سنت مقاله‌نویسی و دانشگاه
مقاله‌نویسی بلای دانشگاه‌ها و پژوهشگران شده است؛ به نحوی که ابتدا موج مجلات فارسی و اکنون تب مقاله‌نویسی انگلیسی رواج یافته است.
کد خبر :
۷۵۱۴۹
بازدید :
۶۰۳۶
دکتر روح‌اله اسلامی | در شاخص‌های مختلفی که برای سنجش اثربخشی دانشگاه‌ها و رتبه‌بندی آن‌ها وجود دارد، دانشگاه‌های ایران در شاخص مقاله‌نویسی رتبه مناسبی دارند. مقالات کمی و یک شکلی که پژوهشگران در اتاق‌های بسته معمولا با اسامی متعدد و با فشار آوردن بر دانشجویان تحصیلات تکمیلی منتشر می‌کنند، معیار علم‌سنجی شده است. پس از چند بار نوشتن، فنون مقاله‌نویسی حاصل می‌شود، اما چه مقالاتی؟
مجموعه مقاله‌های پراکنده کارنامه استادانی می‌شود که اگر پرسش شود به کدام اندیشه، نظریه یا رویکرد جدید شناخته شده است، پاسخی دریافت نمی‌شود. مقاله‌نویسی بلای دانشگاه‌ها و پژوهشگران شده است؛ به نحوی که ابتدا موج مجلات فارسی و اکنون تب مقاله‌نویسی انگلیسی رواج یافته است. سنت مقاله‌نویسی دهه‌های اخیر اگر به همین سبک ادامه یابد، کارآیی و اثربخشی دانشگاه‌ها را از بین خواهد برد.
موج مقاله‌نویسی، سنت آموزشی و فرهنگی دانشگاه را از میان برده است. سنت آموزشی و به خصوص توجه به دانشجویان کارشناسی به علت تب مقاله‌نویسی، به حاشیه رفته است. آموزش و تربیت دانشجویان لیسانس و وقت گذاشتن برای فعالیت‌های علمی و فرهنگی آن‌ها عامل اساسی در کاهش کیفیت رفتار دانشجویان شده است.
از سوی دیگر دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز احساس می‌کنند مورد ستم واقع شده‌اند و دستاورد‌های آنان به اسم راهنما و مشاوران ثبت می‌شود. رویه مقاله‌نویسی به علت غلبه جریان کمی‌گرایی تئوریک رابطه خود را با واقعیت از دست داده است و دانشگاه‌ها به خصوص زمانی که برای مجله‌های خارجی می‌نویسند از فهم و تبیین مشکلات محلی و ملی عبور می‌کنند.
آسیب‌ها و نیاز‌های دولت و جامعه به دانشگاه ارتباط پیدا نمی‌کند و آنچه منتشر می‌شود فایده‌ای برای شهروندان و سیاست‌گذاران ندارد. مسوولیت‌پذیری و اثربخشی اجتماعی در فرآیند‌هایی که مقاله‌نویسی را نتیجه داده، حذف شده است.
حتی در مقاله‌های منتشر‌شده ایده و اندیشه جدیدی وجود ندارد. از عهد مشروطه تا کنون مجله‌های زیادی همانند آینده، کاوه، ایرانشهر، دانشکده تا مدرسه، مهرنامه، اندیشه پویا و سیاست‌نامه منتشر شده است که اثرگذاری و میزان مخاطب و ایده‌های آن‌ها از نشریات دانشگاهی بیشتر بوده است.
حتی در مقاله‌های منتشر‌شده ایده و اندیشه جدیدی وجود ندارد. از عهد مشروطه تا کنون مجله‌های زیادی همانند آینده، کاوه، ایرانشهر، دانشکده تا مدرسه، مهرنامه، اندیشه پویا و سیاست‌نامه منتشر شده است که اثرگذاری و میزان مخاطب و ایده‌های آن‌ها از نشریات دانشگاهی بیشتر بوده است.
نشریات دانشگاهی به خصوص در چند دهه اخیر دارای ایده و اثرگذاری نیستند و اگر به سایت آن‌ها رجوع شود مخاطبان اندک آن‌هم برای رفرنس‌دهی مشاهده می‌شود. در حالی که نشریات حوزه عمومی که خلاقانه و انتقادی بوده‌اند جریان‌ساز، اثرگذار و دارای مخاطب بوده‌اند. مجله‌های دانشگاهی جهت و محتوای مشخص ندارند؛ چرا که اعلام می‌کنند بی‌طرف هستند و موضوعات مختلف با زاویه دید‌های گوناگون همین که ظاهر علمی و شکل استاندارد داشته باشند، منتشر می‌شوند.
مقاله‌ها نیز یک‌دست، تکراری و با دایره واژگان محدود هستند. در حالی که مقاله باید اندیشه و ایده جدیدی داشته باشد که برآمده از تفکرات و مشاهدات پژوهشگر است و خلاصه آن برای سایر رشته‌ها و شهروندان منتشر می‌شود.
مقاله باید روشنگرانه باشد و مجله‌ها اغلب خلاق و زاویه دید داشته باشند. مقاله برآیند تفکرات جدید و اندیشه‌های منتقدانه و خلاق اندیشمندان است؛ اما اکنون شکل‌گرایی ظاهری و بی‌محتوایی، پژوهشگران و مجلات دانشگاهی را محاصره کرده است.
شکل‌گرایی یک‌دست و ملال‌آوری که در نشریات دانشگاهی وجود دارد عامل اساسی مرجعیت‌زدایی از علم و تبدیل پژوهشگران به ماشین‌های تولید داده است. مقاله‌ها نیز برای انتشار، سطوح عمیق و انتقادی ندارند، بلکه در حال تکمیل دایره‌المعارف‌ها و مجموعه اطلاعاتی هستند که در رابطه قدرت و دانش، ممالک مرجع را روایت‌دار می‌سازند.
شکل‌گرایی یک‌دست و ملال‌آوری که در نشریات دانشگاهی وجود دارد عامل اساسی مرجعیت‌زدایی از علم و تبدیل پژوهشگران به ماشین‌های تولید داده است. مقاله‌ها نیز برای انتشار، سطوح عمیق و انتقادی ندارند، بلکه در حال تکمیل دایره‌المعارف‌ها و مجموعه اطلاعاتی هستند که در رابطه قدرت و دانش، ممالک مرجع را روایت‌دار می‌سازند.
دانشگاه از یکسو باید مرجعیت علمی داشته باشد که کتاب‌های تالیفی و طرح‌های پژوهشی نقش محوری در آن ایفا می‌کنند. مقاله چکیده کتاب و طرح پژوهشی است که برای ارتباط با سایر رشته‌ها و حتی شهروندان به قصد روشنگری نوشته می‌شود.
آنچه اکنون شایع و رایج است نابودی ارتباط دانشگاه با جامعه و دولت و ایجاد روبنایی کاذب که تنها برای گزارش دادن‌های کمی فایده دارد. ایده‌محوری در دانشگاه‌های شبکه‌ای، مسوولیت‌پذیری اجتماعی و اثربخشی دانشگاه برای وطن که شکل‌دهنده دانشگاه ملی است در رقابت بی‌معنای مقاله‌نویسی فراموش شده است.
۰
