلی از کارشناسان در شرایط موجود کشور یعنی تحریم و کاهش درآمد‌های ارزی، دولت نمی‌تواند در زایش شغل برنامه فراگیر داشته باشد؛ بدین جهت ضرورت دارد که جوانان دهه هفتاد و هشتاد به فکر کسب وکار‌های نوین باشند و با ابتکار خود شغل‌آفرینی کنند تا این میراثی برای دهه نود شود.

استارتاپی‌ها وارد نسل دوم شدند
اسماعیل قادری‌فر رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید: تا پایان شهریورماه سال‌جاری ۴۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان احراز شده است (سال ۹۳ تعداد این مجموعه در حدود ۱۰۰ شرکت بود) و ۶۵۰۰ شرکت استارتاپی (اکوسیستم) فعال داریم.

این‌ها مجموعه‌هایی هستند که وارد نسل دوم اکوسیستم (هر اکوسیستم یا زیست‌بوم متشکل از یک یا چند چرخه حیات است و هر کدام از این چرخه‌ها وابسته به عناصری هستند که با یکدیگر رشد می‌کنند و توسعه می‌یابند) شدند.

یکی از بزرگترین زیست‌بوم‌ها را داریم
وی با بیان اینکه استارتاپی‌ها به سمت حوزه تخصصی فناوری، چون تولید دارو، تجهیزات پزشکی و سایر بخش‌ها در حال حرکت هستند، افزود: ایران یکی از بزرگترین زیست‌بوم‌ها را دارد. با توجه به توسعه فعالیت‌های این بخش، صحبت‌هایی که مبنی بر تضعیف استارتاپی‌ها مطرح می‌شود، قابل قبول نیست.

تا قبل از نسل دوم، زیست‌بوم‌ها و استارتاپ‌ها مبتنی بر فناوری اطلاعات و آی‌تی مانند تاکسی اینترنتی، خرید و فروش و تجارت الکترونیکی بود.

به سرمایه‌گذاران وصل می‌کنیم
قادری‌فر گفت: معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از تمام شرکت‌های استارتاپی و فعالیت‌های نوین حمایت می‌کند. این حمایت‌ها در بعد مالی و معنوی است. تمام سعی ما به عنوان حامی زیست‌بوم این است که استارتاپ‌ها را به سرمایه‌گذاران وصل کنیم. از طرفی ما ریسک سرمایه‌گذاری مجموعه‌های استارتاپی را هم پوشش می‌دهیم.

شکست تکراری‌ها
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری در پاسخ به این سؤال که فعالان حوزه استارتاپ از ورود به دوران افول صحبت می‌کنند، اذعان داشت: استارتاپ و ایده‌های تکراری رو به افول هستند، اما ایده‌های نوین و خلاقانه رو به پیشرفت و توسعه هستند.

هر مجموعه‌ای که بتواند به نیاز مردم پاسخ دهد در این عرصه باقی می‌ماند. به عنوان مثال در تاکسی‌های اینترنتی سه تا چهار مجموعه قوی در حال فعالیت هستند، این در شرایطی است که ۴۰ استارتاپ در حوزه تاکسی اینترنتی فعال است، این نشان می‌دهد که به غیر از سه الی چهار مجموعه مابقی محکوم به شکست هستند.

۹۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری درباره گردش مالی استارتاپی‌ها اذعان داشت: گردش مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی تا پایان سال ۹۷ و نیمه اول سال ۹۸ در مجموع ۹۰ هزار میلیارد تومان بوده است. البته گردش مالی در شرکت‌های اروپایی بسیار بیشتر است.

سرمایه‌گذار نیست
احسان جهانی دبیرکل سازمان ملی کارآفرینی درباره چالش‌های استارتاپی‌ها گفت: مهم‌ترین چالشی که استارتاپی‌ها با آن مواجه شدند، نبود سرمایه‌گذار است.

اوایل که استارتاپ‌ها شکل گرفته بودند سرمایه‌گذاران با توجه به افقی که برای آن پیش‌بینی می‌شد، در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند، ولی از آنجا که این بخش نتوانست در تولید ناخالص داخلی نقش‌آفرین باشد کم کم از جذابیت آن برای سرمایه‌گذاران کاسته شد. این در شرایطی است که اگر زیست‌بوم‌ها به بلوغ می‌رسیدند شاهد تحول در این حوزه بودیم.

نهاد حاکمیتی در کنار سرمایه‌گذاران
وی در مورد اینکه چگونه می‌توان سرمایه‌گذاران را به سمت و سوی فعالیت‌های استارتاپی کشاند، تصریح کرد: برای اینکه سرمایه‌گذاران در این بخش ورود کنند، لازم است که نهاد حاکمیتی و دولت در کنار سرمایه‌گذاران قرار گیرند. سرمایه‌گذاران نیازمند ضمانت هستند، لذا تنها بخشی که می‌تواند حمایت کند، دولت است.

دانش، صنعت و بازار فراموش شدگان
دبیرکل سازمان ملی کارآفرینی ادامه داد: رویکرد دیگری که در توسعه استارتاپ‌ها اهمیت دارد توجه به سه مقوله دانش، صنعت و بازار است. اگر این سه موضوع به صورت همزمان و متوالی پیگیری نشود به هیچ عنوان نمی‌توان استارتاپ‌های قوی و ماندگاری را پرورش داد. متأسفانه شاهد آن هستیم که برخی استارتاپ‌ها یکی از مقوله‌های یاد شده را فراموش می‌کنند.

۲۶ هزار شرکت استارتاپی
جهانی درباره تعداد زیست‌بوم‌ها گفت: ۲ تا ۳ هزار شرکت دانش‌بنیان و ۲۶ هزار شرکت استارتاپ ثبت شده است. با تحلیل وضعیت موجود استارتاپ‌ها به نظر می‌رسد که این بخش وارد دوران افول شده است و باید برای برون‌رفت از این فضا کاری کرد.

برای اعتماد مردم سراغ قانون بروید
علی دادگر کارشناس و مدیر یکی از تولید‌کنندگان نرم‌افزار گفت: خیلی از کسانی‌که جویای کار هستند برای اشتغالزایی سراغ فضای مجازی، چون تلگرام و اینستاگرام می‌روند، اما یکی از نکات مهم در فعالیت پایدار در فضای مجازی، گرفتن اعتماد مردم است.

مجوز‌های یک هفته‌ای
وی با بیان اینکه هر فردی می‌تواند برای کسب وکار دیجیتال، چون وب‌سایت و اپلیکیشن مجوز بگیرد و این مجوز در صورت تکمیل بودن مدارک یک هفته‌ای صادر می‌شود، افزود: در گذشته آشنایی با کسب وکار دیجیتال نبود و صدور مجوز‌ها زمانبر بود، ولی اخیراً وزارت صمت با تکمیل بودن مدارک بسرعت مجوز می‌دهد.

این مدارک شامل ارائه مستندات محل زندگی، کپی شناسنامه و کارت ملی است. این روز‌ها تعداد متقاضیان حقیقی نسبت به حقوقی برای ثبت‌نام در سایت آی‌نماد بیشتر شده است.

هیچ مجوزی زمانبر نیست
دادگر گفت: با گرفتن مجوز برای نماد اعتماد الکترونیکی و درگاه پرداخت مهم‌ترین گام که اعتماد‌سازی است، برداشته می‌شود. در برخی رسته‌ها، باید از وزارتخانه تخصصی که بعضاً وزارت ارشاد است، مجوز گرفته شود که البته این امر هم زمانبر نیست.

وی با بیان اینکه فضای کار بشدت در حال تغییر است و این مهم را می‌توان در تمام عرصه‌ها دید، افزود:افراد به دنبال ایجاد دفاتر کار نیستند چرا که خدمات دفاتر کار مجازی ایجاد شده است و فعالان کسب وکار‌های مجازی از طریق تلفن هم می‌توانند ارتباط برقرار کنند.

این فعال حوزه فضای مجازی اذعان داشت: نهاد‌های حکومتی تا حد امکان باید شرایط را برای توسعه استارتاپ‌ها فراهم کنند. خوشبختانه هزینه‌های طراحی در این حوزه بسیار پایین است لذا خیلی از جوانان می‌توانند وارد این عرصه شوند و شانس خود را امتحان کنند.

اول وب‌سایت بزنید
وی توصیه کرد هر فردی که می‌خواهد وارد کسب وکار‌های دیجیتال شود، اول از همه باید وب‌سایت ایجاد کند (با ایجاد وب‌سایت مردم به شما اعتماد خواهند کرد چرا که مجوز‌های لازم را دارید)، بعد از آن از پتانسیل تلگرام و اینستاگرام استفاده کند، اگر خدمات ارائه شده مطلوب بود و توانست مشتریان را جذب کند، سراغ طراحی اپلیکیشن برود. (در گزارش پیش رو هزینه ایجاد اپلیکیشن، وب‌سایت، ممبر‌گیری و... به نقل از این فعال حوزه دیجیتال آمده است.)

چرا اپلیکیشن
وی ادامه داد: اپلیکیشن‌ها مزیت بزرگی دارند و آن این است که افرادی که آشنایی با وب ندارند و به قول معروف غیرحرفه‌ای هستند می‌توانند از طریق اپلیکیشن (با تلفن همراه هوشمند) از خدمات شما بهره ببرند. اپلیکیشن‌ها برای شما مشتری ایجاد می‌کند و به جهت سهولت در دسترسی کاربر پسند است.

۴۸ هزار آی‌نماد
سولماز صادق‌نیا رئیس کمیسیون کسب وکار‌های دانش‌بنیان و نوین سازمان ملی کارآفرینی هم گفت: در حوزه کسب وکار‌های نوین دو بخش داریم؛ یک بخش شرکت‌های دانش‌بنیان است و دیگری استارتاپ‌ها هستند که این حوزه در دو بخش حقیقی و حقوقی است. طبق آماری که ما داریم برای ۴۸ هزار کسب وکار دیجیتال آی‌نماد (نماد اعتماد الکترونیکی که وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر می‌کند) صادر شده است.

۴۰ درصد ثبتی‌ها فعال هستند
وی ادامه داد: از ۴۸ هزار کسب وکار دیجیتال که صادر شده ۴۰ درصد آن فعال هستند که حدود ۲۰ هزار مجموعه را شامل می‌شود. در این میان حدود ۲۵۰ هزار اپلیکیشن وجود دارد که البته درصد خطایی در این آمار‌ها هست. (برخی اپلیکیشن‌ها دارای وب‌سایت هستند، برخی تنها اپلیکیشن لذا به جهت وب و اپلیکیشن احتمال دارد که اعداد دقیق نباشد)

اپلیکیشن از وب‌سایت جلو زد
رئیس کمیسیون کسب وکار‌های دانش‌بنیان و نوین سازمان ملی کارآفرینی با بیان اینکه طبق آمار سال گذشته ایجاد اپلیکیشن‌ها از وب‌سایت‌ها پیشی گرفته است، افزود:از آنجا که اکثرمردم دسترسی به تلفن همراه هوشمند دارند، استقبال از اپلیکیشن‌ها بیشتر شده و حتی ۷۰ درصد کسانی‌که سراغ وب‌سایت‌ها می‌روند از طریق تلفن همراه است.

آزمون و خطا دلیل شکست
وی درباره اینکه چرا کسب وکار‌های دیجیتال شکست می‌خورند، تصریح کرد: استارتاپ‌ها بر اساس ایده‌های نوآورانه و آزمون و خطا ایجاد می‌شوند لذا اگر در محاسبات خود، نیازسنجی بازار و سلیقه مردم اشتباه کرده باشند محکوم به شکست هستند و این اتفاق در تمام کشور‌ها رخ می‌دهد. البته با این تفاوت که در ایران اگر استارتاپی شکست بخورد باز هم می‌خواهد به بقای خود ادامه دهد، اما در خارج از کشور تعطیل می‌شود.

چند درصد از استارتاپی‌ها می‌مانند؟
صادق‌نیا اظهارداشت: از ۱۰۰ استارتاپی که در دنیا و حتی ایران ایجاد می‌شود تنها ۱۰ درصد آن‌ها می‌توانند به بقای خود ادامه دهند و جالب‌تر آنکه فقط یک درصد آن‌ها بسیار موفق می‌شوند.

هیچ معافیتی و بخششی نیست
موضوع دیگری که از رئیس کمیسیون کسب وکار‌های دانش‌بنیان و نوین سازمان ملی کارآفرینی پرسیدیم مربوط به قوانین و معافیت‌ها بود. وی همان اول عنوان کرد این حوزه مشمول هیچ بخشش، تخفیف و معافیتی در بخش‌های مالیات و بیمه نمی‌شود. فعالان این حوزه دنبال معافیت نیستند بلکه آن‌ها می‌خواهند دولت شرایط آن‌ها را درک کند و برای آن‌ها شعب تخصصی ایجاد کند مانند شعبه ویژه کسب وکار نوین در سازمان امور مالیاتی یا تأمین اجتماعی.

از کی مجوز بگیرید؟
حدود دوسال پیش اتحادیه کشوری کسب وکار‌های مجازی شکل گرفت و تمام فعالان کسب وکار‌های اینترنتی ملزم به گرفتن مجوز از این اتحادیه شدند.

حال صادق‌نیا درباره این اتحادیه می‌گوید: استیوجابز و بیل گیتس هم کار خود را با دو دانشجو آغاز کردند و سپس به چنین روز‌هایی رسیدند. در ایران هم اینچنین است، دانشجو‌ها وارد کسب وکار‌های نوین می‌شوند و احتمال شکست و خطا و حتی موفقیت وجود دارد، بدین جهت بین ۱.۵ تا ۲ سال (زمان تقریبی تکامل و رشد کسب وکار دیجیتال) کسانی‌که وارد این حرفه می‌شوند لزومی به گرفتن مجوز ندارند بعد از آن باید سراغ اتحادیه بروند و مجوز‌های لازم را اخذ کنند. (اگر قبل از آن برای دریافت مجوز اقدام کنند در صورت شکست کسب وکار قوانین انحلال شرکت درباره آن‌ها اعمال می‌شود که این امر با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.)

همه راه‌ها را رفتم
محمدحسین طا‌هایی که فعالیت در فضای دیجیتال را با اپلیکیشن شروع کرده است، گفت: تمام راه‌ها را برای ایجاد درآمد تجربه کردم، از بین آن‌ها کار در فضای مجازی بهتر بود، ولی این موضوع زمانی می‌تواند برای شما تجربه مثبتی باشد که سرمایه‌گذار داشته باشید.

درست است که ایجاد اپلیکیشن سخت و گران نیست، اما اپلیکیشن زمانی موفق می‌شود که روی آن تبلیغات گسترده صورت گیرد. این در شرایطی است که تبلیغات بسیار گران است. وی ادامه داد:زمانی برای دانلود اپلیکیشن هزینه اولیه گرفته می‌شد، ولی خیلی از آن‌ها مانند خود من برای اینکه مشتری داشته باشیم این هزینه را حذف کردیم.

حال با اینکه رایگان است به سختی می‌توان اپلیکیشن را معرفی کرد. طا‌هایی اظهارداشت: تا الآن ۱۱ میلیون تومان برای اپلیکیشن‌ها بودجه صرف کردم و هنوز به موفقیت نرسیدم. متأسفانه فضا برای ما وجود ندارد. کسانی در فضای دیجیتال موفق می‌شوند که حامی مالی خوبی داشته باشند.

تفاوت‌ها در فضای مجازی
افرادی که در فضای دیجیتال فعالیت می‌کنند یا می‌خواهند وارد این عرصه بشوند باید بدانند که کار و شغل در تلگرام و اینستاگرام از نظر قانونی ممنوع است لذا ارائه‌دهنده خدمات و گیرنده خدمات در یک فضای غیرقانونی با یکدیگر تعامل می‌کنند و این مهم ریسک همکاری را افزایش می‌دهد، اما کسب وکار‌های دیجیتال که از طریق وب‌سایت و اپلیکیشن است مسیر قانونی را طی کرده است.

مسیر قانونی با گرفتن مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت و برخی وزارتخانه‌ها است لذا ارائه‌دهنده خدمات بر اساس اساسنامه خود فعالیت می‌کند و نمی‌تواند تحت هیچ شرایطی از آن عدول کند.

تجربه جهانی
در خیلی از کشور‌ها استارتاپ‌هایی که شکست می‌خورند حدود یک‌سال و نیم برای توسعه ایده و تفکر خود وقت گذاشتند، از همین رو خیلی از آن‌ها نمی‌توانند سرپا بمانند. تمام استارتاپ‌هایی که در کشور‌های مختلف ایجاد می‌شوند در صورت شکست یا کاهش فروش به بقای خود ادامه نمی‌دهند و سراغ ایده‌های جدید و ناب می‌روند.

طبق بررسی‌های صورت گرفته از بین برند‌های پرفروش استارتاپ‌ها با ارزش‌ترین بودند. در حال حاضر برترین استارتاپ‌ها اپل، گوگل، مایکروسافت، آمازون، فیس‌بوک و سامسونگ است. این شرکت‌های با ارزش، کار خود را با چند دانشجو و ایده شروع کردند و اکنون گران‌ترین سهم‌ها را دارند.

منبع: روزنامه ایران