بحران بیکاریِ زنان در دوران کرونا

مریم وحیدیان | آمار‌ها نشان می‌دهد که در ایام شیوع کرونا زنان بیش از مردان با کاهش اشتغال مواجه شده‌اند. برخلاف دیگر بحران‌های اقتصادی سرمایه‌داری، سوژه اصلی بحران اقتصاد کرونا عمدتاً معطوف به زنان است. بیراه نیست اگر بگوییم پاندمی کرونا بلای خانمان‌سوز زنان بود. هزاران نفر در تمام دنیا به علت شیوع این بیماری شغل خود را از دست داده‌اند، اما زنان در راس بیکارسازی‌ها قرار گرفتند.

زنان نه تنها جمعیت بزرگ بیکارانِ پاندمی کرونا را تشکیل می‌دهند، بلکه وظیفه نگهداری از بچه‌ها به علت تعطیلی مدارس را نیز به عهده دارند.

آخرین باری که آمریکایی‌ها با بحران اقتصادی رو به رو شدند، میلیون‌ها نفر در اثر رکود اقتصادی شغل خود را از دست دادند، اما ۷۰ درصد آن‌ها مردانی بودند که در بخش‌های مختلف صنایع مشغول به کار بودند. با این‌حال این‌بار برخلاف بحران ۲۰۰۷-۲۰۰۹ آمریکا، این زنان هستند که در سراسر جهان سنگین‌ترین ضربات بیکاری را متحمل شده‌اند.

زنان نظافتچی، شاغلان مهدکودک‌ها، آرایشگرها، نظافتچی‌های هتل و بخش بهداشت و دندانپزشکی ویران‌کننده‌ترین استرس‌های بیکاری را احساس می‌کنند و به جمعیت بیکاران می‌پیوندند. عمده این زنان از کمترین ثباتِ کاری در شغل خدماتی نیز برخوردار بوده‌اند و حالا برخی حتی بدون مزایای بیمه بیکاری سر می‌کنند.

اخیراً گزارشی توسط سایت بلومبرگ منتشر شده است که طبق نتایج آمار سیتی گروپ پیش‌بینی می‌کند، حدود ۳۱ میلیون زن شغل خود را در طول بحران کروناویروس از دست می‌دهند و احتمالاً در اثر همین مسئله تولید ناخالص داخلی جهانی می‌تواند به میزان یک هزار میلیارد دلار کاهش یابد.

این تحلیل حاکی از آن است که حدود ۲۲۰ میلیون زن در سطح جهان در بخش‌هایی که توسط ویروس تهدید می‌شوند کار می‌کنند و ۳۱ میلیون از این زنان می‌توانند شغل خود را در طول همه‌گیری از دست بدهند.

البته این رقم شامل چین نمی‌شود. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD نیز در ماه آوریل هشدار داد: وضعیت سخت زنان در بازار کار باعث می‌شود که آن‌ها در معرض آسیب شغلی قرار بگیرند.

در گزارش بلومبرگ آمده است: به طور کلی، ۴۴ میلیون کارگر در معرض خطر از دست دادن شغل خود به دلیل بیماری کرونا هستند که از این تعداد، ۳۱ میلیون نفر زن و ۱۳ میلیون نفر مرد هستند.

این عدد طبیعی است به این علت که سهم زنان در بخش خدمات بسیار بالا است. سازمان بین‌المللی کار در گزارشی که در اواخر فروردین ماه درباره وضعیت نیروی کار جهانی در پی پاندمی کرونا منتشر کرده بود، سهم زنان را در بخش خدمات پیش از شیوع کرونا ذکر کرده بود.

بر اساس این گزارش، سهم زنان آموزش، فعالیت‌های بهداشتی، در خدمات اسکان و غذا، املاک و مستغلات فعالیت‌های اداری و تجاری، کسب و کار عمده‌فروشی و خرده‌فروشی تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتورسیکلت به ترتیب قبل از کرونا۶۱.۸، ۷۰.۴، ۵۴.۱، ۴۸.۲ و ۴۳.۶ بوده است.

به گزارش واشنگتن پست، در آمریکا که دفتر آمار گزارش مربوط به بیکاری بر اساس جنسیت را منتشر کرده است، از سال ۱۹۴۸ تاکنون زنان هیچگاه همچون امروز، نرخ بیکاری دو رقمی را تجربه نکرده بودند. در ماه آوریل نرخ بیکاری زنان آمریکایی با ۱۶.۲ درصد نزدیک به ۳ درصد بیش از مردان بوده است.

در واقع این آمار و ارقام هستند که وضعیت اسف‌بار زنان در پی پاندمی کرونا را نشان می‌دهند. این بحران در درجه اول بلای خانمان‌سوزی برای زنان در تمام جهان بوده است و نابرابری‌ها را تشدید کرده است.

حضور عمده زنان در مشاغل خدماتی و مراقبت‌های مراقبتی، بهداشتی و درمانی و حوزه آموزش همواره چشمگیر و پررنگ بوده است و بنابراین آسیب عمده به مشاغل آن‌ها آثار زیان‌باری در معیشت و زندگی آنان داشته است.

به گزارش ABC نیوز آمریکا، زنان در آمریکا تقریباً ۷۷ درصد مشاغل بهداشتی و درمانی، ۷۸ درصد مشاغل مرتبط با کار اجتماعی، ۶۳ درصد مشاغل خدمات آموزشی، ۵۲ درصد مشاغل خرده فروشی و ۴۵ درصد مشاغل در رستوران و بار در شهر نیویورک را در اختیار داشتند.

طبق تجزیه و تحلیل مرکز ملی حقوقی زنان، زنان در آمریکا ۴۹ درصد از کل نیروی کار مشارکت داشته‌اند، اما از آوریل ۲۰۲۰حدود ۵۵ درصداز بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند. در عین‌حال زنان کمتر از نیمی از نیروی کار تجارت خرده‌فروشی را تشکیل می‌دادند، اما در ایام پاندمی کرونا زنان، ۶۱ درصد از مشاغل از دست رفته خرده‌فروشی‌ها را تجربه کرده‌اند. بسیاری از این زنان در این مشاغل کمترین درآمد را داشته‌اند.

حال باید صندوق‌داران، کارمندان و نظافتچی هتل‌ها، زنان شاغل در بخش پذیرش ادارات، پرستاران و جمعیت بزرگ معلمان را نیز به این لیست اضافه کرد.

اگرچه در برخی کشورها، دستور ادامه اشتغال از سوی دولت‌ها صادر شده است، اما همچنان این نگرانی وجود دارد که کارگران خدماتی اگر بتوانند به کار بازگردند، با کاهش در دستمزد‌ها مواجه شوند و حداقل حقوق اساسی خود را در محیط کار و اشتغال از دست بدهند.

از آنجا که کارگران خدماتی اصولاً جزو کم حقوق‌ترین‌کارگران هستند و امکانات تشکل‌یابی آن‌ها در کشور‌های کمتر توسعه یافته و دارای نیروی کار ارزان کمتر نیز هست، احتمالاً پاندمی کرونا منجر به پاندمی بی‌حقوقی چندین برابری کارگران خدماتی کشور‌های کمتر توسعه یافته خواهد بود.

کرونا بهانه خوبی خواهد بود تا دولت‌ها و کارفرمایان بتوانند مبارزات چندین ساله کارگران برای دستیابی به حقوق اولیه را پس بزنند و در این راستا درست در زمانی که هوش و حواس مردم درگیر ویروس تازه‌ورود است، سیاست‌های نئولیبرالیستی که هرگز در شرایط عادی نمی‌توانستند اجرا کنند، به عمل دربیاورند.

در مورد زنان این سیاست‌ها فاجعه‌بارتر خواهد بود. زنان برای اینکه بتوانند فرصت‌های شغلی برابری با مردان داشته باشند، طی دهه‌ها تلاش کرده بودند با این‌حال کرونا، یکباره همه این تلاش‌ها را نقش بر آب کرد. شکاف جنسیتی اشتغال در آینده نزدیک بیشتر دهان باز خواهد کرد و اوضاع زنان در تمام دنیا بدتر خواهد شد.

در ایران نیز زنان شکاف جنسیتی را در حوزه اشتغال تجربه می‌کنند. براساس داده‌های مرکز آمار ایران، بیکاری در زمستان سال گذشته به نسبت زمستان ۹۷ کاهشی ۱،۷ درصدی داشته و به ۱۰،۶ درصد رسیده است و با وجود این در آخرین فصل سال ۹۸ که کرونا همه‌گیر شده بود، ۱۴۵ هزار زن بیشتر به نسبت فصل مشابه سال قبل از آن بیکار شده‌اند.

در ایران مشارکت اقتصادی زنان بسیار پایین یعنی کمتر از ۲۰ درصد است. عمده زنان شاغل در بخش‌های غیررسمی اقتصاد هستند و مزیت‌های بیمه بیکاری نیز محروم هستند. زنان اولین هدف اخراج‌ها و تعدیل‌ها در زمان مشکلات کارگاه‌ها هستند.

کافی است تا کارگاه دچار کاهش اندکی در سود شود تا تعدادی از زنان از لیست شاغلان کارگاه حذف شوند. زنان سوژه اصلی سرمایه‌داری برای کاهش حقوق کار نیز هستند. اغلب با دستمزد‌های پایین‌تر از همکاران مردشان مشغول به کار هستند و مجبور هستند در این شرایط سر کنند. آن‌ها در این ایام نیز به حال خود رها شده‌اند.

عقب‌نشاندن نیروی کار از حقوقی که طی مطالبه‌گری و مبارزاتشان در طول سال‌ها به دست آمده، اغلب در بحران‌ها اتفاق می‌افتد. این درست در زمانی است که دولت‌های نئولیبرالیستی می‌توانند به بهانه‌های مختلف دست به خصوصی‌سازی گسترده به ویژه در حوزه خدماتی عمومی بزنند و در عینحال از حقوق نیروی کار بکاهند.

اگرچه اقتصاد جهان در پی پاندمی‌ها به شدت به خطر می‌افتد، پدیده سود در معرض تهدید قرار می‌گیرد، اما در عین‌حال فرصتی برای سرمایه‌داری نیز هست که کاهش حقوق نیروی کار را تبدیل به عرف کند و این در پی جدالی رخ می‌دهد که همواره بین نیروی کار و مالکان ابزار تولید در جریان است.